Morgunblaðið - 18.02.1973, Blaðsíða 9

Aldrei skyldu börnin
mín fá stjúpu
t>ví hét ég þegar stjúpa mín var að berja mig, segir
Halldór á Hólmi í þessu viðtali
Halldör bóndl & Hóbni.
— ÉG hét því, að kæmist ég einhvern
tíma úr kröggtmuin, þá skyldi ég
hjáipa fátæklingnm, sem viidu vinna,
en kæmust ekki áfram. Og það gerði
ég — svolítið. En nú er enginn fá-
tækur lengur sem þarf á slíku að
halda. Breytingin er svo mikil.
Þetta eru ummæli Halldórs Guð-
mundssonar, bónda á Hólmi i Skaga-
hreppi. Og þegar hann fór að segja
frá sinum uppvexti og ævikjörum,
fór ekki á miili mála sú glfurlega
breyting, sem orðið hefur á kjörum
manna á bessari einu mannsævL
Kjör hans voru siik, að imgt fólk
mundi varla trúa þvi nú, eins og
hann sagði. Því er ekki úr vegi að
kynna hér manninn og lifshlaup
hans.
Blajðarnaiður MhL ralkst á HialLdór
bónda á Hólmi á Blönduósi. Hann
hafði komið til Skagastrandar að
hiítta lækn'inn, Sdigiursfcedm >Guð-
mundsson, sem kemur þangað einu
Vitretex
Hempalin Hempalin Hempels Hempels
Mjúk plastmálning,
á veggi innanhúss.
Vitretex
Hörð plastmálning,
á veggi utanhúss og
inni þar sem mest
mæðir á, t. d. ganga,
geymslur, þvottahús
o. fl.
Lakkmálning,
á glugga innanhúss.
Hempalin
Eldvamarmálning,
á kyndiklefa o. fl.
Anolin og Farvolin,
á glugga, hurðir og
grindverk úti.
Hempalin
Grunnmálning,
undirmálning á tré-
verk úti og inni.
Þakmálning, á þök
og með rinkkrómat
undirmálningu
á bárujárnshús.
Þilfarsmálning,
á gólf, stein og tré.
Vitretex
Almött plastmálning,
á loft ef þau eru
lnegrió og verndiö húsió meó
A réttri málningu-
þaö eykur gildi góörar eignar
Framleióandi á íslandi
Slippfélagið íReykjavík hf
Málningarverksmiójan Dugguvogi—Símar 33433 og 33414
sinni í viku. En læknirinn þurfti
svo að taka hann með sér inn á
Blönduós, til að gera mælingar á
blóðinu. En það hafði hent þennan
hrausta bóaidia sJ. haust að verða
máttvana og detta niður — í miðri
sláturtíðinni. Hann skall bara í góltf-
ið, þar sem hann sfcóð með rakvél-
ina í hendinni sagði hann. Sigur-
steinn kom og tók hann með sér á
sjúkrahúsið á Blönduósi, þar sem
hann var í 10 daga, reyndist vera
Iblöðlaus úr hófi fraim. >á var harm
sendur á Akureyrarspítala og skor-
inn upp tvisvar. Nú á hann að hafa
samband við liækniiinin' á hállfs mám-
aðar fresti, og finnst það auðheyri-
lega mikið umstang.
Hólmur er langt úti á Skaga. En
nú er búlð að tflytja ibæinin úr Hólm-
inum norður fyrir ána, svo bílfært
er þangað allt árið, þó árnar bólgni.
Og rafmagnið er komið í hlað og
verður væntanlega leitt i bæinn í
vor, segir HaMdór. Úfcvarp og síma
hefur hann haft lengi.
— Ég byrjaði búslkap á Hóiimi
1917. Þá hafði jörðin verið í eyði í
30 ár og ekkert hús uppistandandi.
Af hverju? Það var nú svo þá, kona
góð, að allir vildu búa, en engan
blett var hægt að fá. Við Hlif Svein-
björg konan mín, vildum heldur vera
uppi í iandi en úti við sjó. Hún var
10 árum eldri en ég og sambúðin
vairð ekki liönig. Húm fél fná, þegar
elzta bamið var ekki nema 9 éra.
— Jú, það var ertfitt! Þá var
kreppa i landinu og verðfall á öllu.
Og þó ibærinin okíkar værii ekki
merkiieg bygging, 'þá var ég kominn
í skuldir. Viið hötfðum byigigt okkur
torfbæ með þiijum mótli siuOri. Meðain
ég var krakki, haföi ég lært að
stjúpur væru þær djöfullegustu
manneskjur, sem til væru, og ég
hafði heitið því, að ef ég ætti börn,
þá skyldu þau aldrei fá stjúpu. Ég
kom því yngsta drengnum í fóstur
og borgaði með honum. Telpurnar
þrjár, sem ég ól upp sjálfur, hafa
reynzt vel.
— Þetta gekk allt saman. Það verð
ég þó að taka fram, að frændkona
mín, Aðalheiður Óllafsdóttir, sem var
þarna á næsta bæ, saumaði ailt á
þær. Þær komust upp og giftust. En
ein þeirra er nú heima með börnin
sín og heilsulausan maka. Yngsta
bamið þeirra er orðið 16 ára. Allt
hitt er uppkomið.
— Já, ég sagðist hafa átt vonda
stjúpu. Það trúir því enginn nú, að
uppeldi á bömum hafi getað verið
eins og það stundum var um alda-
mófciin. Ég siaigOli víst afflfcaf við stjúpu
mína, þegar hún var að berja mig, að
ég skyldi borga henni þetta þegar
ég yrði stór. En ég strauk frá föð-
ur minum og stfjúpu, þegar ég var
9 ára gamall. Pabbi fór frá móður
mámim með lijósimóðiuirdinni, þegiar ég
fæddist. Ég var með þeim. Og mér
er sagt að hún hafi verið fjarska
góð við mig .þetta eina ár, sem hún
lifði. Pabbi var srvo með mig í vinnu
mennskiUi m-a. á Yfcrá-Ey, þar sem
mér leið prýðilega þar til ég var
sex ára gamall. Þá var þar kvenna-
skóli og stúlkumar gáfu mér mynda
blöð og fleira. En mér var illa við,
þegar þær voru að taka mig upp og
kyssa mig. Svo fór faðir minn með
mig til foreldra sinna og skildi mig
þar eftir. Þá var hann kominn í tygi
við þessa konu, sem varð stjúpa mín.
En svo dó afi á Finnbogastöðum. Þá
fór ég til palbba og stjúpu minnar í
Hamarsstaðakot og ári seinna flutt-
um við í Árbakkabúð.
— Þau palbbi og stjúpa mín áttu
einn dreng og komu honum fyrir. En
stjúpa mfíin var otft í viininiu í kaiup-
staðnum. Fyrst etftir að ég kom til
þeirra, var ég lokaður inni, þannig
að hurðin var bundin aftur að utan.
Þama átti að vera draugagangur, og
ég heyrði skelli. En vitið var ekki
meira en það, að ég áfctaði mig ekki
á því að skellimir heyrðust aðeins
ef hvasst var. Þá skelltist eitthvað
til úti. Ég brauzt því í skelfingu
minni út um gluggann. Svo var það
dag einn, þegar ég var á níunda ári,
að kerlinigiiin sendi miig í Viðvík að
sækja i soðið. Ég þurfti yfir á með
hyl, sem tré lá yfir og á heimleið-
ánmli diett ég úit aif með fisfcpokanm
og í strenginn. Átn tók mig. Við ós-
inn var hringstraumur. Pokinn Ienti
í straumnum, slitnaði frá mér og
ibarst út 1 sjó. En hrinigsitraumurinm
bar mdig sijáJifam suðlur í bortrni, þar sem
ég gat klórað í sandbotninn, svo ég
fór ekki frá atftur. Og loks náði ég
í þöngúl og gat dregið mig upp úr.
Ég gubbaði mikið, en var ekkert
hræddur við það. Aftur á móti var
ég hræddur af því að ég hafði misst
pokann, vissi að ég yrði barinn. Og
mikið and. . . , helv. . . barði hún
mig! Ég lá á eftir í varpanum í
nokkurs konar dvala.
— Þegar ég rís uipp, fer ég
að hugsa um hana Gunnu mlna, sem
hafði sent mér fötin, segir Halldór.
En þessi kona hafði verið góð við
mig, þegar hún var samtiða okkur
pabba í vinnumennsku, og seinna
sent mér föt. Hún átti að vera á
Keldulandi, hugsaði ég. En hvar var
nú Kelduland? Ég lagði af stað og
komst í Hamaistia'ði og hi'fcfci vim mimn
og jafnaldra þar. Ég spurði hvort
hann vissi nokfeuð hvar Kelduland
væri. Jú, hann hélt að bærinn sæist
af fjallsbrúninni og þangað fylgdi
hann mér. Þarna skildum við og ég
komst heim á bæinn, sem hann benti ■
mér á. Á hlaðinu stóð ákaflega stór
kona og var að þvo geysistóra
tunnu. Það var skyrsór. Ég spurði
um hana Gunnu mína, sem gaf mér
fötin. Gunna þekkti mig og tók mig
og þvoði mér. Úr þessu varð, að frá
Guðrúnu og Lárusi Bjönjssyni fór
ég ekki fyrr en ég var um tvítugt.
Og það, sem ég hefi orðið, á ég
þeim að þakka.
— Blessaður karlinn sagði, að erf-
itt hefði verið að eiga við mig í
fyrstu. Þegar hann kom úr kaup
staiðnium giatf hammi mér hvítskeftam
hníf og rósóttan klút. Mér þótti
ekkert varið í klútinn, gat vel hald-
ið áfram að þurrka mér um nefið á
ermimmi, faminstt mér. En hMítfuirimn!
Ég tfór aið reymia hamm og brá homum
á eina upprúlluðu torfuna, sem
þarna lá, því rist hafði verið ofan
af. Og svo á hverja atf annarri. Mér
datt ekki í hug að ég væri að
skemma. Ailtatf beit hnifurinn jafn
vel. Þegar fóstri minn sá þetta, fór
hann bara með mig á staðinn og tal-
aði alvarlega til mín. En hann barði
mig ekki. Ég skildi ekki hvernig
maður þetta væri. Ég var ekki van-
ur því að vera ekki barinn, ef ég
gerði eitthvað af mér. Nú á dögum
trúir fólk efeki svona sögum. Væri
maður ekki barinn á þeim tíma, þá
var djöfullinn alltaf á eftir manni,
hvar sem var. Það var ljóta lífið!
— Þegar ég fór fiá fóstra mínum
og fóstru, var ekki langt í að ég
færi að búa sjáltfur á Hólmi, þar sem
ég hefi verið síðan. En eftir að ég
misSti konuna og varð einn með telp
urnar litlu, þá var ekki um annað
að ræða en að vera í burtu í vinnu
öðru hverju. Ekki var styrkur til
nein's, bara hesturinn til að komast
um og búið litið, 2 kýr og 30—40
kindur. Elzta dóttirin tók við í bæn
um.
— Á þessum tíma var mikið um
torfbyggingar og ég tók að mér að
rista torf. Tók 5 aura á heila torfu
og 2 Mt eyri á streng. Og ég lék mér
að því að skila 300 stykkjum á dag.
Ég skildi torfið eftir hringað í flag-
Snu og eiganditnin viarð sjá'lfur að sjá
um að flytja það. Þefcta þótti mikið
verð, því daglaun min voru hærri
en smiQir fengu. En mér var sama
hvaða tíma sólarhringsins ég vann,
bara ef ég fékk að sotfa í 3 tima á
sólarhring og ftafði nóg að borða.
Þá fann ég ekki til þreytu. Fáir
vildu taka að sér þessa vinnu. En
mér var sama. Það viarð líka ifciil þess
að ég skreið upp. Bömin höfðu allt-
af nóg að borða. Hitt var það, að
þaiu vonu fáfcækleg itál fana, en
höfðu alltaf skjólgóðcir flfkur.
— Nú, það var ekkert annað að
gera en taka því sem að höndum bar.
Maður var þarna. Hvem fjárann átti
maður að vera að hlaupa í burtu,
þó á bjátaði. Og nú, þegar heilsan
er að fara, þá verður líka að taka
því og sniða sér stakk eftir vexti.
— Já, það er rétt. Ég hét þvi, að
ef ég kæmist einhvem tíma úr krögg
um, þá skyldi ég hjélpa fátækling-
um, sem vildu vinna, en kæmu samt
ekki sínu fram. Það gerði ég líka
— svolítið. Það var 1939 — það er
efcJd lemgra sMian — þá giat ég hjálp-
að fjölskyldu, sem átti að ílytja
burtu vegna sveitarfestu. Konan
vildi ekki fara á sveit mannsins síns
sem var fatlaður, en það munaði ári
að þau fengju sveitarfesti þar sem
þau voru. Þá var minn hagur orð-
inn svo góður, að ég gat tekið jörð
ina á mitt nafn og gengið í áibyrgð
fyrir þau. Og svo gat ég lánað
þeim kú og hest. Og meðan bræð-
urnir voru mjög ungir, þá fór ég og
batt hjá þeim og þess háttar. Þau
áttu sjálf eina kú og 27 kindur, svo
þetta blessaðist ailt saman. Nú eru
bræðumir sjálfseignabændur þama
út fiá og dóttirin gift hér á Blöndu-
ósi. Og ég get ekki hugsað mér, að
þessir strákar væru mér betri, þó ég
ætti þá sjálíur. Þegar sá eldri var
18 ána gannalli, þá var hamn hæsti
skattgreiðandinn í hreppnum. Hann
fór á jarðýtu og hafði svona mik'lar
tekjur. Hann greiddi meira en óðals-
bóndinn. Þá hefði enginn viljað
l^sna við þá bræður úr hreppnum.
— Það var nefnilega það. Mitt bú
flaug upp. Ég var kominn með næst-
um 200 kindur á tímabili og hafði.
aditatf fcvær kýr, þó örnntur vaeri lengi
í láan. Svo tfór Hólnnur að komiast í
vegiasanniband. Og það svo gofct að mað
ur gat farið að flytja heim á kerru.
1949 lét ég ryðja með jarðýtu veg
heim. Þá lét ég flytja bæinn úr
Hólminum, þvi þá var ég búinn að
reyna það, að maður gat orðið lok-
aður inmi báðum megin >atf ánrvi, þeg-
ar hún var mest. Ég byggði nýjan
bæ norðan megin árinnar.
— Það er allit amnax Hólmiur nú en
var. Að vísu skal ég viðurkenna, að
þar eru engar stássstofur. En ég hefi
heldur engin lán tekið. Húsið er úr
steini og timbri. Það er Kka of
þröngt fyrir svo margt fólk. Ég
reiikniaði etoki með því, þeigar ég
byggði það, að við yrðum aftur svo
mörg. Ég hugsaði mér bara, að ég
yrði þarna einn, nú og gæti þá skot
ið skjólShúsi yfir þá sem þyrftu þess
með. Til dæmis ef einhver stúlka
með barn þyrfti að fá húsaskjól og
vildi vera. En þá fór svo að allir
urðu svo ríkir, að þeir þurftu þess
ekki með. Og svo eru það kröfurnar
nú. ..
— Mín skoðun er sú og hefur
alltaf verið, að hjálpa eigi þeim, sem
sjáanlega vilja vinna og bjarga sér.
En að ekki eigi að gera eindregnar
kröfur til annarra. Þeir sem ekki
vilja bjarga sér, mega drepast fyr-
ir mér. Svo má auðvitað um það
deila, hver geti og hver ekki.
— Núna hefi ég fcæpar 80 kindur.
Það nægir til að lifa á, ef hugsað
er um féð svo það getfi góðian arð.
Og beitin er góð hjá okkur. Við fór-
um að vísu illa út úr kalárunum,
sem voru sjö talsins. En nú er það
liðið hjá, a.mto. í bili Þetta vorú
mikil kuldaár. Eitt sumarið fór ekki
frost úr jörðu allt sumarið.
— Nægjusamur? Já, kannSki mað
ur eigi meira en maður heldur. Ég
á nofckuð af ævagömlu dóti, sem ég
komst að raun um sl. sumar að
kannski er meira virði en ég vissi.
Til dæmis á ég stóran skáp með
rómverstoum rúnum. Ég sá hann
einu sinni í mjölskemmu á Skaga-
strönd, þegar nýsköpunin var þar
og fólk að flytja þangað af Strönd-
um. Krakkar voru að leika sér í hon
um þama í mjölökemmunni. Ég kann
aði þé hver ætti hann og fceyptí
hann á 1000 kr. 1 sumar komu menn
að sunnan heim og sáu skápmn og
buðu mér í hann allt upp í 150 þús-
und krónur. Onei, ekki lét ég hann.
Ég sagði þeim, að ég hefði keypt
hann til að hatfa fötin mín í honum,
og kannski brennivín í einu hólf-
inu. Og hann verður þar sem hann
er. Sama er um gamla klukku, sem
er orðin á annað hundrað ára göm-
ul. Ný hafði hún kostað 18 kr.
Fyrsti eigandinn hafði keypt hana
18 ára gamall fyrir kaupið sitt í
LOk vetrarvertSOar fyriir sunnan og
borið hania á baikinu niorðúr. Ég
Framh. á bls. 13
Sagt
frá
erfidum
upp-
vaxtar
árum
OSTA
BAKKINN
er einstaklega skemmtilegur og fjölbreytilegur réttur. Tilvalinn sjónvarps-
réttur, daglegur eftirréttur, milli eóa eftirréttur vid hátíðleg tœkifœri og sér-
réttur á köldu borði. Reynid'-ostabakka - þaó er audvelt.
Ostabakki
Raðið saman á fat ostum og ávöxtum eða græn-
meti og berið fram sem eftirrétt. Gott er að velja
saman milda og sterka osttegilnd. Þegar ostabakki
er borinn fram sem daglegur eftirréttur, eru tvær
til þrjár osttegundir settar á bakka ásamt einum til
tveim tegundum af ávöxtum eða grænmeti, ost-
stykkin borin fram heil, svo hver og einn geti skorið
sér ostbita eftir vild.
A hátíðaborðið má skera oststafi, teninga og
sneiðar af ýmsum osttegundum og raða smekk-
lega á stóran bakka ásamt ávöxtum eða grænmeti.
Á meðfylgjandi mynd má sjá: Gráðost, camembert
ost, stykki af port salui tvær ostsneiðar vafðar
upp ofan á ostinum, valhnetukjarna stungið í,
tilsitterost skorinn í þykkar, þríhyrndar sneiðar,
teninga af goudaosti ásamt grænum og rauðum
kokkteilberjum, stungið í appelsínu og teninga af
sterkum goudaosti með mandarínurifi. Ennfremur
eru á bakkanum appelsína, banani, epli og vínber.
Fallegt er að skreyta með grænu grænmeti, svo sem
steinselju, dilli eða blaðsalati, þegar völ er á því.
Ymsa fleiri ávexti og grænmeti má hafa með ost-
unum á ostabakka, svo sem hreðkur, tómata,
agúrkur, ólífur, döðlur, gráfikjur, perur og ananas.
OMas-eg Ám/ðiða/an