Morgunblaðið - 03.04.1973, Qupperneq 17

MORGUN'BLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. APRtL 1973
17
ÁGREININGU R UM STOFN-
UN LANDSHLUTASAMTAKA
— ÉG hef verið þess mjög
hvetjandl, að sveitarstjórnar-
menn í hinum ýmsu landshlut-
um byndust samtökum. Ég er
þeirrar skoðunar, að það hafi
verið hárrétt stefna af hálfu rík-
isvaldsins og Sambands ísl. sveit
arfélaga að hvetja til þess, að
allt frumkvæði í þessum efn-
uni kæmi frá heimamönnum. Ég
tel nú brýna nauðsyn bera til
þess, að Alþingi staðfesti orðinn
hlut og samræmi starfsemi
landshlutasamtaka sveitarfélaga
með löggjöf í samráði við þau
sjálf og Samband ísl. sveitarfé-
laga. Þannig komst Lárus Jóns-
son (S) m.a. að orði i ræðu i
neðri deild Alþingis sl. fimmtu-
dag, er hann mælti fyrir frum-
varpi um landshlutasamtök
sveitarfélaga, sem hann er flutn-
ingsmaður að ásamt þingmönn-
unum Ágústi Þorvaldssyni, Kar-
vel Páimasyni, Karli G. Sigur-
bergssyni, Stefáni Gunnlaugs-
syni og Ólafi G. Einarssyni. Er
frumvarp þetta flutt að beiðni
stjórnar Sambands isl. sveitarfé-
laga.
Lárus Jónsson sagði, að það
væri ekki sizt nauðsynlegt, að
sniða landshlutasamtökunum
ákveðinn stakk í lögum, vegna
þess að þróunarferli þeirra væri
nú þar komið, að af hálfu lög-
gjafans væri í sívaxandi mæli
um það að ræða að fela þeim
ákveðin verkefni og því væri ó-
hjákvæmilegt, að reglur um þær
væru samræmdar að einhverju
leyti.
Þegar byggðaráætlunargerð
hófst hér á landi á s.l. áratug,
hefði komið í ljós að mikií þörf
var á samstarfi sveitarfélaga i
þeim landshlutum, sem sú áætl-
unargerð náði til, svo að heima-
menn gætu samræmt sjónarmið
sín um þróun landshlutans og
komið sameiginlega fram við
þær ríkisstofnanir, sem eðli máls
ins samkvæmt önnuðust áætlun-
argerðina. Þau vinnubrögð að
taka upp byggðaáætlunargerð
höfðu þvi veruleg áhrif í þá átt
að landshlutasamtök sveitarfé-
laga urðu til. Enginn vafi væri
á því að þetta upprunalega hlut-
verk landshlutasamtakanna, að
vera samstarfsvettvangur sveit-
arstjórnarmanna um mótun
heildarstefnu í uppbyggingu ein-
stakra landshluta yrði um langa
framtíð eitt af meginverkefnum
þessara samtaka. Það hefði því
miður verið svo um marga ára-
tugi, að skort hefði mjög á slíkt
samstarf, en reipdráttur og
hrepparígur einkennt um of sam
skipti sveitarfélaga á landsbyggð
inni.
Þetta hefði á stundum gengið
svo langt, að staðið hefði fyrir
þrifum eðlilegri þróun heilla
þess að koma í veg fyrir slík
landsfjórðunga. Einasta leiðin til
mistök væru samtök heima-
Prestskosningar
afnumdar ?
MENNTAMÁLANEFND efri
deildar hefur lagt fram frumvarp
til laga um veitingu prestakalla,
og er frumvarpið flutt að beiðni
dómsmálaráðherra. Nefndar-
menn taka ekki afstöðu til frum
varpsins.
I framsögu formanns nefndar-
innar, Bagnars Arnalds kom
fram, að ekki er gert ráð fyrir,
að frumvarpið verði að iögum á
þessu þingi, heldur sé það lagt
fram til- kynningar og umræðu.
Frunivarpið gerir ráð fyrir, að
kjörmenn kjósi milli umsækj-
enda um prestsembætti. Kjör-
menn eru sóknarnefndarmenn og
saf n aðarf ulltr úar.
I 6. grein frunnarpsins er
heimild til lianda kjörmönnum
til „að kalla prest". 1 greininni
segir m.a.: „Ef % kjörmanna
prestakallsins eru einhuga um
að kalla tiltekinn prest eða guð-
fræðikandídat án umsóknar,
gera þeir prófasti viðvart um
það i tæka tíð, en hann tiikynn-
ir biskupi, sem felur prófasti að
boða kjörnienn prestakailsins á
sameiginlegan fund innan viku,
og er þá embættið eigi auglýst.“
Ólafur Jóhannesson dómsmála
ráðherra rakti helztu atriði frum
varpsins og benti hann m.a. á,
að kirkjuþing hefði hvað eftir
annað óskað eftir breytingum á
vali presta i þessa átt. Þá sagði
ráðherrann að i skýrslu sem
fylgdi frumvarpinu sem fylgi-
skjal kæmi fram, að oftast Væri
aðeins einn umsækjandi um
prestsembætti og þætti sér það
sterkasta röksemdin fyrir að
breyta skipun þessara mála í
það horf, sem gert væri ráð fyr-
ir i frumvarpinu. Sagði ráðherr-
ann ólíklegt, að frumvarpið
fengi fullnaðarafgreiðslu á þeim
stutta tíma, sem væri til þing-
loka.
Magnús Jónsson sagði m.a.:
Ég er andvígur prestskosningum
og hef verið það lengi og talið
þær fásinnu eina. Einu rökin,
sem ég hef heyrt færð fram fyr-
ir prestskosningum eru, að ekki
megi taka frá fólkinu réttinn til
að kjósa sér prest, því í þvi fel-
ist sérstakt lýðræði. En það er
auðvitað ljóst, að ekki er um
neitt lýðræði að ræða, nema
prestar vildu sætta sig við að
vera bundnir tímabundinni kosn
ingu og ganga á vissu árabili
til endurkjörs Og við bætist svo
allt það tjón, sem kirkjunni er
unnið með prestskosningunum.
Ég held að það sé orðið nauð-
synjamál, bæði fyrir kirkjuna
og kristna trú í landinu, að
prestakallsmálin verði endurskoð
uð, og þeim breytt á þann veg,
Norrænn iðn-
þróunarsjóður
FBAM er komið lagafrumvarp
um að heimila rikisstjórninni að
staðfesta fyrir íslands hönd
samning rikisstjórnar Danmerk-
ur, Finnlands, íslands, Noregs og
Svíþjóðar um stofnun norræns
tækni- og iðnþróunarsjóðs, sem
gerður var i Osló 20. febrúar sl.
Markmið þessa samimmgs er að
styrkja og auka nýtingu á norr-
ænum auðlimdum á sviði tæfeni
og iðnþróunar. Stofnfé sjóðsins
er ákveðið 10 mililj. sæinsfera kr.
að prestskosningar verði látnar
niður falla. Ég skal ekki fella
dóm um það kjörmannafyrir-
komulag, sem þetta frumvarp
gerir ráð fyrir, þó sýnist mér
að jafnvel gætu komið Upp deil-
ur um kjör þessara kjörmanna.
Ég vil þó koma hér á framfæri
minni hugmynd um að bylta
þessu fyrirkomulagi enn meir,
en þetta frumvarp gerir ráð fyr-
ir. Ég vil gera kirkjuna miklu
sjálfstæðara afl í íslenzku þjóð-
félagi. Skoðun mín er i stuttu
máli sú, að ég álít, að kirkjan
sjálf eigi að fá ákveðna fjár-
veitingu og hún eigi sjálf að
ráðstafa prestum sínum og
prestaköllum. Ef til vill munu
menn segja, að kirkjan sé ekki
sérstök stofnun á Islandi. En
hana má gera að sérstakri stofn-
un. Það eru til ýmiss konar
kirkjustofnanir hér, sem ég tel
nauðsynlegt að samræma. Það
er prestastefna og kirkjuþing,
sem er eins konar löggjafarsam
koma innan kirkjunnar, síðan
kirkjuráð og í toppi þessa emb-
ættiskerfis er biskup, undir ráðu-
neyti að visu. Ég tei að breyt-
ingar í þá átt, sem ég hef drep-
ið á yrðu til þess að auðvelda
starf kirkjuyfirvalda.
Pálmi Jónsson:
manna, sem næðu yfir eðlilegt
þróunarsvæði. Þar með væri að
sjálfsögðu ekki sagt, að fundin
væri allsherjarlausn á öllum
deilumálum milli sveitarfélaga
og héraða innan landsfjórðung-
anna, heldur einungis að íundinn
væri vettvangur til viðræðna og
samstarfs. Það væri áreiðanlega
öllum ljóst, sem fylgzt hefðu
með starfsemi landshlutasam-
taka sveitarfélaga, að þau hefðu
nú þegar unnið mikið stefnumót
andi samræmingarstarf til efl-
ingar hinum ýmsu landsfjórð-
ungum, sem hefði komið að ó-
metanlegu gagni.
Þetta frumvarp væri áfangi í
þá átt að gera það kleift að
færa aukið vald um eigin mál-
efni til fólksins í hinum ýmsu
landshlutum. Frá þvi sjónarmiði
að vinna markvisst að þessu
stefnumarki í nánustu framtíð,
væri brýn nauðsyn á því að
hraða þessu frumvarpi sem mest
á Alþingi nú, svo að það gæti
orðið að lögum á þessu þingi.
Ólafur Jóhannesson forsætis-
ráðherra kvað það eðlilegt, að
óskir um löggjöf í þessa átt
kæmu fram. Hann gæti samt
ekki fallizt á, að hrapað yrði að
slikri löggjöf, eins og hann
komst að orði, sem þeirri, er
Lárus Jónsson hefði mælt fyrir.
Hér væri ekki um einfalt mál að
ræða. Nauðsynlegt væri, að Al-
þingi gæfist kostur á að kynna
sér frumvarpið vel. Með tilliti
til þessa frumvarps væri nauð-
synlegt, að taka til endurskoðun-
ar ákvæðin um sýslunefndir, en
landshlutasamtökin yrðu að fá
ákveðna stöðu i stjórnkerfi lands
ins.
' Það væri sjaldnast heppilegt,
sagði forsætisráðherra, að selja
þeim sjálfdæmi um samningu
laga, sem lögin ættu að ná til,
heldur yrði að líta á þau frá al-
mennara sjónarmiði. Ekki væri
heppilegt samkv. fenginni
reynslu að skipa málum svo, að
sveitarfélögin og ríkisvaldið
ættu hvort i sinu lagi að sjá um
ákveðna málaflokka án atbeina
hins.
Ólafur Jóhannesson lagði til,
að skipuð yrði milliþinganefnd,
sem falið yrði að kanna þetta
mál í samráði við Samband ísl.
sveitarfélaga og landshlutasam-
tökin og að frumvarpinu yrði
vísað til ríkisstjórnarinnar. Óráð
væri að lögfesta þetta frumvarp
á þessu þingi. Þá kvaðst forsæt-
isráðherra vera andvigur því, að
ein landshlutasamtök yrðu fyrir
Norðurland allt. Eðlilegra væri,
að tvennum landshlutasamtök-
um væri komið þar á fót.
Pétur Pétursson (Alþfl.)
kvaðst álíta það mjög nauðsyn-
legt að festa landshlutasamtök-
in í sessi með löggjöf. Þetta
frumvarp hefði verið samið í
samræmi við vilja Sambands ísl.
sveitarfélaga og sagðist þingmað
urinn vera lítt hrifinn af því að
vísa frumvarpinu tii ríkisstjórn-
arinnar. Hins vegar væri hann
forsætisráðherra sammála um
það, að nauðsyn væri á, að
tvenn landshlutasamtök væru
fyrir Norðurland, þ.e. fyrir Norð
urlandskjördæmi vestra og
eystra. Pétur Pétursson kvaðst
vera meðmæltur frumvarpinu og
sagðist vona, að það yrði að lög-
um á þessu þingi.
Ólafur Einarsson (S) lýsti yf-
ir vonbrigðum sínum vegna
ræðu forsætisráðherra og úr-
talna hans. Brýna nauðsyn bæri
til þess að festa landshlutasam-
tökin i sessi, sem komið hefði
verið á fót í samráði við Sam-
band ísl. sveitarfélaga og reynsl
an hefði þegar sýnt, að lands-
hlutasamtökin hefðu orðið til -
þess að styrkja stöðu sveitar-
stjórnanna en ekki öfugt.
Hér væri ekki rasað um ráð
fram, því að undirbúningur
þessa frumvarps hefði tekið lang
an tíma. Þegar hefði verið tek-
ið að vinna að þessu máli af
alvöru 1968 og frumvarpið eins
og það væri nú, nyti stuðnings
landshlutasamtakanna allra. Ól-
afur Einarsson kvað það vera
vilja sveitarstjórnanna á Norð-
urlandi, að landshlutasamtökin
þar yrðu ein fyrir bæði kjördæm
in.
Lárus Jónsson tók siðan undir
þessi ummæli Ólafs og kvaðst
telja kjördæmin á Norðurlandi
hafa sterkari aðstöðu í einum
landshlutasamtökum en tvenn-
um. Las Lárus Jónsson síðan úr
samþykkt Fjórðungsráðs Norð-
urlands, þar sem lýst var yfir
stuðningi við lagafrumvarpið í
heild.
Pálmi Jónsson (S) kvað þetta
frumvarp tímabært og nauðsyn
á, að það yrði samþykkt á þessu
þingi. Nauðsynlegt væri að veita
landshlutasamtökunum stoð í
lögum og jafnframt, að kannað-
ur yrði viljt sveitarstjórna í
Norðurlandskjördæmi vestra,
hvernig þessu máli skyldi skip-
að.
Um frumvarp þetta urðu enn
nokkrar umræður, þar sem m.a.
tóku til máls Hannibal Valdi-
marsson félagsniálaráðherra,
sem skýrði frá því, að fram-
kvæmdastjóii Sambands ísl.
sveitarfélaga hefði komið að
máli við sig og spurt, hvort
hann vildi ekki fyrir hönd ríkis-
stjórnarinnar flytja þetta mál
sem stjórnarfrumvarp. Hannibal
Valdimarsson kvaðst ekki hafa
viljað flytja þetta frumvarp án
þess að áður væri leitað umsagn
ar sýslunefnda. Við værum
komnir mjög langt með að of-
skipuleggja þetta málefni, sagði
ráðherrann, og það væri misráð-
j ið að hespa þessu máli af án
samráðs við sýslumenn og sýslu-
nefndir. Þá sagði Hannibal enn-
fremur, að mikill ágreiningur
j væri ríkjandi um mörg þau at-
| riði, sem kveðið skyldi á um með
! þessu frumvarpi.
Auka ber fræðsluskyldu
— en ekki skólaskyldu
PÁLMI Jónsson niælti fyrir tll-
lögu, sem haxin flytur ásamt
Halldóri Blöndal um franikvæmd
og endurskoðun fræðslulaga. Til
lagau var lögð fram, meðan enn
var ekki vitað hvað liði grunn-
skólafrumvarpinu, en í henni er
m.a. gert ráð fyrir, að skóla-
skyldan verði ekki lengd og
áherzla verði lögð á að fram-
fylg.ja fræðsluskyldu.
Pálmi Jónsson sagði að flutn-
ingsmenn tillögunnar væru því
andvigir að skólaskylda yrði
lengd. Með því yrði stefnt í að
auka svonefndan námsleiða hjá
nemendum. Hollara væri, að nem
endur sæktu námið af eigin hvöt
um. Það væri athyglisvert, að
flestir kennarar á miðskólastigi
j væru andvígir lengingu skóla-
skyldunnar. Bæri þeim flestum
saman um, að nemendur yrðu
| betri er skyldunáminu sleppti og
j þá sæktu þeir námið af meira
kappi en áður. Þá lagði þingmað
urinn áherzlu á, að nauðsynlegt
væri, að fræðsluskyldan væri
j efld.
Helgi Seljan sagðist vera fylgj
andi því, að skólaskyldan væri
lengd. Sagði hann, að það væri
ekki sín reynsla, að nemendur
yrðu eitthvað áhugasamari og
kappsamari, er skyldunni væri
lokið. Sagði þingmaðurinn, að
nokkurra öfga gætti í málflutn-
ingi með og á móti grunnskóla-
frumvarpinu. Grunnskólanefnd-
in væri stíf á frumvarpinu, og
þar mætti helzt engu breyta,
frekar en i Biblíu væri, og and-
mælendur frumvarpsins fyndu
því flest til foráttu, þó að kostir
þess væru ótvírætt mjög miklir.
Magnús Torfi Ólafsson mennta
málaráðherra mótmælti því, að
grunnskólanefndin liti á frum-
varpið, sem einhverja óbreytan-
lega Biblíu. Benti ráðherrann á,
að jafnvel nú eftir síðustu al-
menna fundi nefndarinnar hefðu
verið gerðar nokkrar breyting-
ar, samkvæmt þeim ábendingum,
sem fram hefðu komið á þeim
fundurn.
Mörkum Gullbringu-
og Kjósarsýslu breytt
ÖLAFITt Jóhannesson forsætis-
ráðherra niælti fyrir fru>nvaj-pi
um breytingu á mörkum Gull-
bringusýslu og Kjósarsýslu, og
skipan lögsagnarumdænm. —
Frumvarpið gerir ráð fyrir, að
Garðahreppur og Bessastaða-
hreppur verði fluttir úr Gull-
bringusýslu í Kjósarsýslu og
jafnframt sltal bæjarfógetinn í
Keflavik verða sýslumaður Gull-
bringusýslu.
Matthías Mathiesen saigði að
hiinin 24. febrúar 1972 hefði verið
samþykkt þingsá'yk tunairt ill a'ga,
sem allir þingmenn Reykjanes-
kjördeemis herðu fiiutt mm að
akipan dóms- og lögregliumála á
Suðurniesj'um yrði á þarm veg,
aö á svaðiimu siunnan Haifnar-
f jarðairka upstaðar heyrðu þau
mál undir eitt embætti í Kef a-
viik. Llagði þimgmaðurimn áherzlm
á, að meðferð þesisa frumvarps
yrði hraðað, enda væri það í sam-
ræmi við fyrrgreinda þing.sálykt
uiniartillögu.
Karl Sigurbergsson fagnaði
þvi, að firumvai'p þetta væri fx'am
komið, og saigði að samþyklkt
þess yrði Su ðn mesiia bfu im tý!
bóta.