Morgunblaðið - 18.04.1973, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. APRÍL 1973
Það eru mannréttindi að
fá að ráða yfir eigin kroppi
Fóstureyðingar og löggjöf um
þær eru nú ofarlega á baugi
Rætt við Pál Ásgeirsson,
yfirlækni um þau mál
Páll Ásgeirsson, yfirlæknir.
FÓSTUREYÐINGAR eru
málefni, sem nú virðist mjög
á oddinum víða um heim.
Viðhorf fólks til þeirra mála
hefur greinilega breytzt mjög
— svo mikið, að löggjöf hef-
ur ekki fylgt eftir. Þar sem
löggjöf er í ósamræmi við
viðhorf fólksins í landinu, er
hætt við að hún komi að litlu
haldi og verði jafnvel til
óþurftar. Þannig hefur raun-
in orðið á í ýmsum kaþólsk-
um löndum, sem ekki viður-
kenna neins konar takmark-
anir á barneignum og þá
ekki fóstureyðingar. í Frakk-
landi, þar sem fóstureyðingar
eru mikið framkvæmdar, þó
ekki sé það löglega, er mál-
efnið nú koinið upp á yfir-
borðið og rætt í blöðum. I
Danmörku er að koma fram
frumvarp um frjálsar fóstur-
eyðingar með tilheyrandi um-
ræðum, o.s.frv. Hér eru slík
mál einnig til umræðu. Lækn-
ar ræddu þau á fundi og lög-
fræðingar tóku hina lagalegu
hlið málsins til umræðu á
sínum fundi. Nýlega dæmdi
íslenzkur dómstóll í fyrsta
skipti konu skaðabætur,
vegna þess að barn hennar
fæddist óheilt af völdum
rauðra hunda, en of löng með-
ferð málsins hafði orðið til
þess, að leyfð fóstureyðing
var ekki framkvæmd. Hér er
líka í gangi nefnd, sem vinnur
að endurskoðun á löggjöfinni.
Það er því gagnlegt og fróð-
legt að þessi mál séu rædd
opinberlega hér sem annars
staðar.
Svo vel vill til, að íslenzkur
geðlæknir, Páll Ásgeirsson, yfir
læknir á Barnageðdeild Hrings-
ins við Dalbraut, hefur unnið
að þessum málum við mismun-
andi aðstæður í fleiri en einu
landi og hefur ákveðnar skoðan
ir á þeim. Fréttamaður Mbl. leit
aði því til hans, til að ræða mál
ið við hann.
— Mín skoðun á þessu máli
varðar eiginlega mannleg eða
kvenleg réttindi. Það eru mann
réttindi að manneskjan fái að
ráða yfir sínum eigin kroppi,
sagði Páll í upphafi samtalsins.
Þar sem fóstureyðing er ekki
nokkuð frjáls, kemur inn i mynd
ina stéttaskipting. Menntaðasta
og efnaðasta fólkið þekkir allt-
af kerfið og kann á þjóðfélagið,
svo það veit hvernig á að fá
það sem það þarf. Og þá vill
oft verða svo, að þeir sem mest
þurfa á fóstureyðingu að halda,
fá hana ekki framkvæmda. ís-
land er til dæmis að verða eyja
í umhverfi, þar sem hægt er
að fá fóstureyðingar allt í
kring. Þess vegna verður það
líka efnahagslegt atriði hér að
fá fóstureyðingu. Þeir, sem hafa
efni á og þekkingu á málinu,
geta farið til London og feng-
ið fóstureyðingu. En illa stæð-
ar konur gjalda þess að þær
hafa ekki þekkingu eða efni á
slíku.
— Þú haíðir afskipti af þess-
um málum i Danmörku, var það
ekki? Hvernig var reynslan
þar?
— Þegar ég starfaði i Dan-
mörku, fór allt slíkt í gegnum
pappírsmylluna hjá Mödre-
hjælpen, þar sem dæmt var um
hvort stúl'ka sikyldi fá leyfi til
fóstureyðingar. Til að fá það,
þurfti sjúkdómsgreiningu, og
þar var það að ég hafði stund-
um afskipti af málinu. Stúlk-
urnar þurftu að sýna fram á
að þær væru veikar, til dæmis
andiega sjúkar. Og það fór þá
oft eftir því hve slyngar þær
voru að geia sér upp sjúkdóma
hvort þær fengu úrlausn. Sum-
ar voru til dæmis tilbúnar til
að gráta dögum saman til þess.
Aðrar kunnu ekki slík ráð eða
viidu ekki beita þeim. Þetta
varð stór þáttur í málinu. Marg-
ar manneskjur og þá oft þær,
sem mest þurftu á að halda,
höfðu beinlínis ekki styrk til að
fara í gegnum þessa myllu, sem
nauðsynleg var.
— Þú varst víðar — í Sví-
þjóð og Ameríku?
— 1 Svíþjóð vann ég á ungl-
ingageðdeild, sem hafði stúlkur
upp að tvítugsaldri. Beiðnir um
fóstureyðingar fóru í gegnum
okkur læknana. Slíku var
aldrei neitað, ef við mæltum
með því. Það þurfti ekki að
senda neina sjúkdómsgreiningu,
aðeins að segja að möguleikar
viðkomandi stúlku í lífinu
mundu rýma ef hún þyrfti að
ljúka meðgöngunni. Annars
breyttist framkvæmd reglugerð
arinnar um fóstureyðingar í Svi
þjóð á árinu 1966 eða 1967. Fóst
ureyðingar urðu frjálsari í fram
kvæmd vegna þess að búizt var
við nýrri löggjöf. Þá snögg-
minnkaði þörfin fyrir munaðar-
leysingjaheimili. Þessir ólán-
sömu einstaklingar Iosnuðu við
að alast upp á slíkum stað. En
það er viðurkennd staðreynd
innan barnageðlæknisfræðinnar
að stórhættulegt er fyrir börn
að alast upp á barnaheimilum
til langframa, og er þá að sjálf-
sögðu ekki átt við dagheimili.
Það er nauðsynlegt þroska
hvers manns að alast upp í
nánum tengslum við eina eða
fáar manneskjur. Og heppileg-
asta fyrirkomulagið virðist vera
fjölskylda, þar sem móðirin er
meginþátturinn i lífi manneskj-
unnar og hún er bökkuð upp af
föðurnum, til að gera það sem
barninu er fyrir beztu.
Þú nefndir Ameríkú. Þar var
ég ekki 1 beinum tengslum við
þessi mál. Ég var í Kaliforníu
og þar gildir það sama og ann-
ars staðar, að þeir sem efnaðir
eru og menntaðir, fá fóstureyð-
ingu ef þeir þurfa á henni að
halda, en hinir ekki.
— Hvað finnst þér helzt að
löggjöfinni hér, samkvæmt því
serri þú hefur séð og kynnzt ann
ars staðar?
— Löggjöfin hér er nægilega
frjálslynd, en það er fram-
kvæmdin, sem ekki er það. Lög
gjöfin ætti að duga, ef fram-
kvæmdinni væri breytt. Þetta
er ekki í samræmi við réttlætis-
kennd fólksins sjálfs. Og það er
bezt að segja það bara hreint út,
að fóstureyðingar hafa lengi
verið framkvæmdar án leyfa,
eins og vill verða, þegar þannig
er.
— Nú hefur því verið haldið
fram, að fóstureyðing geti haft
varanleg líkamleg og andleg
áhrif á konuna?
— Ekki vil ég mótmæla því, að
slíkt geti komið fyrir, einkum
ef svo verður að konan eignast
ekki börn. Og það getur orðið.
En ég held ekki að það sé svo
oft að það geti haft megináhrif
á afstöðuna til málsins í heild.
Og ekki er vafi á þvi að við
fóstureyðingu getur konan orð-
ið fyrir andlegum búsifjum. En
það er varla nokkur hlutur, sem
fyrir manneskjuna kemur í líf-
inu, sem ekki getur haft djúp-
stæð áhrif á hana. Manneskjan
er alltaf að fást við erfiðleika.
Og það fer eftir því hvernig
henni tekst að takast á við þá,
hvort hún verður við það að
betri manneskju eða lakari á
eftir.
Oft kemur fram við fóstureyð
ingu sektarkennd yfir að hafa
drepið líf heldur Páll áfram.
Þessi sektarkennd er ákaflega
bundin þjóðfélaginu. Þar sem
löggjöfin er frjáisleg, er sektar
kenndin lítil eða engin. Það tek
ur þó alltaf nokkurn tíma að að
lagast nýjum lögum og reglum.
Talsverð reynsla er komin á
þetta í nokkrum löndum, eins og
til dæmis Austantjaldslöndun'J
um, og þar þykir fóstureyðing
sjálfsögð. Aðferðirnar, sem þeir
nota, eru líka betri, bæði auð-
veldari og handhægari. Notað-
ur er hólkur með undirþrýst-
ingi og fóstrið eins og ryksug-
að út. Sums staðar á Vestur-
löndum er farið að taka upp
þessa aðferð, t.d. I Svíþjóð.
— Við tölum um sektarkennd.
Margir halda því fram að þarna
sé verið að taka líf, eða jafn-
vel drepa. Hvað segir þú um
það?
— Á þessu sviði finnst mér
það ekki skipta höfuðmáli hvað
það er kallað. Manneskjan er
alltaf að eyða lífi. Það skiptir í
rauninni ekki sköpum, hvort
ótal sæðisfrumur og eggfruma
eru eyðilagðar með þvi að koma
í veg fyrir að þær verði að
barni eða hvort það er gert eft
ir að frjógvun hefur farið fram.
Engu að síður er ég sammála
þessum þriggja mánaða mörk-
um, þannig að fóstureyðing fari
ekki fram eftir þau, nema í ýtr-
ustu neyð. Aðgerðin er þá
hættulegri fyrir konuna, ekki
aðeins líkamlega heldur líka
andlega. Þegar kona hefur
gengið með barn lengi, fer hún
að tengjast baminu, þó hún hafi
aldrei séð það. Fóstureyðing
þarf því að fara fram sem fyrst
á meðgöngutímanum. Og það at-
riði mælir með því að kerfið eða
reglurnar verði sem einfaldast-
ar.
— Mundir þú þá leggja til að
fóstureyðing yrði leyfð nærri
umsvifalaust, ef þess er óskað?
— Já, en þó með nokkrum
fyrirvara eða réttara sagt undir
búningi. Tii er fólk, sem ekld.
kann fótum sínum forráð. Og
því þarf að veita aðstoð. Helzt
eru það yngstu stúlkurnar, sem
þurfa aðstoð til að átta sig.
Nokkurt þunglyndi er algengt
viðbragð við því að verða van-
fær og þá strax á fyrstu mánuð
um. Þetta geta bæði verið við-
brögð við félagslegum aðstæð-
um, en líka viðbrögð líkamans
við breytingum á hormónajafn-
vægi hans. Ungu stúlkuna skort
ir þá fremur lífsreynslu og
styrk til að takast á við þetta
og þarf kannski á að halda ,að-
stoð ættingja, læknis eða ein-
hvers annars, sem getur hjálp-
að henni við að átta sig. 1 lög-
gjöfinni, eins og hún er nú,
þurfa tveir læknar að skrifa
upp á, áður en fóstureyðing er
leyfð, og ættu þeir að geta átt-
að sig á því hvort konan þarf
á slíkri aðstoð að halda.
En það er ljóst, að líf konu,
sem hefur orðið vanfær, verð-
ur ekki hið sama á eftir, sagði
Páll að lokum. Ef til vill stafar
það af því, að þá hefur stúlkan
orðið að taka afstöðu til lífsins
og sjálfrar sin. Það sem hefur
blundað með henni um kynhlut-
verk hennar verður augljóstí
og hún verður nú að horfast í
augu við það. — E. Pá.
Athugasemd
Morgunblaðimu hefur borizt
efti»farandi athugasemd frá
F/ramkvæmdastofnun rikisins.
„Að gefnu tilefni í frétt er
birt hefur verið í útvarpi og
dagblöðum að tillhlutain hr. Sig-
finns Sigurðssonar, fram-
kvæmdastjóra Samtaka sveitar-
félaga í Suðurlandskjördæmi,
vill framkvæmdaráð Fram-
kvæmdastofnunar rikisins taka
fram eftirfarandi:
1. Það er með ölu rangt að
Framkvæmdastofnun ríkisins
hafi neitað að taka þátt í kostn-
aði við gerð svomefndrar „Suð-
ur3ands'áætiunar“.
Sambandi sveitarfélaga í Suð-
urlandskj ördæmi voru á sl. ári
greiddar úr Byggðasjóði 500
þús. kr. til þessarar áætlunar-
vinnu samkvæmt ákvörðun
stjómar stofnunarinnar og í
samræmi við ítrustu heimildir í
lögum um slíkar greiðstar til
landshliutasamtaka.
Á yfirstandandi ári mun Sam-
band sveitarfélaga í Suðurlands-
kjördæmi frá greiddar frá
Byggðasjóði í sama skyni 640
þús. kr. og er nú greiðsla einn-
ig í samræmi við ítrustu heim-
ildir í lögum til slákra greiðslna.
2. 31. gr. laga um Fram-
kvæoidastofnun ríkisins, er um-
ræddar heimildir bygg.tast á, er
svohljóðandi:
„Stjóm Byggðasjóðs er heim-
ilt að greiða landsíhtatasamtök-
um sveitarfélaga af fé sjóðsins
sem svarar 3/4 — þrem fjórðu
hliutum — af ársflaunum starfs-
manns, að þvi tilisiki'ldu, að
hann vinni að undirbúningi og
gerð áætlana fyrir viðkomandi
landsihtata í samvinnu við áætl-
anadeild."
3. Fjárikröfur á Framkvæimda
stofnun ríkisims, fram yfir það
er að framan greinir, eru ekki
á rökum reistar og styðjast ekiki
við neinar heimildir í liögum. —
Þetta hefur framkvæmdaráð
tjáð framkvæmdastjóranum.
Engum forráðamanna ann-
arra iand shliu tasa mt aika hefur
heldur komið til hugar að bera
fram sSiíkar kröfur eða mál'aieit-
anir, enda þótt þau vinni að
sjálfsögðu að hliðstæðum verk-
efhum í samvinnu við áætlana-
deild Framikvæmdastofnunarinn
ar.
Framkvæmdaráð."
Fermingar
á skírdag
Ferming í Blönduósskirkju, á
skírdag, 19. apríl, kl. 10,30 f.h.
Séra Ámi Sigurðsson
STÚLKUR:
Anna Valigeirsdóttir, Brekku-
byggð 6
Ása Aradóttir, Húniabraut 28
Bryndís Guðmundsdóttir, Ár-
bnaut 18
Bryndís Pálmadóttir, Holti
Guðrún Kristjánisdóttir Blöndal,
Mýrarbraut 1
Helga Káradóttir, Húnabraut 11
Ingibjörg Jónsdóttir, Köldukinn
Kristín Sigurjónsdóttir, Orra-
stöðum.
Sigurbjöng Baldumsdóttir, Sæbóli
DRENGIR:
Kjartan Ólafsson, Hreppshúsinu
Magnús Hallbjörnisson, Húna-
braut 20
Már Sigurbjömsson, Árbraut 12
Svavar Ævarsson, Mýrarbraut 3
örn Sigurbjömsson, Árbraut 12
Ferming í Kotstrandarkirkju á
skírdag, 19. apríl, kl. 2 e.h.
STÚLKUR:
Ema Björk Guðmundsdóttir,
Hvammi
Mangrét Jónia Bragadóttir,
Hátúni
DRENGIR:
Ari Eggertsson, Auðsholts-
hjáleigu
Friðrik Kristjánsson,
Stóra-Saurbæ
Magnús Guðmundsson,
Kvíarbóli.
Pétur Benedikt Guðmiundsson,
Hvarnml