Morgunblaðið - 19.07.1973, Síða 17

MORGUNBLAÐÍÐ, FIMMTUDAGUIR 19. JÚLt 1973
17
Hvers á Sjúkrahús
Suðurlands að gjalda?
Brudte löfter
stor iraalör
manigen gatrag-
fiorvoldte.
Matn bör iwtiet
löve för
efitir rraam har
holdt det.
Piet Heim.
(Ábend'imig frá greiraarhöfumdi
ti’l þiragmarahia Suðuirlaindskjör-
dæm'.ts, húsaimeiistara ríkiisiinis
o.fil.)
Stjórraarmefind Sjúkrahúss Suð
wrltands sendi frá sér firéttatil-
kyraniragu hinn 11. apríl sl. Var
þar Skýrt frá því, aið tækrai'leigiuim
undirbúraiiragi væri svo lamgt kom
85, að þess vegiraa væri iraú þegar
hægt að bjóða út bygigiragu
Sjúkrahúss Suðurlands. „Hins
vegar fæst heimild fjárveitinga
valds ríkisins til þess að bjóða út
byggingu sjúkrahússins ekki fyrr
en ríkisstjórnin hefur tekið á-
kvarðanir sinar uni lækkun fjár
veitinga til framkvæmda sam-
kvæmt heimildum í fjárlögum
1973 og löguni nr. 4/1973 um
neyðarráðstafanir vegna jarðelda
á Heimaey."
Síðam hefiuir verið hljótt um
þetíta mál. Friðrik J. Friðrifcsson
héraðslæknir á SaiuSárkróki skrif
aði í Mbi. ágæta greiin. „Suður-
la,nd knook ouit“, og má Það til
sararas vegar færa. Þimgmemm og
aðrir forystumenn Summleradimiga
hafa þaigað þunirau hljóði.
Forsaga þessa máls eir lörag og
skál ekki rakin hér raema í stór-
um dráttum. Þessi saga sýnir
glögglega neifcvæð aifiskipti ríkis
valdsns í brýrau og auigij ósu
nauðsynjamáli Sunn'liendinga aft
ur og aftuir. Þiragimenn kjördæm-
isiras virðast eiininig haifia verið
furðu spakir leragst af, ek'ki siízt
að undanförmu.
Á árumuim efitiir 1920 var ráðizt
í það stórvirki að byggja sjúkra
hús við Eyrarbakka. Fólkið sýradi
stórhuig og brennandi áhuga.
Sumiir rúðu sig iran að skyrturani
til að koma hús'mu upp. Byggirag
in lierati í erfiðieikum vegna fjéur-
skorts. Ríkið tók húsdð þá eignar
niámi og gierði að rikis'fainigelsi,
Litla-Hraiuni. Mumu ervgar bætur
baifia komið fyrir.
Málið dagaði uppi í áratugi, em
alitaif var brýn þörf fyrir hendi
og áhuigi fólksins' siokknaði
aldrei.
Lækraamir fiundu mararaa bezt,
hvar skóriran kreppti. Þa® var enig
in tilviajun, að Lúðvík heiitimn
Norðdal héraðsiliæknár igerðist for
gönigiumaður um þet.ta mál. Talidd
hamn, að reisa ættó á Se;Mossi
sjúkrahús fyrir aliit Suðurland.
Fleiri góðir menn börðusí fyrir
þessu máii, m.a. Sigurður Óli Ó1
afsson, sem var formaður fyrsfu
sjúkrahúsnefradarinniar. Fór raú
að komast skriður á málið.
Lúðvík Norðdal féll frá 1954 og
vairð efitirmaður haras i héraös-
læknisembætti Bjarnd Guðmurads
son, sem barðist áfram ötixllega
fyrir framgangi sjúkrahúsmáis-
ins.
Árið 1956 hafði sjúkrahús-
raefrad látið fiuiliigera teikninigar að
sjúkrahúsii og vildi láta hefjiaist
handa með byggimiguma á þesisu
sama ári. Staðfesti sýslunefnd
þetta. Þáverandi h eilbriigðismála
ráðheirra Iragólfur Jónsson, stað
festi teikninguma og leyfði by@g
iiragiaifiramkværndir. Hins vegar
synjaði Innflutningsskrifstofan
um fjárfestingarleyfi til bygging
arinnar.
Máldð virtist nú komið í
strand, en þá sýndi Bjami Guð-
muradsson, stórhug siinn með því
að bjóða embættisbústað sinm
undir sjúkrahús.
Sjúkrahúsið á Seisfossi tók tii
starfa 1958. Vilmundur Jónsson,
landiætonir og Sigiurður Siig’uirðs-
son, heilsugæziustjóri, skoðuðiu
húsið og töldu alilan búnað þess
svo góðam, sem vænta mætti,
þegar um bráðabirgðahúsnæði
væri að ræða. Bygigt var við hús-
ið 1959, en að öðru leyti hefur
ekkert gerzt og emm er starfað í
bráðaibirgðahúsnæði.
Áfram var barizt. Teikriragar
voru teiiknaðar í tvi- eða þrigang,
haldnir fumdir og máMð rætit. Lít
ið miðaði leragi vel, en árið 1970
voru á alþiragi samþykfct lög um
Sjúkraihús Suðurlamds með
læknamiðstöð í sömu byggiragu.
Svernar húsaimeistara ríkisins
önraúöust umdirbúnmig verksins,
tedkniuðu af kappi, héldu fundi
með byggiragamraefndiinmi, og verk
irau virtist miða eðlilega áfiram.
Haustið 1971 hélt byggimga-
nefindim blaðamanraaifiurad, sýndi
teiíkiniiragar og taidi að fram-
kvæmd ir gætu hafizt að vori.
Alþingi veitti fé tti fram-
kvæmda bæði 1971 og 1972, en
það fé lá ónotað. Hvers vegma?
Vegna þess, að sveinar húsa-
meistara gátu aidrei loldð verk-
inu. Aliitaf stóð á einhverju smá-
ræði og framkvæmdir niáttu ekki
byrja fyrr en allri undirbúnings-
vinnu væri lokið. Meðan þessir
herrar hafa leikið sér að teikraimg
uinium, sem fyrir löragu voru til-
Kristján Baldvinsson.
áætlaður byggingakostnaður
hækkað úr 100 í 195 milljónir.
Dýrir starfsmenn þetifta. Hver er
ábyrgur? Þagar lokisiiins þessdr
kappar um síðir skila síraurai
hiuta verks'ns, lei'kur fjárveit-
iraigavaldið afitur gaimla teikiinra
frá 1956 og stöðvar framkvæmd-
ir. Ég spyr aftur: Hver er ábyrag-
ur?
Sjúkraihúsdð á Selfossd er fyr
ir löragu orðið of llitið fyrir þann
imammfjölda, sem það á að þjóna,
enda frá upphafi eimuingis hugs-
að sem bráðabiragðalausn.. Húsið
er ekki einungis gernýtt, það er
ofnýtt.
Sjúkrahúsið er 30 rúma, en oft
ast liiggjia þar 32 sjúkadragar. —
Lagudagar voru 11.320 sl. ár, fæð
iraigar um 150 árlega, uppskurðir
220—240. Einmig er rekira þarraa
uimifaragsmiikil slysavarðstofa. —
Sjúkrahúsdö á Selfossi hefiur frá
því fyrsta samwað tilverurétt
siirtn.
Stunduim heyrast hjárómia radd
ir uim það, hvort þörf sé á sjúkraa
húsi hálifitima akstur frá Reykja-
víik. (Hver ekur 58 km á 30 míra-
útum?) Á fóik utan Reykjavík-
ur ekki sama rétt á þjóraustu í
síiniu bygigðarlagi og Reykvíkirag-
ar? Er mannslífið minraia viirði uili
ara höfluðbargarmarkanina otg ölit
þjórausta óraauðsyntegri?
Meðan nýtirag á Sjúkrahúsiiniu
á SeOifosisi er yfir 100%, legudag
uriratn me'ra en beiimiragi ódýrarí
en á stóru sjúkrahúsuraum í
Reykjavik, svo að maður etoki
tali um það öryggi, sam er i því
fóUigið að haifa sjúkrahús austain
f jial'ls, þarf ekk.i að draiga tiiiveru-
rétt 'sjúkrahússins í efia.
Fóllk utan Reykjavikur á að
hafa það stolt til að bera að
iáta etoki meðhöradla silg seim anra
ars flokks borgara, hvorki í hedil
briigðilsmáliuim né öðrum.
Hver liandsliuti á að reyraa að
vera sér að sem miestu leyti næg
ur i þessum efnuim, en þá þarf að
byggja upp góða aðstöðu.
Að sjálifsögðiu eru alltaif viisis
tiavik, sem ekki eir unrat að rairm
saka eða meðhöndla á minnii
sjúkrahúsum, en þau eru i mifcl
um m'mmálhliuta. Þessi tiilfel'K ber
að senda til Rsykj'avíkuir, þar
sem aðstaða er fullkommust till
slíkra hiuta. Læknar sjúkrahús-
arana i Reykjavík hafa reynæt
mér og öðruim landsbyggðarliækin
um mjög liðl'egír og samivimrau-
þýðir um slíka sjúk.liraga aOa
tíð.
Auika ber sérfræðiþjórauistu ut
an Reykjavikur, senda sérfræð-
iiraga regluburnd 'ð út á l'aind í stað
þess að stefiraa sjúkliiniguraum ölll
uim til Reykjaivíkuir. En þetta er
tómt miál að ta!a um, ef þessuim
sérfræðinigum er ekki siköpuð að
sitaða á sjúkraihúsum og lækma-
miðstöðvum úti á l'amdi.
Við Suranleradinigia vil ég að lok
um segja þetta: Nöldrið ekki
hver í sirau horani. Rísið upp,
Stuggið við þiragmönraum ykkar,
svo að þeira vakni af Þymirósar-
svefini. Látið eragri ríkisstjórn
ha'ldaist uppi að svæfia málið.
Byrjið að byggja!
Guð hjálpar þeim, sem hjálipa
sér sjálfir.
Se'lfossi, 12. júlí 1973.
Kristján Baldvinsson,
sjúkrahúslæknir.
búraar í öldium aðalatriöum, hefur
Baldur Hermannsson
FÓLK OC VÍSINDI
HVER DRAP KARL 12.
NORSKUR herforingi, L. C. Rolstad
að nafni, hefur leitt rök að því, að
Karl 12. Svíakonungur liafi fallið fyr-
ir norskri byssukúlu i orrustunni við
Friðriksstein árið 1718. Dauðdagi kon
ungsins hefur alltaf orkað tvimælis.
Hefur ieikið grunur á, að Sviar hafi
sjálfir stytt lionum aldur.
Karl 12. fæddist 17. júní 1682. Eftir
dauða föður síns varð haran eiinvaldur
yfir Sviþjóð, aðeins 15 ára að aldrL
Þrlr erlendir þjóðhöfðingjar hugðu
þá gott til glóðarimmar, er svo uragur
maður sat á veldiisstóili Svía, og hund
ust samtökum að hnekkja forræði
þeirm við Eystrasalt. Þetta voru Frið
rik 4. Danakonungur, Ágúst sterld
kjörfursti Saxlands og Pétur mikli
Rússakeisari. Þeir fóru með ófriði á
hendur Svíum þegar Karl var 18 ára
gamall.
Átötoin fóru þó á annan veg en þre
menmingamir höfðu ætlað sér. Karl
brá við Skyndilega, réðst með sænska
heriran inn á Danmörku og þröngvaði
Dönum til friðarsamninga, gersíiigraði
Rússa i sögufrægrí orrustu vlð Narva
og lumbraði óþyrmilega á liðsmönm-
um Ágústs sterka, hvar sem hamm
náði til þeirra.
HET.IUKONUN GURINN
En straíðinu var ekki lokið. Karl
varði mörg'um dýrmætum árum í póli
tískt umstamig niðri I Póilandi tíl að
tryggja veldi Svía; á meðan efldi Pét
ur mi'kM rússneska herinn og bjó sig
undiir lokahríðinia.
Svo segir í mannkynssögu Berg-
steins Jónssonar (Mál og Menndng
1963):
„Sagan af ævintýralegum sigurvlnn
ingum þessa unga Svíakonungs fór
sem eldur i sinu um Evrópu. Yfir-
stéttarfólk, sem eran llifði og hrærðist
í ríddararómantík miðaldanna á tim-
um grófra og Óheflaðra styrjalda
ruddalegra hermanna af lágum stig-
um, hélt nýjan Alexamder mikla kom-
inn fram á sviðið, kjöriran til að
tryggja sigur siðmenningarinnar á
Rússum, sem þegar allt kom til alls
voru bara Tatarar, ef gervið var
þvegið af þeim.“
SÍGUR Á ÓG/EFUHLIHINA
Haustið 1708 reið Karl 12. í austur
að tukta rússneska björninn. Rússar
fóru undan i flæmingi eins og þeirra
er siður.
Bergsteinn hefur orðið: „Veturinn
var fádæma harður, jafnvel á rússn-
eska vísu, og lék sænsku hermennima
grátt.“
„Skömmu áður en til úrslitaorrust
unnar dró hafði Karl meiðzt, og þeg-
ar stundin rann upp gat hann ekki
stjórnað aðgerðum sinna manna sök-
um hitasóttar.“
„Hiran 28. júní laust herjum Svía
og Rússa saman við Poltava. Sjálfur
hefði Karl e. t. v. getað sótt sigur í
greipar keisaraans, en nú var hann
eiras og fyrr segir illa fjarri, og for-
ingjum hans reyndist ókleift að stand
ast hiran fjölmenna, en sundurleita
her Rússa. Særaski herimn laut t lægm
haldi, og tveirn dögum síðar varð
hann að gefast upp. Áður hafði Karl
konungur og fámenn sveiit með hon-
um flúið yfir Dnjepr, og skundað inn
i lönd Tyrkja. En sænsku hermaran-
anna, sem upp gáfust, biðu þau óblíðu
örlög að slíta kröftunum við bygg-
ingu St. Pétursborgar, unz mýrarkald
an leysfli þá af hólmi eða þeir ör-
mögnuðust af harðneskju veðurfars-
ins, illum aðbúnaði og miskunnarlaus
um þrældómi í fenjunum við Kirjála-
botn.“
ÖRLAGANÓTT I HALDEN
Eftir fimm ára amstur og makk í
Tyrkjaveldi tók Karlii að leiðast þófið
og þeysti allt hvað af tók í norðurátt,
til heimkynna sinna.
Hann kom sér fyrir í Lundl og lagði
þar drög að nýjum landvinningum
og frækilegum sigrum.
Ekki var þó hægt um vik. Sænska
þjóðin var langþreytt á styrjöldinni,
blómi heranar fallinn á erlendum víg-
stöðvum eða hnepptur í þrældóm,
skattþegnarnir þrautpíndir.
Haustið 1718 reið hann enn á ný í
fylkingarbrjósti og nú vestur um
Kjöl, að vinna Noreg undan Friðriki
4. Danakonungi.
En frændur okkar Norðmenn eru
harðira í hom að taka. Þeir veittu Sví
um grimmilega mótspyrnu við kastal-
ann Friðriksstein í Halden, og þar
féll konungur þeirra aðfaramótt 30.
nóvember.
Þar með lauk innrásinni í Noreg.
Sænsku hermennimir héldu á brott.
Þeir báru heim Mk hetjutoonungsins
Karl 12. Svíakonungur
og jafnframt stórveldisdrauma þjóð-
arinnar.
ATHUGUN ROLSTADS
Strax gaus upp sá kvittur, að ek«-
hver úr liðli konungs hefði myrt haran,
til að binda enda á styrjaldanrekstur-
inn. Fram á þenraan dag hefur ekki
þótt fullsannað, hvað hæft væri I
þessu.
L. C. Rolstad er sjálfur yfiirforingi
herstöívarinnar Friðriksstein. Eftir
gaumgæfilega athugun á dagbókum
og skýrslum frá þessum tima, hefur
hann dregið upp mynd af atburðarás
næturinnar.
Hann gerir þar grein fyrir virkinu,
skotfærum, langdrægni skotvopn-
anna, ferðum konungsins þessa ör-
laganótt, aðfallshomi kúlunnar, sem
hæði konunginn í vinstra gagnaugað
og stærð hennar.
Svlar gerðu atlögu gegn virkirau
um nóttina og svöruðu Norðmeran
með ákafri skothraið, sem Rolstad tel
ur að grandað hafi konunginum. Nið
urstaða hans ér sú, að kúlunni hafi
verið skotið úr sex- eða átta punda
fallbyssu í svonefndum Stóra turni.