Morgunblaðið - 01.09.1973, Síða 23

MORGUNBLAÐIÐ — LAUGARÍ'AGUR 1. SEPTEMBER 197»
23
— UTANRÍKIS-
UJÓNUSTAN
Framh. af bls. 13
Ég heJd, að fölk sem er með þessar bollateggingar
hafí Htið hugsað málln eða lítið kynnt sér þau.
Hvað snertir Norðurlöndin er ég á sömu skoðun
eins og þegar ég flutti erindið í Rótary-klúbbnum.
Ég tel að við eigum að hafa þar sendiherm áfram.
Við eriim norræn þjóð og höfum meiri samskipti við
Norðuriöndin en önnur lönd. Norræn samvinna,
sem áður var gagnrýnd fyrir að vera lítið annað en
orðin tóm, verður nú æ þýðingarmeiri. En margt
fleira kemur til. Milli íslenzku utanríkisþjónustunnar
og utanríkisþjónustu annarra Norðurl'anda er náin
samvinna og samráð, sem við njótum mjög góðs af.
Meðal annars þurfum við oft að leita til utanríkis-
þjónustu einhverra hinna Norðurlandanna, þegar þarf
að aðstoða Islendinga á stöðum þar sem við höfum
ekki sendiráð eða ræðismenn, en það er æði viða. Og
rmargur íslendingur stendur í þaþkarskuld við sendi-
ráð og ræðismenn Norðurlandanna fyrir að-
stoð sem þau hafa veitt honum sjálfum eða aðstand-
endum Iians. Einnig er þess að gæta, að í Osló, Stokk-
hólmi og Kaupmannahöfn sitja nærri 30 sendiherrar
sem jafnframt eru sendiherrar í Reykjavlk, og hafa
iðulega samband við okkur um íslenzku sendi-
ráðin á Norðurlöndum. Á Norðurlöndum eru 35—40
kjörræðisskrifstoíur Islands sem sendiráð okk-
ar hafa umsjón með og leiðbeina. Og islenzku sendi-
herrarnir þrír eru ekki aðeins sendiherrar á Norður-
löndum neldur einnig I níu öðrum löndum. Störf í
sendiráðrnum á Norðurlöndum eru miklu meiri en
menn aimennt gera sér grein fyrir. Og verkefnin eru
næg.
Hvað það snertir að hafa í sparnaðarskyni enga
sendiharra á Norðurlöndum, en hafa þar samt sendi-
ráð, eins og stundum er talað um, þá er mjög hætt
við, að það sem sparast kann á einu sviði komi fram
í auknum kostnaði á öðrum sviðum.
Við vitum að það yrði ekki vel séð á Norðurlöndum
ef við legðum niður sendiráðin þar. Og finnst mönn-
um, að það eigi að vera svar okkar við hinni miklu
rausn frændþjóðanna i sambandi við iðnþróunarsjóð-
inn og gjafirnar vegna Vestmannaeyja, og vaxandi
norrænni samvínnu, að leggja niður sendiráðin i
Osló, Stokkhóimi og Kaupmannahöfn, eða gera þau
Iágkúrultg miðað við önnur sendiráð okkar? Og ef
við hættum að hafa sendiherra á Norðurlöndum,
myndu Norðurlöndin eklti hafa sendiherra í Reykja-
vík. Mér fínnst slíkt ekki æskileg þróun.
SENDIRÁÐ 1 AFRÍKU OG ASÍU?
— Hvið segirðu um stofnun sendiráða i Afríku og
Asíu. Og hvað á yfirleitt að ráða staðarvali sendiráð
anna ?
— Það er eins og sumir haldi, að sendiráðum okkar
háfi verið dreift af handahófi um heiminn. En á bak
við stofnun hvers sendiráðs hefir legið Itarleg athug-
un og hugsun. Sendiráðin eru fyrst og fremst hjá
helztu viðskiptaþjóðum okkar. Og önnur byggjast á
tengsium okkar við alþjóðastofnanir. Ef við tökum
sem deerni sendiráð okkar í París, þá hefir það miklu
hlutverki að gegna sem fastanefnd okkar hjá Efna-
hags- og þróunarstofnuninni. En einnig er það tengi-
liður okkar við þrjú lönd x Evrópu og tvö í Afríku,
og einnig við UNESCO. Og sendiráðið í Bonn er ekki
aðeins tengiliður okkar við Vestur-Þýzkaland, heldur
einnig við tvö önnur riki i Evrópu og tvö í Asíu, og
við Evrópuráðið í Strassbourg. — Frakkland og Vest-
ur-Þýzkaland eru mikilvæg viðskiptalönd okkar. Og
í þessum tveimur löndum eru samtals yfir 20 kjör-
ræðisskrifstofur, sem ekki myndu nýtast eins vel, ef
sendiráðin, miðstöðvarnar, yrðu lögð niður.
í Briissel verðum við að hafa sendiráð meðan ís-
land er aðili að NATO. En auk þess hefix það sendi-
ráð margvisleg störf sem væntanlega eiga eftir að
vaxa mjög.i sambandi við Efnahagsbandal'ag Evrópu.
Við verðum að hafa sendiráð í Genf meðan ísland er
aðili að EFTÁ, og EFTA hefir aðsetur í Genf. En
sendiráðið í Genf er líka tengiliður okkar við hinar
fjölmörgu aiþjóðastofnanir í Genf. 1 þeirri borg eru
einnig á öllum árstímum aliskonar ráðstefnur og
fundir, sem Islendingar taka þátt í. Af þessum ástæð-
um hefir talsverða þýðingu að hafa sendiráð i Genf,
og myndu áreiðanlega margir sakna þess, ef það yrði
lagt niður
Ég er búinn að tala um 7 af sendiráðunum. Fáir
láta sér detta í hug að leggja n'iður sendiráðin í
Moskvu, Washington, London og New York. Ég tel
að miðað við núverandi aðst'æður eigi ekki að leggja
niður neitt af sendiráðum okkar. Én að sjálfsögðu
geta aðstæður breytzt síðar.
Þú spu rðir. hvað eigi að ráða staðarvalinu.
Við verðum að sníða okkur stakk eftir vexti. Þegar
á hei'ldina er litið, þurfum við fyrst og fremst að
hafa sendiráð í þeim löndum sem við höfum nánust
tengsi v'ð, viðskiptaleg, menningarleg og stjórnmála-
leg, og þar sem eru alþjóðasitofnanir sem ísland er
aðili að o£ eru mikilvægar fyriir okkur.
Þeir sem hafa rætt um stofnun sendiráða i Asíu og
Afríku og einnig í Suður-Ameríku siðustu árin hafa
fyrst og fremst haft viðskiptaástæður í huga. En ný-
tega hefir landheigismálið lika verið notað sem rök-
semd. Hvað viðskiptahliiðina snertir, held ég að við
íslendingar verðum fyrst og fremst að ireyna að fram-
leiða vandaðar, dýrar vörur, og selja þær til landa þar
sem næg kaupgeta er, „en það er fyrst og fremst í
Evrópu og Norður-Ameriku. Lönd í fjarlægari heims-
álfum hafa að vísu þörf fyrir framleiðslu okkar, en
þar er kaupgetan lítil. Og miðað við útflutningsmögu-
leika okkar í dag held ég að ekki sé ástæða til að
setja upp sendiráð í þessum fjarlægu heimsálfum við-
skiptanna vegna, enda gæti eitt sendiráð 1 stórri
heiimsálfu senniiega ekki gert nein stórafrek á við-
skiptasviðinu. 1 hverri heimsálfu um sig er fjöldi
landa og fjarlægðir mikiar. Islenzkt sendiráð í einu
þessara lcnda myndi að vísu skapa nánari tengsl milli
þess lands og Islands, én tengsliin mil'li Islands og
hinna Undanna í sömu álfu yrðu lítið meiri þrátt
fyrir þetta sendiráð, heldur en með því að hafa t.d.
einhvera af sendiherrum íslands í Evrópu jafnframt
sendiherra í þeim löndum.
Sú röksemd að við eigum að stofna ný sendiiráð til
að afla aukins fylgis í landhelgismálinu, sýnist hæp-
in. Sendiráð sem búið er að setja á fót í höfuðborg
erlendis er erfitt að leggja niður. Landhelgismálið
mun áreiðanlega leysast okkur í vil á næstu misser-
um, og því ástæðulaust að stofna ný sendiráð vegna
þess máls, enda eru nógir möguleikar til áð Vinna
þvl fylgi á annan hátt.
Sumir tala um að við eigum að leggja niður nokkur
af núverandi sendiráðum og stækka um leið verulega
þau sem eftir verða, þ.e. fjölga starfsmönnunam, er
síðan hafi með sér verkaski'ptingu. Þeir telja, að með
þessu sparist fé, og gagnsemi sendiráðanna aukist.
Fljótt á IRið virðist þessi skoðun hafa nokkuð til síns
máls, og ég hefi vett þessari hugmynd talsvert fyrir
mér. En ég hefi komizt að þeirri niðurstöðu, að tvö
sendiráð eða fleiri, þótt litil séu, geri miklu meira
gagn en sendiráð í einu landi með meira starfsliðí.
Auk bass kemur það til, að þeim löndum sem við
höfum a^jórnmálasamband við, fer fjölgandi. Þau eru
nú kringum 50 að tölu eins og ég sagði. Það veitir
varla" af þeim sendiherrafjölda sem við höfum nú til
að halda uppi sambandi við ríkisstjórnir þessara
landa.
Hvað snertir ný sendiiráð í Asíu og Afríku, held ég
að það rnál sé ekki aðkallandi. En þó er vissulega
margt sem mælir með því að við stofnum sendiráð í
Asíu áður en langt um liður. Síðar kann að verða
ástæða til að opna sendiráð víðar, t.d. í Afriku, Kan-
ada, Suður-Ameriku og Finnlandi.
Seinusru árin hefir stundum verið rætt um þá hug-
mynd irinan utanrikisþjónustunnar að skipa mann
sendiherra í ýmsum fjarlægum löndum og láta
hann sirja í Reykjavík, en ferðast annað slagið til
þessara ianda. Á þessa hugmynd hefir einnig verið
minnzt í utanríkismálanefnd. — En ýmislegt mælir
gegn slíku fyrirkomulagi, og hefir ekki verið talið
fært, enn sem komið er að minnsta kosti, að gera
slíka tilraun.
VIÐSKIPTAFULLTRÚAR
— Þú hefir fengizt mikið við viðskiptamál um dag-
ana í starfi þinu í utanrikisþjónustunni. Hver er skoð-
un þin varðandi skipun viðskiptafull'trúa og annarra
full'trúa við sendiráðin? 1 lögunum um utanríkisþjón-
ustuna frá 1971 er heimild til að ráða menn til að
gegna siörfum sem viðskiptafulltrúar, fiskifulltrúar,
blaðafuiitrúar og menningarfulltrúar.
— Heimild til að ráða viðskiptafulltrúa og aðra sér-
fulltrúa hefir alltaf verið fyrlr hendi. Og stundum
hefir þeíia verið gert, t.d. viðskiptafulltrúi í Prag á
sinum tirna, og fiskifulltrúi í Bretlandi. Oft endra-
nær hefu’ það komið til tals síðustu 20 árin að ráða
sérstaka viðskiptafulltrúa. Yfirleitt hefir þá verið
gert ráð fyrir því, að ýms samtök útflytjenda greiddu
kostnað við þetta að nokkru eða öllu Jeyti. En á
þessu vi r til skamms tíma enginn áhugi hjá útflytj-
endum. Stærstu útflutningssamtökin eins og Sölu-
miðstöð hraðfrystiihúsanna og Samband isl. samvinnu-
félaga hafa eigin skrifstofur erlendis. Önnur, eins og
Sildarútvegsnefnd og Sölusamband ísl. fiskframleið-
enda, hyfa uimboðsmenn sem vinna að málum þeirra.
Þessi S3mtök njóta, og hafa alltaf notið aðstoðar út-
flutningsyfirvaldanna og sendiráðanna, þegar þau
hafa þurft á því að halda, og þau hafa ekki talið þörf
á að kosta sérstaka fulltrúa við se'ndiráðin. En með
vaxandi útflutningi iðnaðarvara koma ný sjónarmið
til sögunnar, og nú hefir áhugi aukizt á skipun við-
skiptafudtrúa. — Sjálfur hefi ég lagt til nokkrum
sinnum siðustu 4—5 árin, að skipaðir verði tveir við-
skiptafUi'trúar, annar í Evrópu en hinn í Ameríku.
Verkefm eru næg, — markaðsrannsóknir og markaðs-
leit og kynningarstarfsemi, öflun margvíslegra upp-
lýsinga um hráefni,. unnar vörur og framleiðsluað-
ferðir, um erlend fyrirtæki, um toliamál, innflut'nings-
reglur o s.frv.
Þegar rætt er um skipun viðskiptafulltrúa, hafa
menn ofc í huga, að valdir verði til þeirra starfa menn
úr atvinnulífinu. En athuganir hafa sýnt, að erfitt
yrði að finna menn úr atvi'nnu- eða viðskiptalífinu
sem allir gætu sætt sig við. Hver sem fyrir valinu
yrði, hlyti að koma frá ákveðnu fyrirtæki eða ákveð-
inni atvinnugrein. Önnur fyrirtæki sem oft væru
keppinautar, myndu ekki kæra sig um að þessi maður
fengi með starfi sinu sem viðskiptafulltrúi upplýs-
ingar um útflutningsstarfsemi þeirra og viðskipta-
sambörid, ekki sízt ef gert vær'. ráð fyrir, að hann
færi inn í atvinnulífið aftur. Viðskiptafulltrúar yrðu
þvl líki&ga að vera embættismenn.
Ég ne^ndi áðan að Island hefði einn sendiræðis-
mann, þ e. launaðan ræðismann. Það er ívar Guð-
munds.son í New York. Eitt aðalsjónarmiðið, þegar
ákveðið var að skipa launaðan ræðismann í New
York í f>rra, var það að hann gæti gre tt fyrir við-
skiptum, og það hefir hann gert í vaxandi mæli. Nú
er ákveðið að hann verði tilkynntur sem viðskipta-
fulltrúi við sendiráðið í Washington með aðsetri í
New York, til þess að auðvelda honum fyrirgreiðslur
á viðskiptasviðinu. En hann verður áfram ræðismað-
ur. Segja má þvi að hugmyndin um viðsk ptafulltrúa
fyrir vestan sé að nokkru leyti komin til fram-
kvæmda. En að sjálfsögðu hefir Ivar ýmsum öðrum
störfum að sinna en viðs'kiptastörfum.
Þó að íslenzku sendiráðin haf' ekki viðskiptafull-
trúa, vinna þau að sjálfsögðu að viðskiptamálum og
eru alltaf reiðubúin að veita alla fyrirgreiðslu á því
sviði sem þau geta. Þetta v'ðurkenna a’iir sem til
þekkja. Islenzku sendiráðin hafa alla tíð unnið að
málum á sviði viðskipta, og hjá sumum sendiráðun-
um og fastanefndunum má segja að störfin séu fyrst
og fremst á þeim vettvang'.
Or þvi að við erum að tala um viðskiptafulltrúa,
langar rr.ig til að minnast á annað mál sem stundum
hefir verið rætt í þessu sambandi á undanförnum ár-
um. Margir af hinum ólaunuðu ræðismönnum okkar
erlendis eru atvinnurekendur á sviði framleiösliu eða
verzlunar. Ræðisstörfin hafa þeir í hjáverkum eins
Framhaid á næstu síðu. '
Fyrrverandi sendiherrar
Stefán Jóhann Stefánsson. Hans G. Andersen. Sigui-ður Nordal