Morgunblaðið - 01.09.1973, Síða 24

24
MORGUNÍELAÍXIÐ — LAUGARDAGUR 1. SEPTEMBER 1973
Fyrr-
verandi
ráðu-
neytis-
stjórar
Stffán Þorvarðarson
Agnar Kl. .lónsson.
Honrik Sv. Björnsson.
Magnús V. Magnússon.
og ég: sagði; Sumir af þessum ræðismörmum gætu
eerjani'lega tekið unga Islendinga til starfa. Þessir
ungu menn gætu hjáipað til við ræðisstörfin og fyrir-
greiðslur varðandi Island og Islendinga, en aðallega
myndu }<eir vinna í fyrirtæki ræðismannsins, komast
inn í viðskiptastörf og leera vel tungumál iandsins.
Með þessu fengju þessir ungu menn góðan grundvöli
til að gera Islandi gagn, hvort sem þeir gerðust síðar
'opimberir starfsmenn, til dæmis ræðismenn eða við-
ekiptafuiltrúar, eða tækju upp eígin atvinnurekstur
heima eða erlendis. Að launa fáeina slíka menn á ári
þyrfti ekki að vera dýrt, og ég held að það svari kostn-
aði að gera sláka tiiraun, ef ungir menn finnast sem
hafa áhuga á sliku og þykja hæfir. Norðmenn hafa
sezst að viða um heim og sett á stofn viðskiptafyrir-
tæká, og heimalandið hefir notið góðs af þessu í stór-
uro stii.
t*ú sourðir lí'ka um blaðafulltrúa og aðra sérfull-
trúa-við sendiráðiin. Slíkt er að sjáifsögðu eftirsóknar-
veast, en í biii virðist ýmislegt annað vera meira að-
kaiáandi. Rétt er þó að huga vel að aukinni kynningu
ísienzkrar menningar erlendis.
EB ANNARRA BREYTINGA ÞÖRF?
— Við höfum taiað um hugmyndir um breytingar
á staðsetningu sendiráðanna. En ýmsir virðast telja,
að mikil.a breytinga sé þörf í utanríkisþjónustunni
og að hana þurfi að endurskoða \ heild. Mig minnir,
að sJík endurskoðun hafi farið fram áður?
— Já, sumir virðast hafa æði lítið álit á utanríkis-
þjónustunni. Einkennandi er til dæmis fyrirsögn í
biaði í Rfcykjavík fyrir 2—3 árum: „Burt með bruðlið.
Úreit utaniríkisþjónusta. Stöðnuð vinnubrögð. Mikiil
kostnaður. Lítiil árangur. Hvildarheimili. Kokkteil-
þjónusta. Leggja ber flest sendiráð niður."
Bkkert af þvi sem hér er gefið í skyn er rétt. Þetta
cr sýniiega skrifað af Mtilli velvild svo að ekki sé
meira sagt. En árásir eins og þetta stafa fyrst og
fremst af vanþekkingu á þessum málum. Og þetta
er að suinu ieyti skiljanlegt, því að störf utanrikis-
þjónustunnar eru þannig, að þau eru unnin i kyrr-
þey og lítið auglýst. En þessarar vanþekkingar verð-
ur vart á furðuiegustu stöðum.
1 ýmsum löndum heyrast stundum um það raddir
á síðári árum, t.d. á Norðurlöndum, í Bretlandi,
Þýzkalandi, Kanada og Bandarikjunum, að nú á dög-
uro—- á tímum þotunnar, milMlandatalsímans og fjar-
ritans — hljóti utanrikisþjónustan að vera orðin úr-
elt; ráðfierrar og embættismenn séu stöðugt á ferða-
lögum milli ianda, séu stöðugt að hittast, ræða málin
og skrifast á beint, og mikiivæg vandamál séu rædd
á fundum, ráðstefnum og í heimsóknum. Sumir vilja
íækka sendiráðum, aðrir vilja leggja utanríkisþjón-
ustu n.ður i núverandi mynd, og telja að það hljóti
að'vera hægt að finna einhvet ný form fyrir sam-
skiptúj-n milli landa. En þetta eru hugmyndir þeirra
eem Mtið þekkja til. Nánari athugun sýnir ailtaf, að
ekki er hægt að afnema sendiherrastöðuna eða utan-
Tikisþjó’jfustuna. Eins og ég nefndi snemma í samtali
okkar eru samskipti ríkja og þjóða stöðugt að verða
meiri og nánari, og það er þörf fyrir bæði ferðaiög
ráðherranna og embættismanna og fyrir utanríkis-
þjónustura. Verkefnin fara stöðugt vaxandi. Sendi-
herrastíirfið í einhverri mynd hefir verið við líði svo
þúsundum ára skiptir og grundvaliarhugmyndir og
megjnregjur sem starfið byggist á hafa verið þær
sömu fra fyrstu tíð, og verða sjálfsagt áfram. Að
sjáifsögðu breytast störf sendiherranna með breytt-
um< timum. En sendiherrann er sem fyrr aðaltengilið-
urirai miili rikisstjórnar hans og þeirra landa sem
hann er sendiherra hjá. Flest lönd eru stöðugt að
fjölga sendiherrum sínum. Hvað snertir ferðalög ráð-
berranna og embættismannanna eru sendiráðin stoð
íyriir þá erlendis, svo að sendiferðirnar verði árangurs
arikari eða fyrirhafnarminni og styttri. Sendiherrann
á staðnum hefir betri aðstöðu en ýmsir aðrir til að
afiia uppjýsinga um atburði, ástand þar og afstöðu
aðMa, — ekki sízt vegna persónulegra kynna hans við
ráðamer.n þar, hiutaðeigandi embættismenn og aðra
landsnv'nn
A iöggjafarþingum koma annað slagið fram til-
lögur u n nefndarskipanir til að endurskoða utanrikis-
þjónustuna. Nefndir eru skipaðar og nefndarálit lögð
fram. Mörg þessi nefndarálit hefi ég lesið. yfirleitt
íjaMa ti.iögurnar um margvísleg smærri skipulags-
atriði. Oítast er lagt til, að sendiráðum verði fjölgað.
í>ó’ var : einu tilviki, í Kanada, iagt til að sendiráð
I 2—3 bróunariöndum yrðu lögð niður, þar eð þau
voru ekKí talin svara kostnaði. Megin inntakið í til-
lögunum er venjuiega um breytingar á deiidarskipun
liluiaðe;gandi utanrikisráðuneytis og um bætt kjör
etiái fsmanna utanrikisþjónustunnar. En hvergi er
minnzrt á breytingar á þeim meginregium og venjum
á sviði uianiri'kisþjónustu sem gilda i heminum í dag
og þróazí hafa smátt og smátt á undanfömum öldum.
Ég geí nefnt sem dæmi álit nefndar, sem var skip-
uð í Svíþjóð tii að endurskoða utanrikisþjónustuna
þar. Skýrsla nefndarinnar fjallax um það, hvemig
bezt sé að skipuleggja störf utamrikisráðuneytisins
tii þess að undirbyggja á sem traustastan hátt utan-
rikisstefnu iandsins. Um sambandið milli utanrikis-
þjónustunnar og annarra greina ríkisvaldsins. Hvem-
ig bezt sé að koma upplýsingum um utanrikismál til
stjómmáiasamtaka, fræðsiusamtaka og fjöimiðla.
Hvernig oezt sé að vinna úir hinum stöðugt vaxandi
skýrslu- og fréttaíjölda sem að berast. Hvemig bæta
eigi kjöi' og starfsskilyrði sfcarfsmanna utanrikisþjón-
ustunnar. Hvernig bezt sé að tryggja það, að vel hæf-
ir starfsmenn veljist í utanrikisþjónustuna. Að sumir
starfsmenn utanríkisþjónustunnar eigi að starfa um
tíma í ti’teknum öðrum stjómardeildum. Um þörfina
á fleiri og betur menntuðum aðstoðarmönnum, vél-
riturum, bókurum. Um námskeið eða viðbótarmennt-
un fyrir þá sem þegar starfa í utanríkisþjónustunni
o.s.frv. Fn hvergi er minnzt á neinar meginbreytingar
á skipuiagi utanríkisþjónustunnar.
Þú spuiðir um endurskoðun íslenzku utanríkisiþjón-
ustunnar — — .—
Árið 1964 skipaði þáverandi utanríkisráðherra þrjá
menn í nefnd til að gera tiilögur um endurskipulagn-
ingu utanrikisþjónustunnar. 1 henni voru Agnar Kl.
•lónsson, sem þá var ráðuneytisstjóri, og tveir sendi-
herrar, Henrik Sv. Björnsson og ég. Við skMuðum ítar-
legu áliti með tillögum í mörgum liðum. Sumar þær
tiMögu': hafa verið framkvæmdar að öHu leyti, sumar
að nokkru leyti, en sumar ekki. Vorið 1968 samþykkti
Alþingi þingsályktun þess efnis, að rikisstjómin skyldi
láta endurskoða iöggjöfina um utanrikisþjónustuna,
og segir í ályktuninni, að með þeirrd endurskoðun
skuli „einkum stefnt að því að gera utanrikisþjónust-
una hagkvæmari og ódýrari en nú". Skipuð var 5
marma nefnd og voru i henni Agnar Kl. Jónsson,
Benedikt Gröndal, Gils Guðmtindsson, Ólaftir Jóhann-
esson og Sigurðtir Bjamason. Nefndin samdi frum-
varp um utanríkisþjónustuna, sem síðar varð að lög-
um með Mtlum breytingum. Með þessum lögum voru
engar breytingar gerðar á skipulagi utanríkisþjón-
ustunnar, heldur var fyrst og fremst kveðið nánar á
um ýms formsatriði en í gömlu lögunum og stað-
festar ýir.sar venjur sem framkvæmdar höfðu verið
án beir.na iagaheimilda — Loks get ég nefnt, að
haustið 1969, eftir að ég kom heim frá utanlands-
dvölinni lagði ég fram itarlega greinargerð með til-
lögum air, sameiningu utanríkisráðuneytisins og við
skiptaráðuneytisins. Um þetta hafði ég samráð við
ÞórhaH Ásgeirsson ráðuneytisstjóra viðskiptaráðu-
neytis;ns. Á þetta var ekki íaHizt.
Annars er það svo með íslenzku utanríkisþjónust-
una, að þar er stöðugt verið að gera einhverjar breyt-
ingar, og þá yfirleitt samkvæmt tiHögum starfsmanna
þjónusturinar. Stundum er sendiráðunum skrifað og
þau beðin um tillögur. Stundum koma tillögurnar
óbeðið f á starfsmönnum utanrikisráðuneytisins eða
sendiráðanna. Stundum er farið eftir tiMögunum og
stundum ekki. Breytingar sem hafa verið gerðar sið-
ustu 3—i árin snerta meðal annars kjör starfsmanna
sendiráðanna, reikningshald sendiráðanna, gjaldskrá
utanrikisþjómistunmar, sendingar stjórnarpósts, og
telex-sambandi hefir verið komið á við öH sendiráð-
in, eftirit tekið upp með notkun risnufjár, svo eitt-
hvað sé nefnt.
Ýmsar tiilögur hafa ekki komið tii framkvæmda
eins og ég sagði. Til dæmis hefir verð rætt um það
lengi, að einhverjir starfsmenn utanrikisþjónustumnar
vinni um tíma i viðskiptaráðuneytinu til að kynnast
málum þar. En þetta hefir ekki verið framkvæman-
iegt vegna mannfæðar hjá okkur. Sama er að segja
um ýmsai tiilögur um aukna upplýsimgamiðlun innan
utanríkisþjónustunnar, ekki sízt til ræðismanna, en
þó hefir ýmislegt verið gert til bóta i þessu efni.
Árið 1971 lagði utanríkisráðuneytið íyrir utanrikis-
málanefnd tiliögur um umdæmi sendiráðanna, sem
fólu í sé’' ýmsar breytingar. Til dæmis var lagt til að
Kanada skyidi heyra undir sendiherrann í New York,
en ekki sendiherrann í Washingtom. — Rætt hefir
verið um að koma á fót í tengslum við utanrikisráðu-
neyiið ntanrikismálastofnun, eitthvað í Hkimgu við
„utanrík’spóiitísk institút" í mágrannaiöndunum. Og
svo mætti áfram teija.
PÓLITÍSKIR SENDIHERRAR
— Mér skilst að sumir innan utanrikíisþjónustumnar
íelji að f.Mar sendiherrastöður eigi að veita i réttri
röð eftir embættisaldri, og að embættisaidurinn skapi
mönnum rétt á sendiherrastarfi. Hvað er um þetta
að segja? Og er ekki iika óánægja út af pólitiskum
sendiherraskipunum?
_ Þeiiri reglu hefir ekki verið fylgt í ísl. utanrikis
þjónustunni að skipa í sendiherrastöður eftir starfs-
aldri, og það mun hvergi tíðkast, að starfsaldurÍTm
einn ráði. Að sjálfsögðu er starfsaldur hafður í huga,
en mörg önnur sjónarmið koma einnig til greina,
þegar va’ið er í sendiherrastöður. Og það er eins
með íslonzku utanríkisþjónustuna og utanríkisþjóm-
ustu annarra landa, að ekki er víst að aliir sem í
henni starfa séu tilvaidr í sendiherrastöður, fremur
en t.d. að aJlir bankamenn séu hæfir i bankastjóra-
stöður.
Það ei æskiieg meginregla, að í sendiherras’töður
sé valíð úr hópi starfsmanma utanrikisþjónustunnar.
En hjá okkur eins og í ýmsum öðrum löndum hafa
oft verið skipaðir í þessar sitöður menn sem hafa ekki
verið í þjónustunni, og hefir hlutaðeigandi ráðherra
þá sjálfsagt talið, að i það skiptið hafi þessir menn
verið hæfari en þeir sem völ var á innan utanríkis-
þjónustnnnar. Aðalröksemdin gegn slikum skipunum
er sú, að þessir menn hafi ekki reynslu eða þjálfun
til starfsins. En hið sama má segja um þá sem verða
aiþingismenn eða ráðherrar í fyrsta sinn. Auk þess
hafa þrir af utan-þjónustu sendiherrunum verið fyrr-
verandi utanrikisráðherrar og sumir aðrir hafa gegnt
öðrum ráðherrastöðum áður en þeir urðu sendiherr-
ar. En eins og ég sagði ætti að vera sem minnst um
skipanir utan-þjónustumanna í sendiherrastöður, og
aðalre?'.an sú að valdir séu menn úr þjónustunni.
VEIZLUHÖLDIN
— Og svo eru það veizluhöld diplomatanna?
— Mai gir halda, að diplomatar éyði timanum aðal-
lega við skemmtanir, geri lítið annað en stunda veizi-
ur og gieðskap. Þetta er að sjálfsögðu miki'll misskiln-
ingur. Hmsvegar er það svo, að diplomatar — ekki
sízt sendiherramir — eru boðnir án afláts að vera
viðstaddir opinberar athafnir, og í hádegisverði, síð-
degisboð og kvöldverði, og þeir þurfa að bjóða í slik-
ar veiziur á móti. En þetta er þáttur í starfinu sem
ekki má vóinrækja. Þó að samkvæmin séu þreytandi
og tímafrek, hafa þau mjög gagnlega hlið, þvl að
þar stofnast kynni við ibúa dvalarlandsins, við ráða-
menn, Hstamenn, iðjuhölda og kaupsýslumenn, rit-
stjóra og fréttamenn og fjölmarga aðra. 1 samkvæm-
unum kemst maður að mörgu, og þar skapast oft
persónuleg tengsl, kunningsskapur og vinátta, sem
geta iiaft ómetanlega þýðingu þegar einhver vanda-
mál hei malandsins ber að höndum. Þarna er oft hægt
að hitta inenn og fá hjá þeim upplýsingar án þess
að gera sér ferð til þeirra. Dr. Helgi P. Briem fyrr-
verandi sendiherra lýsti vel gagnsemi samkvæmanna
i útvarpsviðtali fyrir nokkru. Hann sagði meðal ann-
ars eitthvað á þá leið, að einn vel heppnaður og
ánægjulegur kvöldverður gæti verið á við fimm til
tíu samiiingafundi, og hann iýsti því, hvemig sam-
kvæmin geta opnað leiðir fyrir dipiomat sem er ný-
kominn á nýjan stað.
Mörgum þessara samkvæma er ekki hægt að kom-
ast hjá. Ef til dæmis sendiherra er boðinn af stjóm-
völdum dvalarlandsins, þykir mikU ókurteisi, ef hann
tekur ekki boðinu. En auk þess er víst, að þeir ein-
angrast sem sniðganga samkvæmin, þeir fylgjast
ekki með, og starfið bíður tjón. Skemmtunin af þess-
um samkvæmum er hinsvegar takmörkuð — en þar
eru líka tii undantekningar — og oft þarf mikið átak
eftir erfiðan starfsdag til að fara á þessi manmamót,
halda uppi samræðum og leita þá uppi sem heizt
þarf að tala við eða kynnast. Þátttaka í samkvæmum
og öðrurn mannamótum er oftast skyldustörf en ekki
skemmtun, svo að starfsdagur diplomatsins getur
verið æði langur.
Að sjáifsögðu væri æskilegt að minna yrði um þessi
samkvæmi, en meðan þessi siður helzt um aMan heim,
er erfitt fyrir íslendinga að skorast úr leik.
„TILDUR OG PRJÁL“ —
ER EKKI HÆGT AÐ SPARA?
— Eitt af því sem þú tókst til meðferðar i Rotary-
erindinu forðum, var það hvort ekki mætti spara,
hvort ekki væri of mikið um „tildur og prjál" í utan-
ríkisþjónustunni. Væri ekki rétt, að við minntumst
eitthvað á þetta?
— 1 fyrsta lagi held ég að við ættum ekki að spara
með því að fækka sendiráðum. Þeim þyrfti fremur
að fjöiga. Ýmsir halda, að starfsmenn sendiráðanna
íái of há laun. En við ákvörðun launanha verður að
taka tiiiit tii verðlags á vörum og þjónustu þar sem