Morgunblaðið - 06.10.1973, Page 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. OKT0BER 1973.
19
Gunnar Thoroddsen
Matthlas A. Mathiesen
Meirihluti utanríkismálanefndar
vildi ekki gefa Bretum frest
Frá fundi Varðar um landhelgismálið
Landsmálafélaeið Vörður hélt
á miðvikudagskvöldið fund um
landhelgismálið. Mikið fjölmenni
var á fundinum og fluttu fram-
söguræður alþingismennirnir dr.
Gunnar Thoroddsen og Matthías
A. Mathiesen.
Valgarð Briem, formaður
Varðar setti fundinn og minni
fundargesti á byggingu hins nýja
Sjálfstæðishúss og að taka vel
umleitunum byggingarnefndar
um fjárframlög til hússins.
Fyrstur talaði svo Gunnar
Thoroddsen og sagði hann að
þjóðin öll fagnaði því að Bretar
skyldu hafa kallað út herskip sín
og dráttarbáta úr 50 mílna fisk-
veiðilögsögunni. Sagði Ijann að
ýmsar kenningar væru um
ástæðuna fyrir þessari ákvörðum
Breta, en sjálfur taldi hann
þrýsting frá Nato á brezku
stjórnina og þá fyrst og fremst
starf framkvæmdastjóra sam-
takanna, Jósef Luns, vega
þyngst.
Um framvindamálsins næstu
daga og vikur taldi Gunnar ráða
óvissu. Þó að sumir ráðherrar
vildu semja við Breta væru innan
ríkisstjórnarinnar öfl, sem ekki
vildu friðast við þá. En þó að
samkomulag kynni að nást þá
mættu íslendingar ekki missa
sjónar af markmiði sínu, sem er
allt landgrunnið.
Þvf næst ræddi Gunnar þá
stöðu, sem hafréttarmál væru nú í
og benti á að mismunandi sjónar-
mið ríkti á meðal þeirra þátttöku-
ríkja hafréttarráðstefnunnar
fyrirhuguðu sem væru fylgjandi
stærri landhelgi. Sagði hann að
vænlegast væri fyrir Islendinga
að styðja tillögu um 200 mílna
efnahagslögsögu enda væri hún
líklegust til að sameina þær
þjóðir, er hygðu á útfærslu. Á
undirbúningsfundum fyrir ráð-
stefnuna hefði komið í ljós að
a.m.k. 80 þjóðir myndu styðja
þessa tillögu, en þær gætu orðið
90 til 100 af þeim 130 sem talið er
að munu sækja ráðstefnuna.
Bretar og aðrar úthafsfiskveiði-
þjóðir munu reyna að fá fram
undanþágur frá 200 mflna
reglunni, sagði Gunnar. T.d.
vegna „sögulegs réttar“, en þessu
hlytum við íslendingar að mót-
mæla.
„Á hafréttarráðstefnunni
verður ekki rætt um 50 mflur,
heldur 200 mflur," hélt Gunnar
áfram og benti á þá nauðsyn að
Islendingar ákvæðu strax hvort
þeir vildu 200 mílur eða ekki. Því
hefði Sjálfstæðisflokkurinn gert
200 mflna efnahagslögsögu fyrir
1974 að stefnu sinni. Harmaði
Gunnar það að Lúðvík Jósefsson
og málgagn hans hefðu ekki
treyst sér til að styðja þá stefnu,
heldur reynt að gera hana tor-
tryggilega. Sagði Gunnar að þó að
hafréttarráðstefnan drægist á
langinn þyrftum við ekki að óttast
um að hafa ekki alþjóðlegan
stuðning við 200 mflur, því líklegt
væri að ráðstefnan sendi frá sér
stefnuyfirlýsingu um 200 mílna
efnahagslögsögu strax í upphafi.
Gunnar kvað tvö meginsjónar-
mið ráða útfærslu fiskveiðilög-
sögu okkar. Það að við viljum
sjálfir nýta fiskinn við Island og
nauðsyn þess að friða og vernda
miðin gegn rányrkju. Gagnrýndi
hann siðan hvernig staðið hefði
verið að friðun eftir að landhelgin
var færð út, og sagði að ef íslend-
ingar vildu auka samúð með
stefnu sinni erlendis yrðu þeir að
hætta sýndarmennsku og stór-
auka friðunaraðgerðir.
Á eftir Gunnari talaði Matthías
Á Mathiesen og rakti hann
forystu Sjálfstæðisflokksins í
landhelgismálinu allt fram til
ársins 1958 þegar vinstri stjórnin
færði á pappirnum út landheígina
í 12 mílur en setti málið sfðan i
strand. Það hefði þvi komið í hlut
viðreisnarstjórnarinnar að gera
12 mfiurnar að veruleika með
samningunum við Breta og Þjóð-
verja 1961. Sagði Matthías að eitt
af sfðustu embættisverkum
Bjarna Benediktssonar hefði svo
verið að skipa landhelgisnefnd,
en vinstri flokkarnir hefðu gert
landhelgina að kosningamáli.
Eins og 1958 hefði landhelgis-
málið nú verið sett í hendurnar á
Lúðvfk Jósefssyni, en hann
myndi hvernig honum mistókst í
fyrra skiptið og nú skyldi það
ekki koma fyrir aftur. „Nú skyldi
málið komast í óleysanlegan hnút
til að hægt yrði að koma íslandi
úr Nato og herinn færi burt,“
sagði Matthfas. Því hefði Lúðvík
ekki viljað semja við Breta, þó að
aðeins hefði borið 28 þús. lestir á
milli, þegar Bretar sendu inn
flotann.
Þegar dauða bar að um borð í
Ægi gekk reiðialda yfir. Lúðvík
lagði auðvitað til að slitið yrði
stjórnmálasambandi við Breta, en
stjórnin samþykkti það skilorðs-
bundið. „Vissulega var ástæða til
aðgerða eftir þessa atburði,"
sagði Matthías, „en aðgerða til að
leysa deiluna, ekki til að herða
hana.“ Sjálfstæðismenn í utan-
ríkisnefnd lögðust því gegn því að
stjórnmálasambandi yrði slitið án
allra skilyrða.
Matthías sagði, að eftir síðustu
ásiglingar á Ægi, hefði verið
fjallað um hugsanleg stjórnarslit
f utanríkismálanefnd áður en
fundað var um málið í ríkis-
stjórninni. í upphafi fundar las
utanrfkisráðherra upp bréf frá
Edward Heath, forsætisráðherra
Breta, þar sem hann lýsti vilja
sínum til að ná samkomulagi við
Islendinga. Fylgdu bréfinu þau
skilaboð forsætisráðherra, Olafs
Jóhannessonar, að hann gæti fellt
sig við að fresta slitum á stjórn-
Framhald á bls. 18.
— Jón
Steingrimsson
Framhald af bls. 17
júní 1791, og erm eykur harm
'viS söigu sína, en lézt saimra ár
11. ágúst.
Þsgar hsittrúa ður klerkur
Oig áhugann'kill fræðimaður á
18. öid, enn á góðum aldri, og
þó af léttasta skeiði, íinnst
hann fyrirkaillaður að legigja út
ií meirihátíar frumsam'ð rit-
verk, iþá hefði mátt þykja sjáif-
saígt að uppibyggilegt guðsorð
eða niytsamleg íræði sætu í fyr
irrúmi um efnisval — einda
væniegt að koma sliku á prent.
1 stað þess semur Jón Stein-
igrims'son, einn allra Islendinga
S.nnar aidar, ianga sögu. Skýr-
inigin hlýtur e nfaldliaga að vera
sú, að til þess hafi harnn langað
meir en tll nokkurs annars;
og að hann hafi vitað sig eiga
mangt sem til þurfti, kröftuga
ihugsun, skarpa athyigiisgálfu,
iglöggt xni'hn , vald á fjöliskrúð-
ugu máli og ilifandi frásögn. Vel
hetfði mátt vera um mann með
'hans glá’fnarfari og lifsásrt (eða
„sangvinska temparamorlti",
sv)o notuð séu hans eigin orð),
að lönigun til að sferi'fa sögu
hafi lenigi bú'ð um sig, allt frá
ynigri árum'.
Það viiil svo til að fyrir því
er öruigg heimild að Jón Stein-
grímsson hafi kynnzt Islend-
ingasögum þegar hainin. var i
Hó’askóia. Síra Benedikt Páls-
son, sem þar var honum sam-
tíða, samd'i seinna stutt ævi-
ágrip þeirra skólafélag,a, og
þar segir um einn þeirra:
„Hann hafði þegar í unigdóml
igeðhneiiginig tii þes® fom norr-
æmu-máls, mieð þvi umiglingar
þeir, er upp óiuist á Hólum, vonu
mjög um ikvöldvöfeur hafðir
við saignalestur hjá kvenfólki á
iBfekupSbaðstofulofitinu, svo að
þeir æfðust veil 8. fom'fræðum
og lesitrum." 'Mangt er óliklegra
en að þessi lestrarbvöld pilta
með stúlfeum staðariins, þar sem
ölilum var sfeemmit, imargt hugs-
að, og fleira en orð var é haft,
ihaái fyrst glætit skilning hins
uniga Jóns Siteinigrímssonar a
þwii, hve vel sagðár sögur úr
manmiiegu lífi gátu orðíð dýr-
m/æt þjóðareágm, miðlað fróð-
ieik, önvað hugsanalif, gjaitt
'hjartað — og því þá efeki líka
þott enginm væri í iþeim bardag-
inn? Enm var þó lilfað oig stritað
á fslandi:„ tapað og s'lgrað, el'slk-
að cg hatað, þótt með öðnum
hæittl fram feæmi en til forna.
Þéigar hann löngu síðarí rosk-
ilnm klerfeur, er sjálfur að semja
sögu, er efeld amrnað i’Jiítólegra en
að hantt hafi oíft verið mínnuig-
ur lestrarkivöldamna á Hólum,
og þeimar sniildar i fnásöigm,
sem aldred gat fyrnzt. Mlá vera
að ósjaldan hafi sú hugsun
stýnt penna hamis, að enm yrði
vett að vamda, það sem 'liengii
stoyldi standa, og iþá tiil orð'.ð
mleátlaðir drættir I mannlýsinlg-
um ðg gaignorð spakmæli. Þó
hafa sögurnar igömlu að sjálf-
sögðu fremur .gOætt áhuga
íham's á því fnásagmanefni Bem
lifið hatfði lagt homum sjiálflum
itll, en að stiil þeirra gæti orðið
homium fyrirmymd. Hamn veit
að hamn á að láta öid S'ina feoma
iti'l dýranna eins og hún var
klædd, að einu og öllu, og a.ð
henn'i verður ekki lýst nema •&
mláiá hennar sjálfrar.
5.
Hanm taidi sig hafa haft svo
mi'sjafna reynsilu af huig manma
í smm garð, að homurn þótti við-
búið að ýmsir mumdiu ieigigja
hornum tii lasits og hláðiumigar,
kristrum presti, að verja tíma
og kröftum til lamgrar söigu af
sjálfum sér og öðrum symdug-
um manniesfejum, fremur en til
sáimagerðar og guðsorðabóka.
Hamn hefur þó lagt aliain hulg
é að semjá' iguði þóknanlegt
riit, oig viU ekki að neinn gióð-
vljaður maður skuli draga það
l efa. Hann byrjar þivii verfe
siitt á áwarpi til dætra sinina,
sem sagan er heiiguð, og iegg-
■ur þar láherziu á, að henni sé
fyrst oig fremst ætlað að sýna
„guðs dýrð, æru og vegsemd
fyrir aUt bllitt ag strítt sem
hann hefuir Ciátið viö mig f ram
koma.“ Sagan ber öii þess vott
að þetta er mæit af tföistova-
lausu hjarta og djúpri sanmfær-
ingu. Hann trúði á óbriigðula
umhyggju guðs tfyrir ihverjum
iþeim, ssm gierði1 hans vilja að
sinmi leiðarstjörmu', og því væri
æfmiega skylt driottni að
treysta, hvað sem að hömdum
Ibæri. Aiit mlótiæiti, hvert böi
Væri ámihming og viðvörun,
eða dýrmæt tyftun, svo menn
sæju að sér, og málguðust guð,
iboð hams, kærOeife ihan® og
hjáip.
Þessi’ hefur verið trúansamm-
færinig ekki aðeims Jóns Steim-
grimssomar heldur og megin-
iþoma mamma á erfiðiustu öld-
um sc'gu votnrar, og er vamdséð
að þjóðimmi' hefði geifcað orðið
meiri sityrkur að ammarri lífs-
skoðum. Það virð'ist söiguleg
staðreymd, að auk daglegmr
fæðu, oflt iélegrar oig ómógrar,
hafi þjóðim lömgum dregið fmam
líflð 'hvað mest ifymir þamm Ikraft,
sem húm sótti í trúarri't anmarr-
ar fjars'kyfrdrar þjóðar, heilaga,
rifcninigu, og allt sem atf henní
var iinmblásið, hu'gvekjur, sáima
og tóma, bæmir.
Jón SteimghiiiRsson heflur ver-
íð samnfærður um að eimsikis
mættu eimsita'ki'imgar, æititir og
feynikvMir síður ám vera em itrú-
ar á dýrð og mátt guðdómtíegr-
en 'guðhræðs'lan?" skrifar hanm.
OEf hanm á stunidium kanm að
hafa renmt grum i að Æflsag&n
kynmi að verða Qesim öld af öiM,
eims og formsögumar, þá heÆUr
hamm öruigglega reist iþá vom á
Iþví fyrst og ifreimst, að húm var-
sanmomt rit um ifcrúameymsllu og
itrúarstyrk. Þvi jafrweii þófct
hainm hefði órað fyrir sfcórum
befcri' þjóðarhag finamimi d skautl
tlma, aMsmæg’tum og ríkidæmi,
þá var ekkert vísara em að ætf-
imiega yrði maingt nriamna böh
áð, ög eMfltega þörí á að merun
væru þess miinnuigir, hvar það
athvarf, sem aldrei gat brugð-
itst.
6.
Þá er FJdrit hams ekki sáður
öðrum þraeði trúarrit, jatfmt að
spámatnnlegri umvöndun gegn
andlvaraQeyri og þvermóðsku
mannanirta, sem að djúpu þakk-
læti fiyrfr guðlega forsjá.
Hvergi greiha bókimenntir vor-
ar tfrá ófotlfaniegu ©uðstrausti i
•hrylffiilegum Mtfsihósika svo að
jafnað verOi tilí elömessumnar I
KirkjufoæjarkiauGtri sumariö
1783i GOóamdi hraunfilóðið sig-
ur mdOur byggðina og sibefnlr á
kirkjuma, én þess neínum komfi
til ihu'gar að tflorðá sér meðan
guOsþjómUstam tfler fram —
,sem ég þó haíöi jafinQemgi en
vamt var“ — a'Iílir lieggja ófcta-
laust í drofctíms hönd, hvort
hanm vijji þyrma jarðnesku llfi
'þeirra, eOa 'kaiia :þá sinm f.und.
■En þegar menm igengu frá
þesBu kom i Ijós, að hraunflóð-
ið haifði hrannazt upp, ekki
langt frá kirkjumni, og lá'tið þar
staðar mimið.
SloaftáreMar áttu sem kunn-
ugt er u'ppfcök sin í Jamgri giga-
röð á Siðumannaatfréfcti, en í
henni miðri er fjaJiið Laki, sem
•gigarmir draga naffn atf og kai‘1-
ast Lakagdgiri Þeitlta 'hei'ti virð-
ist þó tlkomið etftir daga Jóns
Steimgrimssonar; hann kennir
eldstöOvarnar viO Ollfarsdal,
kadlar þær OtlfarsdaJisgjá.
Hraurtflóðið ranm yfir mikiö
svæði á atfréitti og síðam ofan i
byggöina i itveJm megintovísl-
um. HLn vestari féii eftír Skaft-
árgJjútfrum, breidúist svo út
yflir Iágflemd’iO, aila leið í Með
alJamd. Eyst-ri kvisil'ln ramn etft-
jr dai Hvertfi&flljóts, náOur á
miTTIl' SiOu og FTIjófcshverfis.
AHt mum hraumið haía tekið
ytfir 500—600 feritílómetra
svæði, og er tadið haía veriö
eiitit h'iO mesta sem runnið hetf-
•ur á Jörðdmmi, svo sögur fara
af. Jóm Steingrimsson hélt dag-
bók tfrá iþví emdarmir hótfust,
sikráO! atiburð’ meðan gosið
stóð; satfnaði svo frekari heim-
ildum árum saman, og þá lfika
um aOiar afileiöingar efdanna
íyrir jörð, fémað og iandsilýð —
MóðuharOiinriinL Á tfimmita ári
etftir upþhatf eldanna tekur
hamn að vimna að fuilu úr
gögnum símum og semja Eld-
rittO.
Það á að verða, og verður,
vísilndaiieg nótfcúrutfræði og
saigmfræOI. Ert þykja mætiti i
meira lagi óifufllteomirt vlsindi
um hritoaiegar n'átitúruhamfar-
ir og mikfliar mamntegar hðrm-
umgar, etf ekki væn! reynt að
skýra, 1 Ijósi heilagrar ritning-
ar, það sem mesfcu varðar að
néttrllega skáiijisit — hvaö vak-
að mumi hatfa fyrir a’lmættimu
með ö(Tlu.m þessum ógnum.
Þamnig hluigsar Jón Steim-
grimsson. Og foæði höfuðrit
hans verða 4 senm saga, vísindi
og eirt sanmtferðugustu trúarrit
tuntgu vorrar.
Þegar viö ibætist þriðja riitiO,
Um að ýta og lenda í brimsjó
fyrir söndum, hin skarplega
fllýsing á islllemzlkni sjómennsiku
og skipsyómarlist á öltíum
opmu bótanna, þá má hi'klaust
télja samtfefllt verk Jóns Stein-
grfmssonar eflna hina vönduð-
ustu og margfliáfctuðusitu heim-
iffld sem til er jatfnt um ytri
hagi sem amdlega menning
þjóðar vorrar, eims og hvort
tiveggja' var, og að venuCegu
'teyiift' nœsta óbreytt ,frá þvi
Höngtu fyrir siðaskipti og fnam
urtdir síðustu a'Jdamrót