Morgunblaðið - 11.10.1973, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. OKTÓBER 1973.
Mikilvæg fiski-
FYRRI HLUTI
skynsamlegast sé að miða við 200
mílur. Við Islendingar verðum li-
ka að vera raunsæismenn. 200
mílurnar ná fyllilega yfir okkar
landgrunn og fullnægja þannig
kröfum okkar og sjónarmiðum.
I samræmi við þetta hefur
Sjálfstæðisflokkurinn tekið þá
ákveðnu af stöðu að styðja 200 míl-
urnar og leggja til, að fært verði
út í 200 mílur hið fyrsta
Ég tel rétt f sambandi
við þá ályktun að minnast
hér sérstaklega á eitt atriði.
I ályktun okkar var því lýst
yfir, að þar sem fjarlægð milli
Islands og annarra landa væri
minni en 400 sjómílur, skyldi mið-
að við miðlínu. Þessar miðlínur
hafa löngum verið viðurkennd ai-
þjóðleg regla, bæði í sundum og
annars staðar. Varðandi skiptingu
á landgrunninu i Norðursjónum,
þá er það miðlínan milli landa
sem fyrst og fremst hefur verið
byggt á. En í grein einni I Tíman-
um var því haldið fram, að það
væri hin háskalegasta stefna að
ætla að miða við miðlínu, sjálf-
stæðismenn væru með þessu að
slá af 200 mílna landhelgi í stað
þess að hún yrði að vera án tak-
markana. Nú er vegalengdin frá
Islandi til Færeyja rétt um 200
mflur, þannig að eftir þessari
kenningu ættum við að fara með
landhelgislfnu okkar upp í fjöru
við Færeyjar. Til Grænlands eru
um 160 mílur frá Islandi; við ætt-
um þvi ekki aðeins að taka allt
hafið á milli landanna, heldur
færa landhelgislínuna upp á
Grænlandsjökla. Þó að ég sé harð-
ur 200 mílna maður, þá finnst
mér þarna fulllangt gengið. Að
vísu væri kannski freistandi að fá
að veiða sauðnaut á Grænlandi
eða taka þátt í grindadrápi í Fær
eyjum. En ég held, að hver mað-
ur, sem hugsar málið, hljóti að
viðurkenna, að miðlína milli
landa hlýtur að ráða sem megin-
stefna. Hitt er svo allt annað mál,
ef um óbyggðar eyjar eða sker
væri að ræða einhvers staðar, þá
þarf að athuga það hverju sinni,
hvort viðurkenna á slíka viðmið-
un.
Við sjálfstæðismenn höfum lagt
til, að fært verði út í 200 mílur á
næsta ári. Og nú skal ég gera
grein fyrir því, hvers vegna við
leggjum það til.
I fyrsta lagi teljum við, að þetta
sé okkur lífsnauðsyn vegna þess,
að utan 50 mflnanna eru verðmæt
fiskimið f alvarlegri hættu. Ég
skal nefna nokkur dæmi. Fyrir
utan 50 mílur, á djúpu vatni, eru
grálúðumið bæði fyrir Norður-
landi, Austfjörðum og Vestfjörð-
um. Það var fyrir nokkrum árum
uppgripaafli. Þá komu þangað
togarar i stórum stíi, aðallega
rússneskir, einnig þýzkir. Aflinn
dróst saman vegna ofveiði, stofn-
inn þoldi ekki þennan gífurlega
ágang. Annað dæmi er kolmunni,
sem gengur oft hingað f gríðar-
miklu magni. Hann er yfirleitt
fyrir utan 50 mílur, allt út f 150.
Þar hafa Riíssar verið annað veif-
ið með mikinn flota. Þriðja dæm-
ið er loðnan, sem hefur verið mik-
il búbót hin sfðustu 2 ár. Að sumr-
inu til er hún yfirleitt fyrir utan
50 mílur, milli 70 og 150 mflna.
Síðan fer hún að ganga nær landi
til að hrygna . I desember, janúar,
febrúar er hún út af Melrakka-
sléttu og Langanesi, er þá oft um
50 mílur eða lengra frá landi; þar
eru vissulega miklir möguleikar
fyrir erlend fiskiskip að gera
mikinn usla, meðan hún er utan
við 50 mílurnar.
Fjórða atriðið eru síldveiðarn-
ar. Við þekkjum þá hörmungar-
sögu, þegar síldin hvarf. Síldin
hefur í nokkur ár verið friðuð, og
menn vonast til þess, að hún nái
sér upp að nýju og hér verði
sildargöngur og síldveiðar. I sam-
bandi við væntanlegar síldveiðar
erokkurlffsnauðsyn, að landhelg-
in verði sem fyrst færð út í 200
mflur.
Ég nefni, góðir fundarmenn,
þessi fjögur dæmi, sem liggja
hreint og skýrt fyrir, en þau eru
margfalt fleiri.
Við höfum séð það víða, hvernig
rányrkja og ofveiði hefur farið
með höfin. Við þekkjum Barents-
ingar muni vinna áfram að út-
færslu og stefna að þvf að taka
landgrunnið allt.
Landgrunnið er sá eðlilegi
grundvöllur vegna þess, að land-
grunnið er stöpullinn, sem landið
stendur á, og á þessu landgrunni
eru okkar mikilvægustu fiskimið.
Spurning er að vísu um það, við
hvað á að miða landgrunnið.
Stundum er talað um hag-
nýtingarmörk, hversu langt út er
hægt að hagnýta bæði til vinnslu
úr hafsbotni og til veiða yfir hon-
um. Um tíma var helzt á baugi að
miða við 200 metra dýpi. Fyrir
tveim árum almennt talað um 400
metra dýpi. Ef við ættum nú í dag
að ákveða dýptarlfnur land-
grunnsins, geri égráð fyrir, að við
yrðum að fara a.m.k. út á 1000
metra dýpi.
Lúðvfk Jósepsson minntist á
það, að við sjálfstæðismenn hefð-
um fyrir 2 árum flutt tillögu um
það, að í stað 50 mílna útfærslu
yrði miðað við 400 metra dýptar-
línu, en þó hvergi nær en 50 míl-
ur. Hann gerði þá og nú mikið til
þess að sannfæra fólk um það,
hvilík fjarstæða það væri að ætla
að miða landhelgina við dýptar-
línur. Hann hélt því fram, að það
væri óframkvæmanlegt að stað-
setja skipin, ef ætti að miða við
400 metra dýptarlfnu. Þessar full-
yrðingar Lúðvíks eru haldlausar.
Bretakonungur tók þessari
málaleitun vel og gaf út tilskipun
til allra sinna þegna, þar sem
hann lagði algjört bann við því, að
brezk fiskiskip sigldu á Islands-
mið.
Ég minnist á þessa sögu vegna
þess, að hún varpar ljósi yfir hina
sögulegu þróun, að um helming af
æviskeiði fslenzku þjóðarinnar
var það viðurkennt, að íslending-
ar ættu einir öll fiskimiðin um-
hverfis þetta land. Síðan liðu ár
og aldir. Þó að Bretakonungur
brygðist svo drengilega
við í þetta sinn, þá tóku
fiskiskip frá Bretum og
mörgum öðrum þjóðum sfðar
að veiða hér, oftast f skjóli her-
valds sinna landa, en einnig
vegna undanlátssemi hinnar
dönsku stjórnar. En allan þennan
tíma voru þessar erlendu fisk-
veiðar stundaðar gegn eindregn-
um mótmælum íslenzkra fiski-
manna og margendurteknum and-
mælum frá Alþingi Islendinga.
Sókn hinna erlendu fiskiskipa og
rányrkja þeirra varð einkum
átakanleg fyrir síðustu aldamót,
þegar brezkir togarar hóf u veiðar,
skófu grunnmiðin og lögðu mörg
þeirra í eyði. Framhaldið var svo
samningurinn, sem Danastjórn
gerði við Breta 1901, um að leyfa
þeim fiskveiðar allt að 3 sjómíl-
um. Þá raunasögu ætla ég ekki að
rekja, en undirstrika það, að sá
samningur var gerður að Islend-
ingum forspurðum, það mál var
ekki borið undir Alþingi.
Allan þennan tfma var það ein-
drégin skoðun og stefna fslenzku
þjóðarinnar, að hún ætti ein
landgrunnið allt og öll fiski-
miðin umhverfis þetta land.
En það er fyrst eftir að við
tökum öll okkar mál í eigin
hendur með stofnun lýðveld-
isins 1944, að aftur fer að rofa
felldri sókn. Strax eftir lok
heimsstyrjaldarinnar 1945 var
hafinn undirbúningur að þessari
sókn. Ef nefna skal þá stjórnmála-
menn, sem höfðu fyrst og fremst
1958 í 12 mílur. Það er tiltölulega
létt verk að lýsa einhverju yfir,
en að framfylgja þvf og sigra f
málinu, það er oft erfiðara. Lúð-
vík Jósepsson skildi við 12 mflna
málið óleyst. Það féll f hlut stjórn-
ar, sem á eftir kom, að leysa mál-
ið, og það var gert árið 1961. Síðan
gerist það á árunum 1968, 1969 og
1970 að undirbúningur er hafinn
undir útfærslu, og er fært út í 50
mílur. Og 5.0 mílurnar hafa nú
verið í gildi í rúmt ár. Það eru að
vísu ýmis vonbrigði f sambandi
við árangurinn af þessari út-
færslu; Bretar hafa sýnt óþolaridi
yfirgang og áreitni gagnvart okk-
ur. En ég tel, að útfærslan í 50
mílur hafi gert verulegt gagn
bæði inn á við og út á við. Ég hef
ekkert farið dult með þá skoðun
mína. Með útfærslunni hefur
dregið úr sókn á íslenzk fiskimið,
færri erlend skip en ella hefðu
verið. Islenzk fiskiskip hafa haft
betri aðstöðu til þess að stunda
veiðar. En út á við hefur 50 mflna
útfærslan vissulega gert mikið
gagn með því að vekja athygli á
þessu stóra vandamáli okkar.
Hins vegar er mjög orðum aukið,
þegar Lúðvík Jósepsson telur, að
það hafi komið af stað alheims-
hreyfingu og allt að því byltingu í
þessum málum, að við færðum út
í 50 mílur. Það kom fram í ræðu
Lúðvíks, að hann er ákaflega
ánægður yfir því, að hann hafi
heyrt aðdáunarorð um forgöngu
hans í þessu máli, meira að segja
hafi bandarískir þingmenn hrós-
að honum fyrir dugnað. Honum
er velkomið að gleðjast í hjarta
sínu yfir þessu. En hitt er annað
mál, að þegar við lítum á þróun
þessara mála, þá er það fyrst og
fremst tvennt, sem hér hefur ver-
ið að verki til þess að auka fylgi
við víðáttumikla landhelgi.
Annað er sú mikla hreyfing,
sem skapazt hefur á sfðustu árum
fyrir umhverfisvernd, fjrir
náttúruvemd, á móti rányrkju.
Sú mikla heimshreyfing hefur
skilað þessu máli öllu áfram og
verið undirstaðan undir þeirri
öru þróun, sem átt hefur sér stað.
Hitt eru undirbúningsfundimir
undir hafréttarráðstefnuna, sem
hafa valdið miklu um, hversu
málum hefur skilað áfram.
Þrátt fyrir þetta tel ég, að veru-
legt gagn hafi orðið af útfærsl-
unni í 50 mílur. Þróunin er hins
vegar svo ör, að annað mark en 50
mílur, miklu stærra, er ekki að-
eins komið í sjónmál, eins og Lúð-
vík Jósepsson komst að orði, held-
ur er það jafnvel innan seilingar.
Meginstefna okkar Islendinga f
landhelgismálinu, landgrunns-
stefnan var mörkuð 1948. Hún var
undirstrikuð með einróma sam-
þykkt Alþingis 1959, að vinna
skyldi að því að afla viðurkenn-
ingar meðal annarra þjóða á rétti
okkartil alls landgrunnsins. Þessi
stefna var enn áréttuð í samn-
ingnum frá 1961, þar sem það er
sérstaklega tekið fram, að Islend-
Húsfyllir var f súlnasal Hótel Sögu.
M.a. kom það nýlega fram í blaða-
viðtali við okkar nafntogaða skip-
herra, Eirfk Kristófersson, að þó
að hann væri auðvitað fylgjandi
50 mílum, þá hefði hann talið
réttara, að miðað hefði verið við
landgrunnið, t.d. 400 metra dýpi.
Ég held, að Eiríkur sé nú öllu
færari en Lúðvík f þessum efnum.
Það eru nefnilega til mjög full-
komin tæki til að mæla dýpið, og
mér finnst, að annar eins kafbát-
ur og Lúðvík Jósepsson ætti að
skilja þetta.
Auðvitað er það grundvallar-
sjónarmið okkar íslendinga
óbreytt að við landgrunnið eigum
við að miða. Þegar menn hins
vegar virða fyrir sér stöðuna á
hafréttarráðstefnunni væntan-
legu, þá lítur málið þannig út:
Mörg ríki hafa þegar fært út í 200
mílur. Það eru einkum Suð-
ur—Ameríku—rfkin. Flest þeirra
hafa lítið sem ekkert landgrunn.
Þess vegna hafa þau rfki ekki
sérstakan áhuga á landgrunns-
stefnu. önnur ríki, eins og t.d.
Kanada, hafa ákaflega víðáttu-
mikið landgrunn. Þau hafa byggt
á sama sjónarmiði og við og vilja
allt Iandgrunnið. Hins vegar nær
það víða langt út fyrir 200 mílur.
Kanadamenn eru þeir raunsæis-
menn, að þeir hafa gert sér grein
fyrir því, að það muni vonlítið eða
vonlaust fyrir þá á hafréttarráð-
stefnunni að fá viðurkennt þetta
landgrunn, sem nær langt út fyrir
200 mílur. Þess vegna hafa þeir
komizt að þeirri niðurstöðu, að
mið milli 50 og
200 mílna í hættu
Útfærsla í 200 mílur og
róttæk friðun fiskstofna
Góðir fundarmenn.
I nær 1100 ár hefur Island verið
byggt, og á hálfnuðu æviskeiði
þess gerðust atburðir, er varða
nokkuð það mál, sem hér er til
umræðu. Þá var konungur í Dan-
mörku Eiríkur af Pommern, eini
konungur, sem hefur haft
konungdóm yfir öllum Norður-
löndum. Hann var nú enginn fyr-
irmyndar konungur, m.a. var það
hans verk að senda okkur biskup-
inn fræga Jón Gerreksson, sem
Islendingar afgreiddu eins og
kunnugt er I Brúará. En vert er
að minnast þess, sem Eiríki kon-
ungi af Pommern er til málsbóta í
tslandssögunni; hann kom
myndarlega við sögu landhelgis-
málsins. Það gerðist nefnilega um
1415, að nokkur brezk fiskiskip
komu upp að Islandsströndum.
Islendingar mótmæltu þvi þá þeg-
ar harðlega, að útlend fiskiskip
færu að veiða við Island, hvort
sem það væri á grunnmiðum eða
djúpmiðum. Slíkt hefði ekki átt
sér stað í þau 500 ár, sem íslend-
ingar höfðu byggt þetta land,
Islenzkir fiskimenn mótmæltu,
Alþingi mótmæli og krafizt var
aðgerða af Danakonungi. Eiríkur
brá við skjótt, sendi tvo sendi-
menn til Bretlands. Þeir fluttu
kæru fyrir Bretakonungi og
sögðu, að allt frá upphafi Islands-
byggðar hefðu Islendingar einir
ráðið yfir og átt öll fiskimiðin
umhverfis landið. Engin erlend
fiskiskip hefðu nokkra heimild til
að sækja á íslandsmið. Væri jafn-
vel svo ákveðið í lögum, að kæmu
útlendingar þessara erinda, þá
lægi við því dauðarefsing og
eignaupptaka.
forgöngu um að leggja þann
grundvöll, sem sfðan hefur verið
reist á, þá eru það Ólafur Thors,
Jóhann Jósepsson og Bjami
Benediktsson. Þessir menn tóku
upp málið, skömmu eftir að Is-
land varð lýðveldi að nýju, fengu
hinn færasta þjóðréttarfræðing,
Hans Andersen, til þess að undir-
búa málið. Landgrunnslögin voru
sett 1948, þá var Jóhann Jóseps-
son sjávarútvegsráðherra. Síðan
rak hvert sporið annað. 1949 er
sagt upp þriggja mflna samningn-
um við Breta frá 1901. Hann gekk
úr gildi árið 1951. 1950 er land-
helgin færð út fyrir Norðurlandi,
1952 úr 3 f 4 sjómílur og stórfelld-
ar lagfæringar á grunnlfnum,
Ræða dr. Gunnars
Thoroddsens, alþm.
á stúdentafundinum