Morgunblaðið - 11.10.1973, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. OKT0BER 1973.
17
Hulda Jensdóttir, forstöðukona:
Kona, hver er
rétturþinn?
I Morgunblaðinu 19. sept. s.l. les
ég grein með yfirskriftinni „Móð-
ir mín I kví kvf“. Ramminh utan
um myndina, sem blaðagreinin á
trúlega að draga fram, er svo stór
og fyrirferðarmikill, að sjálf
myndin fellur að mestu I skugg-
ann, nema vel sé að gáð. E.t.v. var
þáð tilgangurinn, ég veit það
ekki, en það er þó myndin, sem ég
í þessu tilviki hef áhuga á þótt ég
geti ekki neitað mér um að dvelja
litla stund við rammann stóra og
mikla. Þar ber hæst „hvíta slopp-
inn“ títt nefnda. Ekki er það svo,
að ég ætli að gerast málsvari
„hvíta sloppsins", það er hann
sjálfsagt fullfær um sjálfur, ef
hann kærir sig um, en ég fæ alls
ekki skilið, hvers vegna þessi
vinnuflík er fremur ámælisverð
en aðrar vinnuflíkur á öðru vinn-
andi fólki. Aldrei hefur mér eða
mfnum starfsfélögum dottið i hug
að rjúka til og skipta um föt, þótt
sjónvarps- eða blaðamenn hafi
verið á ferð og tekið myndir bæði
í bak og fyrir. Svo eru það læknar
Slaughters-bóka, sem fyrr höfðu
„harðan hastinn" „að elska kon-
ur bæði utan spftala og innan“.
Astamál lækna eru hér til um-
ræðu, þótt ég skilji ekki samheng-
ið, en hvað um að. Þessir ástaleik-
ir, fremur en aðrir, gerast ekki án
mótaðila, enda kemur það skýrt
fram í fyrrnefndri grein að
„harðan hastinn" höfðu þeir við
að elska konur, þ.e. læknarnir
voru þá ekki í einleik eða einráðir
f leikjunum eftir allt saman og þá
tæpast nú á öld kvenréttinda.
Enda hefi ég heyrt og mun satt
vera, að svo áleitnar eru kynsyst-
ur okkar í þvf annars fastheldna,
gamla, góða Bretlandi, að læknar
þar eru í vandræðum bæði í starfi
og einkalffi vegna aðgangsharðra,
ástsjúkra kvenna, sem með alls
kyns ráðum reyna að koma ást
sinni inn á þá, nauðuga — viljuga.
Svo samkvæmt þessu breytast
tímarnir! Enn er það „hviti slopp-
urinn", samkvæmt fyrrnefndri
grein sem með einni nálarstungu
svæfir okkur, „og eiga það síðan
við sjálfan sig, hvað þeir taka af
þér eða innan úr“. Víst hafa þær
raddir heyrzt erlendis, að læknar
hafi leyft sér slíkt. Ef svo er,
hlýtur það að vera alvarlegt brot,
en ég vona, að slikt hafi aldrei
og muni aldrei gerast hér á landi,
og að við getum áfram treyst
læknum okkar. Hitt er svo annað
mál, að við sjálf, og það sérstak-
lega konur, höfum kosið fram að
þessu að setja lækna á stall með
goðum, eða gera þá guðum líka
sem óskeikular verur, en það er
varla þeirra sök. Geislabaugurinn
um höfuð þeirra er að minnka og
það er vel, bæði þeirra og okkar
vegna, þeir eru aðeins menn eins
og við, mismunandi færir f sínu
starfi eins og við hin. Breyttir
tfmar hafa einnig breytt þvi, sem
áður var, þegar læknirinn, helzt
einn, átti að bæta öll mein manna.
Nú hafa fleiri heilbrigðisstéttir
bætzt í hópinn til hjálpar, sem
betur fer, og hlýtur það að vera til
bóta fyrir alla aðila og á engan
hátt rýra gildi „hvíta sloppsins",
sem í fyrrnefndri grein á aðtákna
ákvéðinn lækni og læknastéttina í
heild, ef ég hefi skilið rétt.
Og nú að myndinni, sem nærri
hvarf í rammann. I fjórða dálki
fyrrnefndrar greinar stendur:
„Það, sem meginmáli skiptir, er
það fagnaðarefni, (leturbr.hj.),
að þarna er lagt til, að konan sjálf
hafi úrslitaatkvæði um það, hvort
hún vill fá fóstureyðingu eða
ekki...“. Og síðan í sjötta dálki
greinarinnar þ.e. lokaorðin:
„Islenzku konur. Forðumst þá
ógæfu að frumvarpið verði fellt í
vetur...“. Nú vil ég leyfa mér að
draga tvö orð út úr myndinni og
þá fyrst nafnorðið FAGNAÐAR-
EFNI. 1 fljótu bragði virðist frelsi
vera fagnaðarefni, en að athug-
uðu máli kemur þó oft í ljós, að
hið gagnstæða getur reyndin orð-
ið, ef sá, sem frelsið hlaut, kunni
ekki að stjórna því. I greinargerð,
sem send var norsku stjórninni á
s.l. ári frá 500 fulltrúum er sátu
þing eitt þar í landi segir m.a. „Á
árunum 1955—1957 voru fóstur-
eyðingar gefnar frjálsar f löndum
Austur-Evrópu. Fæðingum fækk-
aði alvarlega í flestum löndunum.
A árunum eftir 1960 urðu fóstur-
eyðingar fleiri í Rúmeníu en tala
lifandi fæddra barna. Arið 1965
var komið svo í Rúmeniu, að
framkvæmdar voru þar yfir ein
milljón fóstureyðingar, en tala lif-
andi fæddra barna var 287.000.“ I
Ungverjalandi fór á sömu leið,
tala fóstureyðinga varð þar hærri
en tala lifandi fæddra barna.
Sama gerðist í Búlgaríu. Ef hér er
farið rétt með tölur, leyfi ég mér
að spyrja: ER ÞETTA
FAGNAÐAREFNI? Dettur nokk-
urri heilbrigðri manneskju i hug,
að slfk fjölda tortiming á lífi sé
spor til gæfu? Höfum við rennt
huganum að því, hvað marga
snillinga, hugsuði, gáfumenn og
konur við höfum misst í þeim
milljónum, sem þannig hefur ver-
ið tortímt? Hefur heimurinn ráð á
að missa þá? Vantar ekki einmitt
slíkt fólk? Hver veit nema þá
væri minna um meðalmennskuna
en raun ber vitni! Þetta er ein af
fjölmörgum hliðum þessa máls,
sem aldrei er dregin fram mér
vitanlega. Mér er líka sú spurn í
huga. Hvaða konur eru það, sem
fyrst og fremst sækja um fóstur-
eyðingar, þegar þær eru frjálsar?
Eru það konurnar sem eru með
greindarvísitölu fyrir neðan
meðallag eða konurnar, sem eru
hálfgerðir aumingjar andlega og
/ eða lfkamlega? Svarið er aug-
ljóst. Þessar konur ganga með sín
börn og fæða þau, þótt þær séu á
engan veg færar um það, fyrir
utan örfá tilfelli, þar sem einhver
annar aðili grípur í taumana af
fyrrgreindum ástæðum. Konurn-
ar sem biðja um fóstureyðingu
að ástæðulausu eru fyrst og
fremst þær, sem eru andlega og
líkamlega heilbrigðar, félagslega
vel settar, menntaðar, efnaðar.
Þar með er flest talið, sem al-
mennt er álitið skipta meginmáli
til þessa að ala af sér og ala upp
barn. Þetta eru staðreyndir, sem
engin rök eru gegn. Síðan koma
svo stúlkurnar, sem svara fyrir
nær helming fæðinga í þ.m. hér í
okkar landi. Unga, nútfma kon-
an. Hún er hraust, „veit, hvað hún
vill“, lifir „frjálsu, óháðu og
sjálfsögðu ástalífi" í „sjálfstæði"
sfnu, sem er þó ekki meira sjálf-
stæði en það, að það rýkur út f
veður og vind um leið og hún er
komin I rúmið með elskhugan-
um.
Islenzku lögin um fóstureyðing-
ar, eins og þau eru nú, þurfa ekki
breytinga við. Hitt er alkunna, að
framkvæmdavaldið f sambandi við
lögin hefur verið alls óviðunandi,
en það er ekki lögunum sjálfum að
kenija. Þess vegna kemur það
óneitanlega undarlega fyrir sjónir,
að þeir aðilar, sem þannig hafa
haldið á málunum fram að þessu,
skuli nú ganga fram fyrir skjöldu
og leggja til, að frjálsarfóstureyð-
ingar verði leyfðar á Islandi. Það
kemur einnig spánskt fyrir, að
geðlæknir skuli leggja blessun
sína yfir slikar tillögur. Hann ætti
þó manna bezt að þekkja þær af-
leiðingar, sem það hefur á geð-
heilsu sumra þeirra kvenna, sem
fá fóstureyðingu, jafnvel þó að
þær hafi ekki tekið ákvörðunina
einar og á eigin ábyrgð, heldur að
læknisráði af fullgildri ástæðu.
Hvað þá, ef þær einar taka á sig
alla ábyrgð? Hver á að axla byrðar
þeirra. taugaveikluðu og sálsjúku
kvenna, sem mundu bætast í þann
stóra hóp, sem þegar er fyrir af
slfkum? Hver á að hjálpa þeim?
Geðlæknar og sálfræðingar virðast
vera svo örfáir í okkar þjóðfélagi
eða sjúklingafjöldinn svo stór, að
margra mánaða bið er hlutskipti
þessa vesalings fólks. Auk þessa er
það alkunna, að kostnaðurinn við
að sækja slíka sérfræðinga heim
er svo gffurlegur, að engu tali tek-
ur.
Þvf er haldið mjög á loft þessa
dagana, að konan eigi sjálf að ráða
lffi sínu. Slíkt er auðvitað svo
sjálfsagður hlutur, að ekki ætti að
þurfa að vera til umræðu. Gallinn
er bara sá. að hér er huetökum
hrapallega og freklega brenglað.
Þegar kona lætur tortíma lífi, sem
hefur kviknað hið innra með
henni, þá er hún sannarlega ekki
að ráða yfir sínu eigin lífi. Hún er
að gera sig herra yfir lífi annarrar
veru, sem hún á ekki og hefur
ekkert vald til að láta tortima,
nema í neyðartilfelli. Það vald,
sem hún hefur er að fyrirbyggja,
að þetta lif kvikni, ef hún ekki
óskar eftir því, það er hennar rétt-
ur. Þvf má heldur ekki gleyma, að
konan er ekki ein um að stuðla að
þessu lífi. Hvers vegna skyldi hinn
aðilinn, þ.e. karlmaðurinn, vera
réttminni en konan? Að konan frá
náttúrunnar hendi er valin til að
bera og ala af sér þetta líf, er
auðvitað engin tilviljun, en það
rýrir ekki hlutverk eða ábyrgð
karlmannsins, hvorki gagnvart
getnaði né barnauppeldi. Því mið-
ur eru það staðreyndir, að fjöldi
karlmanna viðurkennir ekki
ábyrgð sína gagnvart getnaði, þar
er það konan, sem á að „passa sig“,
að hans áliti, þrátt fyrir ágengni
hans. Þess vegna er ekkert vafa-
mál, að frjálsar fóstureyðingar
munu gera hann enn ábyrgðar-
lausari í ábyrgðarleysi sinu, sem
nóg er fyrir.
Þótt talað sé hátt og mikið um,
að fóstureyðingar eigi ekki að
koma í stað getnaðarvarna, hefur
þó reynsla annarra þjóða sýnt, að
slfkt tal er fjarstæða. Hirðuleysi
og tillitsleysi eykst og þá um leið
eykst það, sem helzt má ekki nefna
í þessu sambandi, þ.e. siðleysið.
Það er einnig talað mikið um
fræðslu, og sannarlega væri stór-
kostlegt ef fræðsla um þessi mál
yrði að veruleika, þvi staðreyndin
er, að fræðsla sú, sem nú er höfð
um hönd f þeim bókmenntum, sem
fólk almennt hefur aðgang að,
byggist nær einvörðungu á því að
kenna fólki hinar ýmsu aðferðir
ástaleikja og að ná sem mestri
tækni í þeim. Árangurinn af þess-
ari fræðslu hefur sannarlega ekki
látið á sér standa i mynd ótíma-
bærra samfara, ótimabærra þung-
ana, ótímabærra barneigna m.m.
Ein er sú mynd af fullorðna fólk-
inu í dag, sem oft blasir við og
sýnist hláleg eða e.t.v. fremur
sorgleg. Það er, hvemig það í gríð
og erg berst við að styggja ekki
unga fólkið heldur gera þvi allt til
hæfis, til takmarkaðrar þakkar.
Nú síðast les ég f greinargerð að
frumvarpi til nýrra laga um
fóstureyðingar á íslandi í kaflan-
um. „kennsla um kynferðis-
mál“. „Vara ber við óskhyggju í
sambandi við kennslu og samn-
ingu námsbóka um kynferðismál
og mega kennarar og höf-
undar ekki miða við, hvað þeim
þykir sjálfum æskileg kynferðis-
leg viðhorf heldur hitt, hvernig
unglingarnir nú á tfmum lifa í
raun“ (lesturbr. hj.). Mó-
tsagnirnar eru ekki litlar! A sama
tima og þessi greinargerð kemur
út, er mikið kvartað bæði hátt og
lágt einmitt um það, „hvernig
unglingarnir nú á timum lifa ... “
Hver á að leiða hvern? Hefur þá
lífsreynsla fullorðna fólksins
ekkert að segja? Öskhyggju er
alls óþarft að blanda hér inn, hún
á aldrei rétt á sér i beinni
kennslu, heldur það eitt, sem hef-
ur sýnt sig vera staðreyndir. Unga
fólkið krefst þéss að réttmætt, en
það krefst einnig að fá óhlut-
dræga mynd af lífinu eins og það
er i nekt sinni, engar glansmyndir
eða blekkingu. Lágt siðferði, leti
og ábyrgðarleysi í kynferðismál-
um leiðir aldrei til neins nema
dgæfu og okkur, sem fullorðin
erum, ber skylda til að segja
hlutina eins og þeir eru, annars
erum við óverðug sem uppalend-
ur oe leiðtogar.
En vfkjum nú aftur að fóstur-
eyðingunum. Ég vona að enginn
dragi þá ályktun af því, sera.ég
Framhald á bls. 19
BLÖM OG
BLÓMLEYSINGJAR.
Helgafell. 1973.
BLÓM og blómleysingjar —
ósköp er það nú safkiaust nafn
á bók, og þó eins og dlállMlð amg-
urvært. Þetta er nániasit siam-
bliairud aif sögiu og prósaljóðii;
hamdiakrifað og sikreytt teikn-
inigum; er því eClns og hvent ann-
að sendilbréf frá unigiii stúJiku,
sem lifir í draiumalanidi; dreym-
ir um betri heiim með meira.
Dra umaprinsi nn í sögunnli ex
unigur menin'tama'ður. Og siagan
aif honium byrjar eins og æviin-
týr: „Einu sinnli var . . .“ Auk
hanis eru þamma tvær kvenkyns-
verur, amima og sitielipa.
Unig.i mennitamiaiðurinn „áittá
hlóar táQfinninigar. Bl'áar tiffifinn-
imigar eru fremiur sjiaddigæfax
meðal uinigra miennitamanna. Þess
vegn'a varð hann einsitiæður 5
hóþi þeirra. Það er vont þegar
hópur er ekki hópur bara vegna
þess að éinum í honum þóknastt
að ha.fa blóar tiiMinningar en
efcki appelsínugular eáns og
h'imir."
Svona er tóknmóil Guðrúnar
Sigríðar. Hver skiiiur það nema
hún sjáilf? Hvað enu., svo dæmi
sé tekið, bló'ar tliilfinninigar?
Á likdmgiim að minna á blátit
bióð, sem sagt var, aö rynmli í
æðum kóngafólks, eða himlin-
'Wámiann, sem bendir itiil hæðar,
sveimhyggju, sfcáilldilegrar upp-
ha'fmimgar?
Að minnsita kosti hygg ég, að
einhverjum hefði dotitið í hug
að skýra það svo í gamiia daga,
að maðiur, með blóar t.i'ifinning-
ar væri fu’lltrúi and'anis, en app-
elsinuguiar fuiHLtrúi efhliisliinis.
Ekfci v® ég væna Guðrúnu Sig-
riði um að vera svo gamailidiags
I þanfcaganigi, en leyfa hennd að
eiiga Jieyndarmód sán í friði fyr-
ir ýtarlegri krufnáng atf þessu
tagi. Raunar radtniar úr þræðin-
um, þegar á söguna ldður. Verð-
ur þá greinffiega vairt tiiilhnedg-
irnga hjá ska'Mko-mmmi að ganiga
hreinit tdl verfcs og kadlla hlutina
sdnum réttu nöfnum.
Tákn sddipta ekki helöur meg-
inmóld. Hiittt varðar meira, hvað
skóldkonan í raun og veru get-
ur, hvað þesisd texitli hennar veg-
ur sem heiM.
Er þá fyrst að talja, að þetta
er iangt frá að vera frábrugðið
adigengum sam'setniinigi ungs
fólks á henrnar reki; samisetn-
iimgi, sem kemur sjaldan fyrir
ailmenndnigs sjónir á prenti
(sendihréf uim, skðlariitgerðum,
trúnaðarbréfum tid vikublaða
og svo framvegiis >. En víst er
þetita í vandaðra iagi sem Sldkt.
Umgt fólk er vant að tjó sig i
sinn hóp, en m'isjatfn'lega edn-
læglega. E* þá oft lagt medra
upp úr að vera siniðugur en
raunsær. Það er Guðrún Sigríð-
ur 'líka. Hún spekúlerar í lifimu,
tal'ar unddr rós og opnar ekki
a’Jlar gáttix hugarfyligsna sinna,
en fer gjarnan í krimgum hlut-
ina e'ns og áðumefndar 'Ifciinig-
ar vitna gerst um. Sums staðar
h'ittir hún ákjósamdega á að segja
má'tulega mlilkdð. Sú iist er viissu-
tega yfit' bamaskap hatfin.
Hins vegar er texti hennar
akki jaifntfjþrifamdkiil og mátt
hefði vænta með hliðsjón af
þessari áræðrni hennar: að senda
frá sér bók. Að því leyitli ber
hún emin sínar andiiegu barma-
tennur: std’llllnn minndr ei'nhvern
vegirnn meir á öryggi bemsk-
umnar en hörku llifisbaráttunn-
ar.
Kanmsiki er Mka bezt að taia
varlega; svona í fyrstunni að
minnsta kosti. Gamiir hófundar
geta lá'tdð vaða á súðum, þeh
hafa engu að tapa. En ung
skáM’kona, sem á adflt skáldffif
si'tt fram undan, á meira á
hætitu en svo, að hún megi tala
af sér? Eða er það ekki rétt
skfiMð?
Guðrún Siigríður taflar ekki af
sér. Hún er prúð og orðvör.
Texti hennar er hreinn og ftekk-
laus, jafnt i siðferðitegxi sem
stádlfræðiiegri merkinig orðanna,
en — i hre.instaillni sagt ekki til-
takaniegra fjörlegur eða upp-
®fgandi
Allt um það er þessi llMa bók
læsiteg og hugþekk á sintn hátt,
og það er meira en hægt er að
segja um alllaa* bæfcur, sem út
eru geúiar nú á dögum.