Morgunblaðið - 01.02.1975, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. FEBRUAR 1975
NÝ FRÍMERKI
ÞVÍ miBur hefur enn sem komið er
ekki tekizt að fí upplýsingar um
ný norsk og finnsk frlmerki beint
frá póststjómum téðra landa, þótt
eftir hafi verið leitað. Vonandi
rætist úr þessu innan ekki langs
tíma. En á meðan verður að styðj-
ast við erlend frimerkjarit i þess-
um efnum.
Finnska póststjórnin gaf 2.
janúar út þrjú almenn frimerki að
upphæð 0,40, 0,60 og 0,70 mörk.
og voru þau gerð i stálstungu.
Sama dag kom út kort með sams
konar áprentuðu frimerki, 0,60
mörk. Þar að auki gefa Finnar út
loftbréf, 0,90 mörk, með nýrri
teikningu.
Norska póststjórnin sendi frá
sér 15. janúar tvö frimerki, 100
og 140 aura, sem nefnast: Noreg-
ur — ættland skíðaiþróttarinnar.
Teikning er eftir Arne Johnsen, en
merkin sjálf eru prentuð á enskan
flúrpappir.
eftir J0N AÐAL-
STEIN JÓNSS0N
Danska póststjórnin hefur til-
kynnt útgáfu frimerkjaarkar
(blokkar) 27. febrúar. Verða fjögur
marglit frimerki I örkinni, 70, 80,
90 og 100 aura. Verður hún seld
með yfirverði, 1.60, og kostar því
5 danskar krónur. Teikning er
gerð af Holger Philipsen, en merk-
in eru grafin af C. Slania.
Örkin er gefin út af þvi tile'ni,
að árið 1976 verður haldin alþjóð-
leg frimerkjasýning i Kaupmanna-
höfn, Hafnia 76, og rennur yfir-
verðið til styrktar henni. Hér i
þættinum verður birt mynd af
þessari örk, þegar prenthæft
sýnishorn hennar fæst.
Þá má geta þess fyrir Dan-
merkursafnara, að þennan sama
dag, 27. febrúar, gefur póststjórn-
in út nýtt póstferjumerki. Er það
100 aura frimerki með mynd
Margrétar drottningar II. i bláum
lit á flúrpappír, sem verður yfir-
prentað með orðinu POSTFÆRGE,
eins og venja er við þessa tegund
frimerkja.
Sænska póststjórnin hefur þeg-
ar gengið frá áætlun sinni um
frimerkjaútgáfu þessa árs og mun
að vanda tilkynna nánar um
hverja útgáfu með 5 vikna fyrir-
vara. Þar í landi hækka póstgjöld
ekki siður en hér, og er gert ráð
fyrir hækkun frá 1. mai nk. Næstu
sænsku frimerkin koma út 25.
marz, og verða það 3 stök merki
og 8 i frimerkjahefti eða samtals
11 frtmerki á einum degi. Er slíkt
vissulega hraustlega af sér vikið.
Verður síðar sagt nánar frá þess-
um sænsku frimerkjum. Skal nú
snúið sér að öðru efni, sem ég
vonast til, að lesendur vilji hug-
leiða.
FRÍMERKI A HEILUM UMSLÖG-
UM
f nóv. sl. birtist hér i blaðinu
viðtal við Sverri Sigurðsson kaup-
mann. Hann hefur af miklum
dugnaði unnið að þvi með öðrum
að safna frimerkjum og selja til
stuðnings Geðverndarfélaginu.
Það starf er lofsvert, og er vel að
hagnýta notuð frimerki -é þann
hátt. En i þessu viðtali komu fram
atriði. sem mig langar að ræða
dálitið hér í þættinum. Eftir Sverri
er það haft, að umslög með
frimerkjum á og stimplum geti
verið þrisvar sinnum verðmeiri en
frimerkin stök. Þá segir svo orð-
rétt: „Ef fyrirtæki, sem skrifað er
til, hættir t.d. og er ekki lengur til,
þá getur umslagið orðið fágætt."
Nokkru siðar segir: „Af umslögum
ábyrgðarbréfa ætti alls ekki að
klippa frimerkin."
Allt er þetta, sem haft er eftir
Sverri, rétt, — en þó aðeins að
ákveðnu marki. Frimerki eru eins
og annar varningur, þau lúta lög-
um framboðs og eftirspurnar, og
eftir þvi fer verðmæti þeirra. Flest
gömlu islenzku frimerkin voru
prentuð í litlu upplagi — og sum
hver i mjög litlu upplagi. Þar sem
eftirspurn eftir isl. frimerkjum er
mjög mikil, er eðlilegt. að verð
þeirra sé almennt nokkuð hátt og
það jafnvel mjög hátt, þegar um
elztu frimerkin er að ræða.
Nú er það svo, að fyrst framan
af og það langt fram á okkar daga
söfnuðu menn frimerkjum einung-
is vegna þeirra sjálfra. Var þvi
ekki nema sjálfsagt, að þau væru
klippt af bréfum og leyst af
pappírnum. En söfnunarhneigð
manna verður seint fullnægt. Þeg-
ar búið var að ná saman flestum
eða jafnvel öllum frímerkjum ein-
hvers lands — og við skulum hér
einvörðungu miða við ísland,
hlaut að koma að því, að menn
færu að hugsa um aðra hluti í
sambandi við frimerkin. Nærtæk-
ast var þá að lita á stimplana. Þá
urðu þeir einir sér að söfnunar-
efni, enda má flokka þá eftir aldri,
gerð o.s.frv. Ég hygg, að danskir
og sænskir safnarar hafi einna
fyrstir orðið til að safna islenzkum
póststimplum, a.m.k. i verulegum
mæli. Eiga t.d. nokkrir fslands-
safnarar i Sviþjóð mjög falleg
stimplasöfn, sem ég hef fengið að
sjá.
í kjölfar þessarar söfnunar hlaut
það svo að fylgja, að menn vildu
eiga heil umslög með frimerkjum
og fallegum stimplum i söfnum
sinum, þar sem sjá mætti auk
frimerkja og stimpla rétta póst-
meðferð. Slik bréf hafa verið
nefnd á dönsku brugsbrev og á
þýzku Gebrauchsbrief. Er þá átt
við, að hér sé um venjuleg póst-
bréf að ræða, þ.e. með réttu
burðargjaldi og þeim algengu fri-
merkjum, sem notuð eru á póst-
húsum hverju sinni, en ekki fri-
merkt með völdum frimerkjum i
söfnunarskyni til að gleðja viðtak-
endur sérstaklega. Þessi venju-
legu bréf eða umslög hef ég nefnt
á stundum notkunarbréf, og er
það vitanlega bein þýðing á áður-
greindum erlendum nöfnum. Það
skal viðurkennt, að mér likar ekki
alls kostar þetta heiti á islenzku. f
haust leið átti ég tal við ágæta
konu, sem er safnari og félagi I
Félagi frimerkjasafnara, um um-
sfagasöfnun. Þá notaði hún ósjálf-
rátt orðið hversdagsbréf um þessi
almennu bréf, og henti ég það
þegar á lofti. Lízt mér að óreyndu
nokkuð vel á þetta heiti. En nú
skal aftur vikið að áðurnefndu
blaðaviðtali.
Söfnun heilla umslaga með fri-
merkjum hefur aukizt mjög síð-
ustu tvo áratugi eða svo. Fyrir
þann tima rifu eða klipptu flestir
frimerkin af öllum bréfum. Af
þessu leiðir, að heil umslög fyrir
1950 eða a.m.k. fyrir 1940 eru
orðin næsta sjaldséð, en eftir-
spurnin eftir umslögum frá þess-
um árum hefur vaxið mjög. Hér
leiðir þá af sjálfu sér, að verð
slíkra umslaga eða hversdags-
bréfa hefur hækkað til muna, og
það jafnvel gifurlega, þegar um
gömul bréf er að ræða. Einkum
eru það auðugir erlendir safnarar
og þá helzt i Sviþjóð og Þýzka-
landi, sem hafa sprengt verðið
upp á siðustu árum og það svo, að
venjulegir safnarar hér á landi
geta ekki keppt við þá. Hefur það
að vonum vakið mikla athygli
manna hér heima, þegar frásagnir
hafa birzt i blöðum um sölu hvers-
dagsbréfa á erlendum uppboðum
fyrir ótrúlega hátt verð. Hefur
þetta síðan ýtt undir þá skoðun,
að geyma beri öll frimerkt umslög
heil, þvi að frimerkin gefi þannig
af sér margfaldan hagnað á við
það að klippa þau af og leysa upp.
En hér er margs að gæta. Ef þorri
manna varðveitir öll umslög sin,
fer svo, að framboðið verður
smám saman meira en eftirspurn-
in, og þá fellur verð þeirra veru-
lega. Hitt er aftur á móti rétt, eins
og fram kom i áðurnefndu viðtali,
að snyrtilega frimerkt umslög og
eins vel stimpluð eru og verða vel
þegin i frimerkjasöfnin. Það gildir
ekki síður um ábyrgðarbréf eða
peningabréf, enda er hærra greitt
undir þau, svo að á þeim sitja oft
há verðgildi, sem eru ekki á al-
mennum bréfum.
Þessar hugleiðingar minar urðu
til við lestur oftnefnds viðtals. og
kem ég þeim hér á framfæri, þar
sem ég állt þær eiga erindi til
þeirra mörgu, sem fá mikinn póst
og halda bæði til haga frimerkjum
og umslögum, þótt þeir séu ekki
frímerkjasafnarar i eiginlegum
skilningi þess orðs. Hirðusemi
þeirra getur komið öðrum að not-
um, svo sem samtökum eins og
Geðverndarfélaginu og málefnum
þess. En varast skyldu menn að
gera ráð f^rir stórgróða af söfnun
hversdagsbréfa frá allra siðustu
áratugum. En finni menn gömul
umslög með frimerkjum á í hirzl-
um sinum eða úr fórum látinna
ættingja, má ekki undir nokkrum
kringumstæðum eyðileggja þau.
Annars getur farið eitthvað svipað
fyrir þeim og Svia nokkrum fyrir
aðeins örfáum árum. Er rétt að
greina hér að lokum frá óförum
hans lesendum þessa þáttar til
viðvörunar.
Sænskur maður klippti frimerki
af 400 gömlum bréfum, enda
hafði hann enga hugmynd um, að
gömul frimerki væru mun meira
virði á heilum bréfum eða umslög-
um en stök. En þegar hann var
búinn að klippa frimerkin af, hafði
hann af þekkingarleysi sinu lækk-
að verðmæti þessa bréfasafns úr 3
milljónum sænskra króna í 30
þúsund — eða i íslenzkum krón-
um úr 90 milljónum i 900 þúsund!
Hér var að sögn um mjög gömul
sænsk bréf að ræða eða frá 1858
til um 1880. Hætt er við, að
manninum hafi brugðið ónota-
lega, þegar honum urðu Ijós þessi
hrapallegu mistök. Hversu margir
hafa ekki annars svipaða sögu að
segja, þótt í miklum minni mæli
hafi verið? En til þess eru vitin að
varast þau.
Úrkoma
á íslandi
Mestu úrkomuáttir á Islandi
eru suóaustlægar og suðlægar
áttir, enda eru þær ríkjandi í
regnsvæðum lægða og bera með
sér rakamettað, suðrænt loft.
Setur þetta mjög svip sinn á
dreifingu úrkomunnar yfir
landið, en helztu einkenni
hennar eru sem hér segir:
Meðalúrkoma
Á Suðausturlandi og Aust-
fjörðum allt frá Markarfljóti í
vestri að Fljótsdalshéraði í
austri, er úrkoma mikil, nær
alls staðar meiri en 1400 mm á
ári á láglendi og með tveim
greinilegum hámarkssvæðum.
Er annað í Öræfum, þar sem
úrkoma er 2000—3000 mm, og
hitt sunnan Mýrdalsjökuls,
einnig yfir 2000 mm. A Kví-
skerjum í Öræfum mælist mest
úrkoma í byggð hér á landi, um
3300 mm á ári, en næst kemur
af núverandi veðurstöðvum
Vík I Mýrdal með 2256 mm.
Úrkoma eykst víðast hvar
með hæð og nær hámarki á
Vatnajökli sunnanverðum og á
Mýrdalsjökli, þar sem hún er
talin vera meiri en 4000 mm á
ári. A sunnanverðum Langjökli
er hún einnig talin ná 4000 mm.
A Suðvesturlandi og
annesjum vestanlandá allt til
Vestfjarða er úrkoma víðast á
bilinu 1000—1600 mm á lág-
lendi, en 700—1000 mm i inn-
sveitum á Vesturlandi, svo sem
í uppsveitum Borgarfjarðar,
við innanverðan Breiðafjörð og
innanvert Isafjarðardjúp.
Á Norður- og Norðaustur-
landi til og með Fljótsdals-
héraði er úrkoma miklu minni
en á Suðurlandi. I þessum
landshlutum dregur hálendið
mjög úr úrkomu í suðlægum
áttum, og fellur því mikill hluti
hennar i norðlægum áttum,
sem vegna loftkulda innihalda
mun minna rakamagn. Á lág-
lendi er úrkoma þar víða
400—600 mm, en á hálendinu
norðan Vatnajökuls er þurrasta
svæði landsins með úrkomu
undir 400 mm á ári, og veldur
því „úrkomuskuggi" jökulsins.
Annars staðar má þó einnig
finna svæði, þar sem ársúr-
koma er minni en 400 mm, t.d. i
innanverðri Húnavatnssýslu.
Lægsta gildi ársúrkomu er á
Mýri í Bárðardal, 338 mm.
Urkoma fer mjög eftir stað-
háttum og landslagi, og þarf þá
hvorki miklar fjarlægðir né há
fjöll til þess að um muni. Má
nefna sem dæmi, að á Reykja-
vikurflugvelli er ársúrkoma um
800 mm, við Elliðaár 900 mm og
á Rjúpnahæð 1040 mm, en
þarna á milli eru innan við 10
km. í fjalllendinu suðaustan
Reykjavíkursvæðisins er svo
talið, að úrkoma nái nokkuð
yfir 3000 mm á ári.
Á meiri hluta íslenzkra veður
stöðva er október mesti úr-
komumánuðurinn, og er svo t.d.
alls staðar á Suðurlandi allt
austur að Kirkjubæjarklaustri.
Sums staðar er þó hámarksúr-
koma annan haust- eða vetrar-
mánuð. Á Austurlandi og suður
um til Fagurhólsmýrar er úr-
koma t.d. mest í desember eða
janúar. Á stöku stað í innsveit-
um á Norðausturlandi eru júlí
eða ágúst með mesta úrkomu.
Víðast hvar er úrkoma
minnst á vorin, einkum í maf,
en einnig víða í júni. Á Norður-
landi má segja, að maí sé nær
alls staðar þurrastur. Á stöku
stað, t.d. á Snæfellsnesi rignir
minnst í júlí og i örfáum til-
vikum er einhver mánaðanna
febrúar—apríl þurrastur.
Sé tekið meðaltal allra stöðva
á landinu reynist úrkoma
októbermánaðar vera 12% af
ársúrkomunni, en úrkoma maí-
mánaðar 5% af henni. Yfirleitt
fellur mun meiri úrkoma að
vetrarlagi en á sumrin. Undan-
tekningu frá þessu má þó finna
á Norðausturlandi, þar sem
sumarúrkoma er sums staðar
meiri.
Mesta úrkomumagn, sem
mælzt hefur í einum mánuði
hér á landi var 769 mm á
Kvískerjum í október 1965
-Næsthæsta gildi,ti77 mm mæld-
ist á sama stað í janúar 1964 og
einnig það þriðja hæsta, 615
mm í október 1963. 1 nóvember
1958 mældust 603 mm að Stóra-
Botni í Hvalfirði.
Mesta sólarhringsúrkoma,
sem nokkru sinni hefur mælzt
hér á landi var 234 mm á
Vagnsstöðum I Suðursveit í
febrúar 1968, en það er svipað
magn og fellur að jafnaði á
heilum haustmánuði í Vik.
Sama dag mældust 228 mm á
Kvískerjum. Sólarhringsúr-
koma yfir 100 mm er fremur
sjaldgæf.
Fjöldi úrkomudaga. Þurrkar.
Meðalfjöldi úrkomudaga
1931—1960 er allbreytilegur
hérlendis, en úrkomudagur
telst vera, ef úrkoma er mælan-
leg, þ.e. 0,1 mm eða meiri yfir
sólarhringinn. Víða á Suður-
Ársúrkoma