Morgunblaðið - 13.04.1975, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. APRlL 1975
Eiginkonur
frægra
stj órnmálamanna
ÞAÐ er sólheitur dagur á eyj-
unni Brioni við strönd
Dalmatíu. Á bryggju einka-
hafnar sinnar bíður Titó, mar-
skálkur, matargesta. Hann er í
hvítum jakka með sólgleraugu
og einkennishúfu. Við hlið
hans stendur kona hans
Jovanka, i rósóttum sumarkjól,
ermastuttum, svo að sólbrúnir
handleggirnir fá notið sín.
Bæði veifa þau til mótorbáts,
sem er um það bil að sveigja
inn í höfnina. Ur farartækinu
stígur tiginborin, roskin kona
og faðmar Jovönku að sér geisl-
andi af gleói. Á hæla henni
gengur herramaður, sem einnig
er í Ijómandi skapi, og þrýstir
lengi hönd Titós. Gestirnir eru
Júlíana, Hollandsdrottning, og
Bernhard, prins.
Er þetta opinber heimsókn?
Nei, þetta er einkafundur gam-
alla vina. Með þessum frægu
hjónum hefur lengi verið mikið
vinfengi, og það er þeim Tító og
frú ávallt mikið gleðíefni, þeg-
ar Júlíana ai' Oranien-Nassau
ogmaðurhennar geta gefiðsér
tíma til að heimsækja þau i
leyfum sínum. Meðan prinsinn
og marskálkurinn ræða heims-
málin við slík tækifæri.eru um-
ræðuefni eiginkvenna þeirra
fyrst og fremst þau, sem konum
Konan við hlið Titos
Vióhöfn
og fburður
Blaðamaður í Belgrad sagði
mér: ,,Titó, marskálkur, hefur
stranglega bannað konu sinni
að hafa nokkurt samband við
hinar fjölmörgu klíkur i höfuð-
borginni. I einkalífi sínu um-
gengst iiún því aðeins systur
sinar, Zöru og Nödju, mág sinn,
Slavko, og skyldmenni manns
síns. Hún getur einungis leitað
vináttu annarra kvenna, sem
standa htyini jafnfætis. Það er
skýringin á því, hvers vegna
erlendir stjórnmálamenn og
konur þeirra eru svo hjartan-
lega velkomin í heimsókn til
Titós.“
En jafnframt lifir Jovanka
lífinu á þann hátt, sem á engan
máta stendur að baki lifnaðar-
háttum hinna konunglegu vin-
kvenna hennar. Því að enginn
stjórnmálamaður i Austur-
Evrópu býr við annan eins
íburö og Titó. Hótfyndnir
Júgóslavarhafalíkt lífsvenjum
Jovanka Broz-Tito og Tito marskálkur.
vera of mikill. Hún varð að
beita allri sinni kvenlegu
kænsku til aó koma honum i
skilning um það, hversu mjög
honum skjátlaðist.
1. september 1952 kom enski
utanríkisráðherrann Anthony
Eden til Belgrad. Þegar hann
kom til kvöldverðar til Titós,
kynnti hann þessa ungu konu,
sem var í mjög flegnum, dökk-
rauðum kvöldkjól, fyrir Eden
með þessum orðum, eins og þau
væru sjálfsögð: „Kona mín.“
Hans eigin ráðherrar litu undr-
andi hver á anna. Þeir höfðu
ekki hugmynd um, að húsbóndi
þeirra hefði kvænzt á ný. En
eins og í ljós kom, hafði hann 5
mánuðum áður gengið að eiga
Jovönku, en starfsmaður á
skráningarskrifstofu (eða hag-
stofu) hafði gengið frá formsat-
riðunum — á laun.
Nú flaug myndin af hinni 28
ára gömlu fegurðardís um heim
allan. En maður hennar sendi
hana til Lundúna til að læra
ensku ogsitthvaðfleirasemtil
standa næsl.liollenzkur liefðar-
maður sagði við mig eitt sinn:
„Drottning okkar og frú Broz-
Titó eiga mörg sameiginleg
áhugamál. Þær hafa oft komizt
að líkum niðurstöðum hvor á
sinn hátt. Þær reyna sérstak-
lega að fræóast hvor af annarri
um málefni á sviði opinberrar
framfærslu og fjölskyldumála.
Hennar hátign finnst frú Titó
vera dýrleg kona."
Æðsta kona Júgóslavíu er
einnig á svipaðan hátt í vin-
fengi við aðra konungborna
þjóðhöfðingja svo sem
Margréti, Danadrottningu, og
Farah, keisaradrottningu. Mar-
grét prínsessa, og Snowdon,
lávaróur, hafa einnig verið
gestir hennar, en hún hefur
mikinn áhuga á Ijósmyndun,
eins og lávarðurinn. Hún er
eina eiginkona austur-evrópsks
stjórnmálamanns, sem hefur
náð slikri persónulegri hylli.
Að sjálfsögðu styrkir hún þann-
ig álit og virðingu þjóðar sinnar
út á við, en það sem þær konur,
sem bezt hafa kynnzt henni,
hafa greinilega fundið, er, að
hún persónulega virðist hafa
mikla þörf á slíkum samskipt-
um.
Maður veróur að gera sér
fulla grein fyrir aðstöðu frú
Titó til að skilja þetta betur. Á
fyrstu árum hjónabands henn-
ar var Titó mjög mikill sam-
kvæmismaður og bauð oft
40—50 vinum sínum í veizlur
og veiðiferðir. En þessa vini
sína hefur hann umgengizt æ
minna,eftir því sem tímar hafa
liðið. Það er ekki aðeins vegna
þess, að aldurinn hefur færzt
yfir hann, heldur vegna hrær-
inga innan júgóslavnesks þjóð-
félags. Á stjórnarárum hans
hefur verið efnt til neyzlusam-
kvæma embættismanna.for-
stjóra, prófessora, verkfræð-
inga, rithöfunda og flokks-
starfsmanna, en matarlyst
þeirra hefur Milan Djilas lýst í
bók sinni „Hin nýja stétt“. Það
er segin saga, að allt þetta fólk
„vill“ yfirleitt eitthvað, og sem
eiginkona þjóðhöfðingjans
verður Jovanka að gæta virð-
ingar sinnar gagnvart þessari
nýju borgarastétt.
hans við giysgirni og skraut-
elsku annars marskálks, sem
endaði ævi sina með sviplegum
hætti í Nurnberg á sínum tima.
Auðvitað á þessi samlíking illa
við, en Titó leggur það sjálfur
til málanna, að hann klæðist
gjarna einkennisbúningum
með „jólatrésskrauti“ og hefur
meira en nóg af höllum til ráð-
stöfunar.
Villa hans á Brioni er glæsi-
legt hús, sem á árunum fyrir
stríð var í eigu auðugs golfleik-
ara. Þar eru yfirbyggðar svalir
umgirtar vínviðarteinungum.
Nú dveljast þau hjónin í þess-
ari paradís meiri hluta ársins.
Gegnum „rauðan síma“ er hann
í beinu sambandi við stjórnar-
skrifstofurnar í Belgrad, svo
hann geti sinnt stjórnarstörfum
frá þessu setri sínu á Brioni.
Þar sem hann er löngu kominn
yfir þau aldursmörk, þegar aðr-
ir embættismenn ríkisins fara á
eftirlaun, leyfir hann sér að
njóta meiri hvíldar en áður.
Þegar Titó og Jovanka eru í
Belgrad, búa þau yfirleitt í húsi
nr. 15 við Rumunskaja, en vegg-
ir þess eru skreyttir málverk-
um frá renessans-tímabilinu og
verkum hinna eldri impression-
ista. Hið opinbera heimilisfang
þeirra er „Hvíta höllin" í
Dedinje, sem þau nota fyrst og
fremst við móttöku erlendra
sendiherra. Þá eiga þau enn-
fremur fyrirmyndarbúgarð í
Belje, sumarbústað í Bled, vill-
una „Scheherazade“ í
Dubrovnik og hús í Marra-
kesch, sem konungurinn í Mar-
okkó gaf þeim.
Einn af fyrrverandi þjónum
þeirra, sem nú starfar á
frönsku hóteli, sagði mér:
„Titó, marskálkur, krefst þess
af konu sinni, að hún stjórni
heimilishaldinu, þar sem hann
er staddur hverju sinni, með
heraga. Allt verður ávallt að
fara nákvæmlega samkvæmt
áætlun. Óstundvísi varðar
brottrekstri, svo að ekki sé
minnzt á aðra eins hörmung og
þá að skór Titós séu ekki nægi-
lega vel pússaðir. Starfsfólk
hússins er að vísu alltaf „félag-
ar“, en í rauninni er það með-
höndlað stranglegar en þorri
þjóna og herbergisþerna á
Vesturlöndum."
Um þessar mundir dveljast
hjónin í höll frá 18. öld í norð-
urhluta landsins. Þegar vel
viðrar, fer Titó á villisvínaveið-
ar, meðan Jovanka tilreiðir
uppáhaldsréttina sína í eldhús-
inu. Bæði eru þau með „bíó-
dellu“ og horfa gjarna á nýj-
ustu kvikmyndir á kvöldin í
•sérstöku sýningarherbergi
sínu.
Jovanka er há og þrekvaxin
og virðist bókstaflega geisla af
hreysti og heilbrigði. Með bros-
andi, dökkbrún augu, snjóhvít-
ar tennur og mikið og þykkt,
svart hár, semþ.undið er í hnút í
hnakkanum, er hún nákvæm-
lega sú gerð af „mömrnu", sem
hvarvetna á miðjarðarhafs-
svæðinu er heiðruð og virt. En
auk þess gerir hún sér far um
að koma fram af glæsileik, og
lætur sauma kjóla sína í Bel-
grad og þeir fylgja alltaf tizk-
unni. Kona, sem kynnt var fyrir
henni fyrir eigi alllöngu við
hátíðahöldin í Persepolis, sagði
við mig: „í hinni síðu skikkju úr
gullfjölluðu rósasilki var frú
Titó tígulegri en flestar hinna
tiginbornu kvenna, sem írans-
keisari hafði boðið. Engan
hefði getað grunað, að þessi
fagra og glæsilega kona hefði
verið í heiminn borin í fátæk-
legum kofa.“
Jovanka Budislavjevic fædd-
ist árið 1924 í þorpinu Pecani i
Suður-Króatíu. Faðir hennar
var fátækur bóndi, sem um
margra ára skeið vann í Banda-
ríkjunum til að afla lífsviður-
væris til heimilisins. Hún var
elzt fimm systkina. Þegar hún
var 11 ára, dó móðir hennar, og
hún varð að yfirgefa skólabekk-
inn til að annast systkinin.
„Sem betur fór var hún and-
lega og líkamlega bráóþroska,"
segir einn af ættingjum henn-
ar. „14 ára gömul var hún full-
vaxta mær. Hún las feiknin öll
og fyrst og fremst bækur um
stjórnmál.“
Arið 1938 hitti þessi bráð-
þroska stúlka kommúnistíska
æskulýðsforingjann Stefan
Matic. Hún varð ástfangin af
honum, en skömmu eftir byrj-
un stríðsins var hann skotinn af
ustaschas (skæruliðasveitir
sjálfstæðishreyfingar Króata
undir forustu Pavelic. Hún var
stofnuð þegar 1929, en Pavelic
varð ríkisstjóri Króatíu eftir
hernám Þjóðverja. Þýð). Eftir
það var aðeins um eina leið að
ræða fyrir Jovanka: Hún varð
sjálf að grípa til vopna. Gerðist
hún því skæruliði í sveitum
Titos, en þá voru þær að einum
þriðja skipaóar konum. Til eru
myndir af Jovönku sem nýliða í
enskum herklæónaði. Á höfði
ber hún bátslaga húfu með
rauðri stjörnu.
Eftir skjóta þjálfun i meðferð
handsprengna tók hinn ungi
skæruliði þátt í bardögunum
við Kozara og Sutskeja. Þegar
Titó bárust sagnir af hug-
dirfsku hennar, skipaði hann
hana i hinn persónulega lífvörð
sinn. Sumarið 1943 umkringdu
ustaschas höfuðstöðvar Titós.
Hann slapp i gegnum víglinu
óvinanna ásamt Jovönku og
komst eftir margra daga göngu
til Dravar. Skömmu síðar veikt-
ist stúlkan af taugaveiki, en
herlæknir Titós bjargaði lífi
hennar.
Þegar hún sneri aftur til Bel-
grad vorið 1945 var hún í ein-
kennisbúningi majórs, en þá
var hún því nær alein. Faðir
hennar og bræður höfðu horfið
í stríðinu, og Titó var einnig
horfinn úr lífi hennar. Nú bjó
hann i „Hvíta húsinu“ í
Dedinje með konu sinni, Bertu
Haas, og sonum sínum tveimur.
Þar sem Jovanka hafði fram að
þessu ekki lært neitt annað en
skotfimi, lærði hún nú vélritun,
og árið 1947 réð Tító hana til
sin sem einkaritara.
Hún berst með
kvenlegri kænsku
Fyrst í stað situr við það. Að
vísu skildi Titó við konu sina,
en eftirlæti hans þá var óperu-
söngkonan Minka Milanov. Þar
sem Jovanka var á aldri við
syni hans, fannst hinum 55 ára
gamla Titó aldursmunurinn
almennrar menntunar heyrði.
Clarissa Eden sá um,- að hún
fengi hina réttu kennslu, og þar
sem Jovanka er bráógreind,
hafði hún tileinkað sér eftir
nokkra mánuði þá menntun og
menningu, sem sérhverri
„hefðardóttur“ er sómi að.
Einn þeirra, sem hún hafði
djúp áhrif á, eftir komu sína
aftur til Belgrad, var Nikita
Chruschtschow. Þegar hann var
í heimsókn á eynni Brioni og
hafði drukkið einum Slibowitz
of mikið, reyndi hann að kyssa
Jovönku á munninn. En þegar
hún vísaði honum brosandi á
bug, tók hann að syngja gamlar
ukrainskan ástarsöng og stakk
upp á því, að þau tækju sér
tunglskinsgöngu saman. Þá
sagði Titó óþolinmóður:
„Það er miðnætti, félagi
Nikita. Það er kominn tími fyr-
ir okkur til að fara að sofa.“
„Vitleysa!“ sagði
Chrusctschow, „hjá okkur í
Ukrainu standa partíin þangað
til allar flöskur eru tómar."
Einni flösku siðar datt hon-
um nýtt í hug. Hann tók við-
skiptaráðherra sinn, Mikojan,
afsíóis og sagði við hann hárri
raustu:
„Ég krefstþesseindregiðaðí
hinn nýja vióskiptasamning
okkar við Júgóslavíu verði sett
svohljóðandi ákvæði: Samning-
urinn er núll og nix ef Titó,
marskálkur, neitar að skipta á
konu sinni og konu Nikita
Chrustchtschows, meðlims
æósta ráðs Sovétríkjanna." Þá
gaf Tito Mikojan merki, og þeir
tóku skælbrosandi Nikita sinn
undir hvorn handlegginn og
drógu hann inn í herbergi sitt.
Ferðast um
f jórar álfur
Síðan þetta gerðist hefur
Jovanka getað beitt töfrum sín-
um i fjórum heimsálfum. Hún
fylgdi manni sínum til
Washington og nær allra höfuð-
borga í Evrópu. Hún fór með
honum til Indlands og í ferða-
lag um Afríku. En upp á síð-
kastið hafa þessir heimsferða-