Morgunblaðið - 13.04.1975, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. APRIL 1975
Með minnkandi afla, eða a.m.k.
fullnýtingu á fiskstofnunum
kringum landið, hlýtur að koma
að því að sú þjóð, sem á afkomu
sfna undir sjávarafla, fari að nýta
hann betur, og með versnandi af-
komu að gefa sér tíma til þess.
Eitt af því, sem gerir það fært,
eru hinar merkilegu rannsóknir,
sem nú er verið að vinna á
Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
geta framleitt úr því dýrari vöru.
Því fór lítill samstarfshópur frá
Raunvísindastofnun Háskólans
og hér á Rannsóknastofnun fisk-
iðnaðarins að vinna að því að
leysa það viðfangsefni. Og að þvi
höfum við unnið síðan í sumar.
Aðferð sú, sem beitt hefur verið
til að vinna úr slóginu, þetta
eggjahvítuauðuga mjöl, byggist á
sjálfmeltingu slógsins. Eru slóg-
Geir Arnesen efnafræðingur við hrærivélina, sem er að „melta" slógið.
Með sjálfmeltingu á slógi má
vinna úr því dýrt fóðurefni
Geymsluvandinn úr sögunni
ins, í þeim tilgangi að nýta slóg,
sem hingað til hefur Iftið orðið
úr, og vinna úr því dýrmæt efni.
Sá árangur hefur náðst, að búið
er að finna aðferð til að vinna
með svokallaðri sjálfmeltiaðferð
og þurrkun fallegt mjöl, sem nú á
að fara að prófa til eidis á ung-
kálfum í Laugardælum og er ver-
ið að senda sem sýni til fóður-
fyrirtækja í Bretlandi. En slíkt
mjöl, er ætlað til fóðurs handa
ungkálfum, svínum, minkum og
ræktuðum fiski. Hydrólýsöt af
þessu tagi eru tvisvar til þrisvar
sinnum verðmeiri 4 erlendum
markaði en fiskmjöl. Til aó kynna
þessa rannsóknastarfsemi lagði
fréttamaður Mbl. leið sína á
rannsóknastofnumna við Skúla-
götu og hitti að máli Geir Arnesen
efnafræðing, sem hefur stjórnað
rannsóknunum, og Jóhann Þor-
steinsson líl'fræðing.
— Við höfum verið að vinna að
þessu síðan i sumar hér á
rannsóknastofnuninni, sagði Geir
í upphafi samtalsins. — Tilefnið
var það, að okkur er kunnugt um
að slóginu er hent í sjóinn af
togurunum og slóg frá landróðra-
bátunum fer í fiskmjölsverk-
smiójurnar. Það af því sem fer
ekki bara í súginn. Það er í raun-
inni ekki undarlegt, því fyrir eru
greiddir 50 aurar á kg, sem rétt
nægir fyrir flutningskostnaði frá
frystihúsi til verksmiðjunnar.
Okkur var því ljóst, að ef við
ættum aó geta ætlast til þess að
slógið yrbi nýtt, þá þyrftum við að
inu þá sköpuð skilyrði til þess að
slík melting geti farið fram í því.
Eggjahvítuefnin eru brotin niður
í smærri einingar, en minni ein-
ingar eru uppleysanlegar í vatni.
Fyrir Islendinga hefur þessi að-
ferð, sem rannsóknamenn hafa
þróað, þann stóra kost að hægt er
að geyma slógið, sem er mjög
mikilvægt í löngum veiðiferðum
og eins, ef safna á slóginu í landi
saman til vinnslu á einum stað.
Það byrjar þá að meltast á meðan
það bíður.
Hydrolýsöt af þessu tagi eru
framleidd í Frakklandi úr slógi og
úrgangsfiski. En aðferðin, sem
vísindamenn á Rannsóknastofnun
fiskiðnaðarins hafa fundið, er
annars konar. Starfsmenn þar
hafa raunar I hyggju að gera síðar
sams konar tilraunir við að vinna
þessi efni úr úrgangsfiski, að því
er Geir sagði.
— Okkur var kunnugt um
þessa vinnslu í Frakklandi, út-
skýrði Geir. Þar eru framleidd
a.m.k. 6000 tonn af svona mjöli og
seld á markað þar og í Bretlandi.
Við höfum fengið þær upp-
lýsingar að á báðum þessum
mörkuðum sé verðið á mjölinu
tvisvar til þrisvar sinnum hærra
en á fiskmjöli. Og þó að vió höfum
ekki tölur yfir stofnkostnað, þá
má ætla að þessi vinnsla sé það
álitleg að hækka megi hráefnis-
verðið verulega.
Jóhann sækir sýnishorn af
mjölinu, sem framleitt hefur ver-
ið úr slógi. Það er ljóst og lítur vel
út, og er ekki lyktarmikið. — í
þessu eru um 80% prótein. Við
höfum efnagreint það og sýnis-
hornin komið vel út, segja þeir.
Við væntum þess að þetta mjöl sé
mjög auðugt af sérstakri tegund
af B-vítamíni. En sýni hafa nú
verið send til Noregs til frekari
efnagreiningar og niðurstaða
væntanleg innan skamms.
Fyrir milligöngu Rannsókna-
stofnunar landbúnaðarins hafa
þeir gert samning um að fá að
fóðra með þessu unga kálfa á til-
raunabúinu í Laugardælum. Þá
verður í næsta mánuði byrjað á
tilraunum með að fóðra rottur á
þessu.
I
— Þótt við séum svona bjart-
sýnir, þá skera fóðurtilraunirnar
að sjálfsögðu úr, sagði Geir. Og í
þessari viku sendum við sýni til
Bretlands til fóðurblöndunar-
fyrirtækja til að kanna markað-
inn.
En hvernig mundi slík vinnsla á
slógi ganga fyrir sig? — Hægt er
að nota allt slóg, nema hvað fjar-
lægja þarf lifrina og hrognin, eins
og nú er gert. Helzt þarf að ná
lifrarbroddunum eins vel úr og
unnt er. Til nýtingar koma þá
skúflangar, garnir og kútmagar,
sem hvert um sig mun vega
1,6—1,7% af þyngd fisksins upp
úr sjó á vetrarvertíð. Ef reiknað
er með 200 þúsund tonna afla á
vetrarvertíð af óslægðum bolfiski,
ætti innyflamagnið, sem nú fer til
mjölvinnslu, að vera 5000 tonn af
sviljum, 3400 tonn af skuflöngum,
3400 tonn af görnum og 3400 tonn
af kútmögum, að því er segir í
skýrslu lyfja- og lífefnavinnslu-
nefndar. En ársaflinn af bolfisk-
tegundum ætti samkvæmt þróun
síðustu ára að verða helmingi
meiri en það sem veiðist á vetrar-
vertíð. Með öðrum orðum, allt að
400.000 tonn og slógmagnið yrði
þá einnig helmingi meira.
I þeirri skýrslu segir einnig:
„Ýmislegt virðist þó benda til
þess að hlutfallslega meira af bol-
fiskinum verði veitt með skut-
togurum og þá er sá hængur á, að
aflinn er að lang mestu leyti
slægður um borð og öllum innyfl-
um fleygt, þar með hrognum og
lifur. Tæknilega eru nokkur
vandkvæði á því að geyma slóg og
önnur innyfli um borð i löngum
(a.m.k. 10 daga) veiðiferðum og
er ekki fyrirsjáanleg nein lausn á
því vandamáli. En hins vegar ætti
að vera möguleiki á að frysta meg-
in hluta þeirra innyfla, sem á
land koma með óslægðum
vertíóarfiski, ef nægilega hátt
verð fenvist fvrir bau.“
Slógmjölið til hægri er mun Ijósara og fallegra en ioðnumjölið sem er
til vinstri.
En þetta eru einmitt þau
vandkvæði, sem nú hafa vonandi
verið leyst með þessari nýju
vinnsluaðferð á Rannsóknastofn-
un fiskiónaðarins. Einkennandi
fyrir þá aðferð er sá kostur, að
hægt er aó geyma slógið lengi. —
Okkar aðferð er að því leyti betri
en Frakkanna, að ekki á að þurfa
kælda tanka undir hana, eins og
þeir hafa, segir Geir. Okkar að-
ferð byggist á sjálfmeltingu frá
upphafi og þurrkun meltunnar,
eins og við þurrmjólkurfram-
leiðslu. Við getum geymt meltuna
lengi áður en hún er þurrkuð.
í rannsóknastofnuninni er nú
búið að vinna um 4 tonn af slógi
með þessari nýju framleiðsluað-
ferð. Við tilraunina var meltingin
látin fara fram í tunnum og sfðan
þurfti að skilja hana í verksmiðju
og að lokum flytja austur að Sel-
fossi. Jóhann Þorsteinsson fór ný-
lega austur I mjólkurbú Flóa-
manna með 3000 lítra af meltu og
fékk að þurrka hana I vélum
mjólkurbúsins, sem ekki voru í
notkun. Og nú liggur fyrir að
prófa mjölið á neytendunum —
þ.e. ungkálfunum.
Þá liggur beint við að spyrja
hvort þarna geti ekki verið um
mannamat að ræða. Geir oróar
það á þann veg, að þessi fram-
leiðsla nálgist það að vera
manneldismjöl. Þó er meiri fita í
því en ætti að vera í manneldis-
mjöli. En fitan er ekki meiri í
íslenzku framleiðslunni en þeirri
frönsku.
Og hvað þá um vinnsluna?
Umboðsfyrirtæki Frakkanna hér
hefur til sölu vélarnar, sem þeir
nota, en þær má setja um borð i
togara. En samkvæmt íslenzku að-
ferðinni er ekki þörf á slíkum
vélum í heilu lagi, en hugsanlegt
að nota hluta af þeim. Talsverður
stofnkostnaður kæmi þá til. En
þar sem geymslan á slóginu.er
ekkert vandamái, samkvæmt
þeirri vinnsluaðferð sem þróazt
hefur hér, þá getur hún orðið
miklu ódýrari. Slóginu er þá bara
safnað um leið og slæging fer
fram og komið með það i land, þar
sem það yrði unnið á einum eða
fleiri stöðum. Jafnvel er hægt að
hugsa sér að í fyrstu mætti
þurrka meltuna i vélum mjólkur-
búanna, sem yfirleitt eru ekki
notaðar hluta af árinu. Þó er óvist
að það yrði hentugt, þar sem
mjólk og mjólkurafurðir eru mjög
viðkvæmar fyrir lykt.
Þær rannsóknir, sem svo vel
hafa tekist, miða að því að vinna
nægilega dýra vöru úr innyflun-
um, til að borgi sig að hirða þau.
Enda hlýtur þróunin aó verða sú
að innyflin verði skilin frá fiskin-
um og nýtt sérstaklega. Hrogn og
lifur eru þegar notuð í matvæla-
framleiðslu. Það er því mjög dýr-
mætt að vísindamönnum á
Rannsóknastofnun fiskiðnaóarins
skuli hafa tekizt að finna aðferð
til að vinna nægilega verðmæta
vöru úr slóginu á hentugan hátt,
svo að menn fáist til að nýta það.
En með minnkandi afla og fjölg-
un þeirra, sem þurfa á honum að
lifa, er líka nauðsynlegt að nýta
betur hvern bita, sem úr sjó er
dreginn.
— E. Pá.