Morgunblaðið - 06.06.1975, Síða 12

12
MORGUNBLA0IÐ, FÖSTUDAGUR 6. JÚNl 1975
Allar upplýsingar voru
látnar 1 té um tölvuvinnsluna
Aðila- og vitnayfirheyrslum haldið
áfram í fyrsta Þjóðviljamálinu
Fyrsta Þjóðviljamálinu, sem 12
af forvígismönnum Varins lands
höfðuðu gegn Úlfari Þormóðssyni
blaðamanni á Þjóöviljanum, var
framhaldið í bæjarþingi Reykja-
víkur fimmtudag 20, maí sl. Þá
gáfu skýrslur fyrir dóminum þeir
aðilar, sem ekki höfðu áður gert
það, Þá var stefndi, Úlfar Þor-
móðsson, kallaður fyrir dóminn á
ný til þess að svara frekari spurn-
ingum. Af hálfu stefnenda gáfu
skýrslu fyrir dóminum s.l. mánu-
dag prófessor, Þór Vilhjálmsson,
prófessor Jónatan Þórmundsson,
Hreggviður Jónsson og Unnar
Stefánsson. Þá komu 5 vitni fyrir
dóminn, Daníel Lárusson, Þor-
gerður Sigurgestsdóttir, Skarp-
héðinn Helgason, Ásthildur
Björnsdóttir og Magnús Þórðar-
son.
Þung mótmæli breyttu
stefnu stjórnvalda
Prófessor Þór Vilhjálmsson var
fyrst heðinn um að lýsa þátttöku
sinni í undirskriftasöfnun Varins
lands. Hann ræddi í fyrstu yfir-
lýsingar ríkisstjórnar Ölafs Jó-
hannessonar um varnarmálin og
gerði grein fyrir tilraunum henn-
ar til þess aö segja upp varnar-
samningnum við Bandaríkin.
Hann sagðist ekki hafa viljað
standa að því að stefna öryggi
tslands i hættu með því að rjúfa
varnarsamstarfið við Atlantshafs-
bandalagið. Með tilliti til þessara
skoðana sinna og þróunar á
stefnu ríkisstjörnarinnar, hefði
hann tekið þátt frá upphafi til
enda í undirskriftasöfnun Varins
lands. Hann sagðist í upphafi
hafa talið, að þessí undirskrifta-
söfnun yrði mjög erfið. Hugmynd-
in að almennri undirskriftasöfn-
un hefði þróazt smám saman.
Vandamálin við framkvæmd
hennar hefðu verið margskonar.
Hún hefði farið fram á þeim tíma
árs, þegar erfiðast var um
samgöngur og hópurinn hefði
haft litla reynslu og ekkert
fjármagn, og tíma þeirra hefði
verið þannig varið, að þeir hefðu
ekki getað helgað sig þessari
söfnun óskiptir. Hann sagðist
fyrirfram hafa gert ráð fyrir, að
undirskriftirnar yrðu u.þ.b. 5.000
og þau mótmæli yrðu þung á
metaskálunum. Svo hafi og orðið
raunin á, að hér hafi verið um að
ræða mjög þung mótmæli og
undirskriftasöfnunin hefði verið
veigamikið atriði við að breyta
ríkjandi stefnu stjórnvalda. Hann
sagði að skyldur þeirra, sem að
þessari söfnun hefðu staðið,
hefðu fyrst og fremst verið þær
að vanda sem bezt til undir-
skriftasöfnunarinnar og skila
árangri hennar til réttra aðila og
þetta hvort tveggja hefði verið
gert. I þessu sambandi minnti
hann á, að þegar undirskrifta-
söfnun fór fram fyrir rúmum ára-
tug til þess að mótmæla hervörn-
um í landinu þá hefðu þær undir-
skriftir ekki verið afhentar þeim
aðilum, sem fólkið er undir-
skrifaði, vildi beina áskorun til.
Þeir undirskriftalistar væru enn
varðveittir, en ekki hefði verið
upplýst hjá hverjum.
Frumgögnin í Þjóð-
skjalasafninu.
Þór Vilhjálmsson sagði að
stjórnmálaflokkarnir hefðu ekki
starfað að þessari söfnun og eng-
ar upplýsíngar eða gögn fengið.
Þeir einu, sem hefóu fengið gögn,
væru forsætisráðherra og forseti
Alþingis, en eftir því, sem hann
vissi bezt, þá væru undirskrifta-
listarnir nú geymdir á Þjóðskjala-
safninu. Það væru sjálfsögð
mannréttindi, að mönnum væri
heimilt að hafa sjálfstæða afstöðu
og knýja á um breytta stefnu
ríkisstjórnar í mikilvægum mál-
um sem þessu.
Aðspurður sagðist Þór
Vilhjálmsson hvorki geta né vilja
upplýsa hver hafi átt uppástung-
una að undirskriftasöfnuninni.
En fyrstu hugmyndir um ein-
hvers konar mótmæli hefði hann
fengið um mánaðamótin
nóv—des. 1973. Þá spurði lög-
maður stefnda, hvers vegna for-
göngumennirnir hefðu verið 14,
hvorki fleiri né færri. Svarið var:
„Tilviljun“. Lögmaður spurði
ennfremur, hvers vegna Þjóð-
viljanum hefði ekki verið boðið
að senda blaðamann, þar sem
undirskriftasöfnunin var kynnt
almenningi. Þór Vilhjálmsson
sagði, að um þetta hefðu farið
fram stuttar umræður, en sín rök-
semd hefði verið sú, að hann
treysti ekki því blaði til að segja
rétt frá staðreyndum. Síðan var
spurt að þvf, hvort hann teldi, að
þessi söfnun væri pólitísk fram-
takssemi. Svarið var, að hér væri
um að ræða pólitíska framtaks-
semi, en ekkí flokkspólitfk.
Gögnin varðveitt til
að leiðrétta hugsanlegar
ásakanir.
Þór Vilhjámsson var m.a.
spurður að því, hvers vegna tölvu-
skráin og úrvinnslugögn hennar
hefðu ekki verið afhent ríkis-
stjórninni með frumgögnum und-
irskriftasöfnunarinnar. Hann
sagði, að það hefði veriö gert til
þess að forgöngumenn hennar
hefðu gögn til þess að styðjast við
í hugsanlegum umræðum eftir á,
ef t.d. hefði komið upp
ágreiningur um það, hvort til-
tekin nöfn væru á undirskrifta-
listunum eða ekki, og jafnframt
til þess að eyða tortryggni
varðandi hugsanlegar ásakanir
um misferli. Þá var hann spurður
að því, hvort tölvuvinnslan hefði
átt að fara leynt. Svarið var:
„Nei.“ 1 framhaldi af því var
spurt, hvers vegna ekki hefði
verið tilkynnt um tölvuvinnsluna
opinberlega. Þór sagði, aö ekki
hefði verið rætt um tölvuvinnslu,
þegar undirskriftasöfnuninni var
hleypt af stokkunum, en frá þessu
hefði verið skýrt, eftir að
vinnslan byrjaði. Lögmaður
stefnda spurði þá, hvort hópurinn
hefði tilkynnt þetta af sjálfsdáð-
um. Þór sagðist ekki vita það. I
framhaldi af því var spurt, hvort
hugsanlegt væri að framkvæmda-
stjórn hópsins hefði tekið þessa
ákvörðun án hans vitneskju. Þór
sagði, að 4ra manna framkvæmda-
stjórn hefði á sínum tíma verið
valin, en hún hefði lítið starfað og
allar meiriháttar ákvarðanir
hefðu verið tekna^ af hópnum
sameiginlega. Og fraleitt væri, að
meiriháttar ákvarðanir varðandi
tölvuvinnsluna hefðu farið
framhjá sér. Ingi R. Helgason
spurði því næst að þvi, hvort rætt
hefði verið um, hvort tilkynna
ætti opinberlega um tölvu-
vinnsluna. Þór sagði, að ekki
hefði staðið til að leyna þessari
vinnslu. Hún hefði verið rétt og
lögleg og liður í því að undir-
skriftasöfnunin yrði ómótmælan-
leg mótmæli.
Þá var spurt að því, hvort hann
teldi, að undirskrifendur hefðu
veitt heimild til þess að vinna
samanburðinn í tölvu. Þór sagði
já, og hann bætti við, að hann
hefði talið það skyldu hópsins að
vanda þennan samanburð á und-
irskriftum eins vel og unnt hefði
verið. I framhaldi af því var
spurt, hvað tölvuspóiurnar
sönnuðu, sem listarnir sönnuðu
ekki. I svari sínu við þessari
spurningu sagði Þór, að hugsan-
lega hefði það getað komið upp,
að einhver hefði grun um, að nafn
hans væri á listanum án þess að
það stafaði frá honum eða hann
óskaði eftir því. Fyrirspurnum af
þessu tagi hefði ekki verið hægt
að svara nema þessi gögn hefðu
verið við höndina. I tölvu-
vinnslunni hefði nöfnunum verið
raðað upp eftir heimilisföngum.
„Bitlingur vellaunað
tómstundastarf"
Næstur kom fyrir dóminn
stefndi í máli þessu, Úlfar Þor-
móðsson blaðamaður á Þjóð-
viljanum. Hann var að því
spurður, hver hefði átt frum-
kvæði að skrifum Þjóðviljans
gegn forystumönnum Varins
lands og birtingu þeirra í Þjóð-
viljanum. Úlfar sagðist bíða með
að svara spurningunni, þar til
hann hefði fengið á henni skýr-
ingar. Hann skildi ekki spurning-
una. Þá var hann spurður að því,
hvort hann hefði staðið einn að
þessum skrifum og svaraði hann
því játandi. I svari við spurningu
um það, hvort hann hefði borið
skrif sín undir aðra sagði hann, að
eftir starfsreglum á blaóinu væru
fréttagreinar afhentar frétta-
stjóra eða ritstjóra þegar þær
hefðu verið skrifaðar. Þá var
hann að því spurður, hvort skrif
Þjóðviljans hefðu verið skipulögð
og hver hefði átt frumkvæðið að
þeim. Úlfar sagðist þvi miður
ekki skilja tilgang spurningar-
innar og af þeim sökum ekki geta
svarað henni. Þá var hann að því
spurður, hvort haft hefði verið
samráð við Alþýðubandalagið eða
Samtök herstöðvarandstæðinga
um þessi greinarskrif. Hann sagði
að svo hefði ekki verið af sinni
hálfu. Þá var bent á, að hann
hefði fyrir dóminum skýrt frá
því, að umstefnd ummæli hans
um bitlingameistara hefðu verið
ætluð Þór Vilhjálmssyni. 1 fram-
haldi af því var hann spurður
hvaða merkingu hann legði í
orðið bitlingur. Úlfar sagði, að
það merkti starf, aukastarf, starf
sem unnt væri að vinna í tóm-
stundum, starf sem ekki krefðist
mikillar vinnu en værí býsna vel
greitt fyrir. Þá var hann spurður
að því hvaða störfum Þór
Vilhjálmsson gegndi, er felli
undir þessa lýsingu. Úlfar sagði,
að hann væri prófessor að fullu
starfi og hefðu auk þess ýmis
önnur aukastörf, hann væri lög-
maður Ríkisútvarpsins og ann-
arra stofnana og sæti í nefndum
og ráðum. Öll þessi störf væru
bitlingar. Dómarinn spurði þá,
hvort hann gæti nefnt þær aðrar
stofnanir, sem Þór Vilhjálmsson
væri lögmaður fyrir, en Úlfar
sagðist ekki vera tilbúinn að
svara því. Loks var Úlfar spurður
að því, hvað hefði orðið að undir-
skriftalistum Samtaka her-
stöðvarandstæðinga, sem safnað
hefði verið fyrir áratug. Hann
sagðist ekki vita það.
Allir gátu fengið upp-
lýsingar um tölvuvinnsl-
una
Næstur gaf skýrslu fyrir
dóminum prófessor Jónatan Þór-
mundsson. Hér verður greint frá
þeim hluta svara hans, er fram
komu vegna ásakana lögmanns
stefnda, Inga R. Helgasonar, að
forvígismenn undirskriftasöfn-
unarinnar hefðu ætlað að halda
tölvuvinnslunni leyndri. Að-
spurður um þetta atriði sagði
Jónatan Þórmundsson, að henni
hefði aldrei verið haldið leyndri.
Þá var hann spurður að því,
hvenær fyrst hefði verið lýst yfir,
að tölvuvinnslan hefði farið fram.
Hann sagði, að tölvuvinnslan
hefði verið kynnt öllum þeim,
sem óskað hefðu eftir upplýs-
ingum og fljótlega hefði tilkynn-
ing um þetta komið fram í fjöl-
miðlum. Fjölmörgum aðilum, sem
haft hefðu samband við skrifstof-
una, hefði verið skýrt frá þessari
vinnslu. Hann var þá spurður að
því, hvort hann gæti bent á yfir-
lýsingu í fjölmiðlum um þetta
efni, sem komið hefði á undan
viðtali, sem birt var við Ragnar
Ingimarsson í Morgunblaðinu.
Jónatan sagðist ekki muna það
nákvæmlega né hafa gögn þar um
við höndina. En unnt væri að upp-
lýsa það atriði, hvort skýrt hefði
verið frá tölvuvinnslunni með
öðrum hætti en þessu viðtali.
Upplýsingar um þetta atriði
hefðu verið gefnar hverjum þeim,
sem hafa vildi. Hann sagði t.a.m.
að stefndur t máli þessu gæti hafa
fengið upplýsingar um tölvu-
vinnsluna með þeim hætti. I
framhaldi af því var hann
spurður, hvenær upplýsingar um
tölvuvinnsluna hefðu fyrst komið
fram í dagblöðum. Jónatan sagð-
ist ekki hafa hugmynd um það,
hvenær það hefði verið í fyrsta
skipti.
Venjulegt að afhenda
tölvuspólurnar
Næst kom fyrir dóminn vitnið
Daníel Lárusson, starfsmaður hjá
IBM. Hann sagðist aðspurður
hafa séð um tímasetningu á
vinnslutölvugagnannafyrir Varið
land samkvæmt beiðni frá for-
vigismönnum þess. Hann sagöist
hafa séð um, að vélar væru til
reiðu á fyrirfram ákveðnum tfma,
sem samið hafði verið um.
Aðspurður um það hver hefði
samið við forvígismenn Varins
lands af hálfu fyrirtækisins sagði
hann, að hann gerði ráð fyrir, að
það hefði verið Sverrir Ölafsson
deildarstjóri. Aðspurður um það,
hverjir starfsmanna IBM hefðu
unnið að forritun tölvuvinnsl-
unnar sagði hann að það hefðu
verið Jón Karlsson og Hjálmtýr
Guðmundsson. Þá var hann
spurður að því, hvort honum væri
kunnugt um, hvort byrjað hefði
verið á verkinu áður en verk-
samningur hefði verið gerður.
Daniel sagði, að sér væri ekki
kunnugt umþað.
Aðspurður sagði Daníel Lárus-
son ennfremur, að fyrirtækið
hefði dagbækur um það, hvernig
verk þetta hefði verið unnið og
unnt væri að leggja þær fram, ef
óskað yrði. En byrjað hefði verið
á vinnslunni 4. feb. og síðasta
verkefnið hefði verið innt af
hendi 16. marz. Meðan á vinnsl-
unni hefði staðið hefðu verið í
gangi nokkrar tölvuspólur. Þær
hefðu verið notaðar til að vinna
með og væru eign fyrirtækisins.
En eftir því sem hann vissi bezt
hefðu tvær spólur verið afhentar
forvígismönnum Varins lands.
Aðspurður um það, hvort ekki
væri sjaldgæft að sjálfar tölvu-
spólurnar væru afhentar við-
skiptavinum þegar beðið væri um
tölvuvinnslu sagði hann nei, það
væri ekki sjaldgæft. Þá var hann
spurður að því, hvort notuð hefðu
verið sömu tákn fyrir sveitarfélög
á þessum tölvugögnum og notuð
eru í Þjóðskránni. Hann sagði, aó
sér væri ókunnugt um það. Næst
var hann spurður að því, hvaða
„indentifikationstákn" hefðu
verið sett á spólurnar. Hann sagði
jafnframt, að sér væri ókunnugt
um það. I framhaldi af því var
hann spurður, hvort nauðsynlegt
væri að setja „indentifikations-
tákn“ á þessar spólur til þess að
fá not af þeim. Hann sagði, að það
væri skipulagsatriði sem hann
gæti ekki svarað um. Loks var
hann að því spurður, hvort
nokkur tæknileg vandkvæði væru
á samkeyrslu tölvugagnanna og
Þjóðskrárgagna, ef tölvugögn
Varins lands hefðu sömu
,,indentifikationstákn“ og væri á
gögnum Þjóðskrárinnar. Hann
sagði, að ef þessar forsendur, sem
gefnar hefðu verið í spurning-
unni, væru sambærilegar væri
ekkert til fyrirstöðu að það yrði
gert. En hann væri ekki kunn-
ugur því, hvort þessar forsendur
hefðu verið fyrir hendi.
Götunin eins
og venjastóð til
Þorgerður Sigurgestsdóttir,
sem annaðist götun tölvuspjald-
anna, kom þvi næst fyrir dóminn
sem vitni. Hún var m.a. spurð að
þvf, hvort sjálfboðaliðar hefðu
unnið að götuninni. Svarið var:
Nei: Þá var hún spurð að því,
hvort forvígismenn Varins lands
hefðu óskað eftir því, að götunin
færi leynt. Þorgerður sagði, að
hún hefði verið beðin um að fara
leynt með þessa vinnslu þannig
að ekki yrði upplýst hvar hún
færi fram, til þess að girða fyrir
möguleika á hugsanlegum
skemmdarverkum. Hún sagði, að
yfirleitt væri hún beðin um að
fara leynt með þau gögn, sem hún
fengi til vinnslu. Þessi beiðni
hefði því verið eins og venja stæði
til. Hún var spurð að þvi, hvernig
gögnin hefðu verið útbúin og hún
svaraði, að einungis hefðu verið
færðar inn þær upplýsingar, sem
verið hefðu á listunum, þar höfðu
engar breytingar verið á gerðar.
Því næst komu tvö vitni, Skarp-
héðinn Helgason og Ásthildur
Björnsdóttir, sem bæði báru það,
að börn hefðu komið á heimili
þeirra með undirskriftalistana.
Þau sögðust hvorugt hafa skrifað
undir og hvorugt þeirra þekkti
deili á börnunum, sem komu, og
þau vissu ekki hver hefði sent
þau. Ennfremur kom fyrir dóm-
inn sem vitni Magnús Þórðarson.
Hann sagðist aðspurður ekki hafa
tekið annan þátt í undirskrifta-
söfnuninni en með því að óska
eftir að fá lista til þess að safna
undirskrifendum á. Hann sagðist
aðspurður aldrei hafa mætt á
fundi fyrir hönd Varins lands.
Hins vegar hefði hann mætt á
fjölmörgum fundum, þar sem
rætt hefði verið um varnarmálin
og yfirleitt farið á slíka fundi
þegar þess hefði verið óskað.
Að lokum komu fyrir dóminn
tveir stefnendur þessa máls,
Hreggviður Jónsson og Unnar
Stefánsson.
„Undirskriftasöfnunin var veigamikið atriði við að breyta rfkjandi stefnu stjórnvalda“, sagði prófessor Þór Vilhjálmsson f aðilaskýrslu
sinni fyrir bæjarþingi Reykjavfkur vegna fyrsta Þjóðviljamálsins. Þessi mynd er frá afhendingu undirskrifta Varins lands.