Morgunblaðið - 18.09.1975, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. SEPTEMBER 1975
19
VERÐUR KORNIÐ
HANS BANABITI?
ÝMSIR eru farnir að efast
um, að núverandi forystu-
menn Sovétrikjanna séu
traustir í sessi, og ástæðan er
fyrst og fremst sú, að gert er
ráð fyrir miklu minni korn-
uppskeru í Sovétríkjunum á
þessu ári en í fyrstu var gert
ráð fyrir.
Yfirleitt hefur dæmið verið
reiknað þannig, að ráðstefn-
an í Helsinki hafi átt að
marka upphaf undirbúnings
fyrir þing, sem flokkurinn á
að halda í febrúar, og siðan
taki við leiðtogafundur í
Washington og því næst ráð-
stefna kommúnistaflokka
Evrópu. Loks fari fram loka-
sýning i Moskvu, þar sem
5.000 fulltrúar hylli Brezhn-
ev fyrir tiu ára stjórn og
kveðji hann þar með
En ef mannaskipti eiga að
fara fram með friði og spekt í
febrúar, ætti eftirmaður
Brezhnevs að vera farinn að
láta til sín heyra, svo hann
geti verið viss um að hafa
stjórnartaumana örugglega í
sínum höndum, þegarþarað
kemur. Að öðrum kosti gæti
hann mætt mótstöðu keppi-
nauts eða hóps keppinauta,
sem vildu að öllum leiðum
yrði haldið opnum, áður en
Eftir
Victor
Zorza
honum tækist að festa sig i
sessi.
Þetta gerðist eftir lát Len-
íns og aftur eftir lát Stalins,
og í báðum tilvikum var af-
leiðingin valdabarátta, sem
stóð í nokkur ár. En þegar
Krúsjeff var settur af, var
Brezhnev eðlilegur eftirmað-
ur hans, enda hafði hann
verið þjálfaður til þess, og
það tryggði tiltölulega róleg
mannaskipti. Þegar Brezhrl-
ev mætti andstöðu fyrst á
valdaárum sínum, eins og
óhjákvæmilegt var, notaði
hann til fullnustu þá aðstöðu,
sem hann hafði tryggt sér
áður en hann kom til valda,
og bar sigurorð af keppinaut-
um sínum.
Ef þessi skýring er rétt,
virðist æ betur koma í Ijós, að
undirbúningurinn fyrir
flokksþingið — frá Helsinki
til leiðtogafundarins i Wash-
ington og ráðstefnu
evrópskra kommúnista —
eigi að þjóna þeim tilgangi
að treysta stöðu Brezhnevs
gegn hugsanlegum keppi-
nautum i stað þess að gera
honum kleift að segja af sér
með sæmd. Undirbúningur-
inn hefur reynzt miklu áhrifa-
meiri en til var ætlazt.
Á Helsinki-ráðstefnunni
fékk Brezhnev það sem hann
vildi, en það var einvörðungu
sálrænn ávinningur. Á leið-
togafundinum i Washington,
sem átti að innsigla árang-
ursríka stefnu hans gagnvart
Bandaríkjunum, var ætlunin
að fjalla um áþreifanlegri
mál, og hann átti að vera
langtum mikilvægari en leik-
sýningin i Helsinki.
En Ford forseti hefur sagt
að ,,töluvert muni draga úr"
likum á þvi að leiðtogafundur
verði haldinn, ef ekki tekst að
ná samkomulagi um nýjan
samning um takmörkun
kjarnorkuvopna (Salt 2). Og
þessu fylgdi hann siðan eftir
með viðvörun þess efnis, að
framlög til kjarnorkuvopna
yrði aukin um 2 til 3 milljarða
dollara, ef Moskvustjórnin
neitar að samþykkja Salt-
samning, sem báðir aðilar
geti sætt sig við.
Brezhnev: S.vrtir í álinn
Viðvörun hans er svo alvar-
legs eðlis að gera má ráð
fyrir, að leiðtogafundurinn í
Washington, sem átti upp-
haflega að halda i vor en var
frestað fram á sumar og sið-
an til haustsins, sé kominn i
alvarlega hættu. Sama máli
gegnir með ráðstefnu
evrópskra kommúnista, sem
átti að sýna að Brezhnev
hefði tekizt að treysta stöðu
sína gagnvart þeim flokkum í
Vestur-Evrópu, sem hafa
reynt að fylgja sjálfstæðri
stefnu.
Kommúnistaflokkar Ítalíu,
Júgóslavíu, Spánar og Bret-
lands hafa frá upphafi barizt
gegn tilraun Kremlverja til að
halda ráðstefnu, þar sem
undirritað verði skjal, sem
allir flokkar verðu bundnir af.
Nú hefur franski kommún-
istaflokkurinn ákveðið að
taka þátt i þessu andófi. Að-
alritari hans Georges March-
ais, hefur opinberlega látið i
Ijós áhugaleysi á ráðstefnu
evrópskra kommúnista-
flokka, sem verði haldin fyrir
sovézka flokksþingið
Því virðast mikilvægustu
hlekkirnir í atburðakeðjunni,
sem átti að leiða til flokks-
þingsins, að því komnir að
bresta. Aðstaða Sovétrikj-
anna í Miðausturlöndum
virðast ótraustari en nokkru
sinni áður. Ráðstefna
evrópskra kommúnistaflokka
ætlar ekki að auka Brezhnev í
áliti heldur þvert á móti Til-
boð Fords um leiðtogafund í
skiptum fyrir tilslakanir í Salt-
viðræðunum undirstrikar þá
þörf, sem Brezhnev hefur fyr-
ir einhver stórbrotin afrek í
likingu við þau sem Nixon
hafði þörf fyrir á síðustu
mánuðum Watergate-
málsins. Uppskeran, sem
upphaflega var áætlað að
yrði 215 milljónir lesta af
korni, en nú er áætlað að
verði milli 165 og 175
milljónir lesta, gæti vel verið
lokaáfallið.
Ýmsum samstarfsmönnum
Brezhnevs í stjórnmálaráðinu
getur fundizt, að hann veiki
aðstöðu sína gagnvart þrýst-
ingi erlendis frá, þar sem
hann sé greinilega fastákveð-
inn í að ríghalda í völdin, og
veiki þar með um leið að-
stöðu valdamanna Sovétríkj-
anna og geri þá veika í sessi
Þeir gætu talið, að þetta á-
stand breytist ekki meðan
hann er við völd Þess vegna
gætu þeir komizt að þeirri
niðurstöðu, að hann yrði að
hverfa af sjónarsviðinu, áður
en hann er fús til að draga
sig í hlé.
Jón I. Bjarnason, blaðafulltrúi Kaupmannasamtakanna:
EKKI ÞtJTII ÁSTÆDA TD, ANINARS
TUBOÐ
■>i0 Nti I
kJÓA'/S ILTR (ar
kALD/t.Btimm ***■ fí5o\
THULE
AWTA5A F/1LTR. ftp * I
uZöwiM’tZ* *• JM
NOklA
WC PAPm |
Sýnishorn af tilbodi uni afslátt.
Hin síðari ár hefur smásala
á matvöru fallið meira og
meira í þann farveg sem kall-
aður er markaður. Stórverzl-
anir hafa risið upp sem
kenna sig við markað Nokkr-
ar matvöruverzlanir hafa sett
upp sérstaka markaði í hluta
búðarplássins eða þá i hús-
næði við hliðina á verzluninni
o.s.frv. Á öllum þessum stöð-
um hefur svo verið gefinn
afsláttur frá leyfilegu há-
marksverði samkvæmt verð-
lagsákvæðum og auglýsing-
um verðlagsstjóra. Þá hafa
fjölmargar matvöruverzlanir
gefið viðskiptavinunum kost
á að kaupa ódýrari vörur eftir
sérstökum tilboðum, sem
staðið hafa í lengri eða
skemmri tíma í senn. Þetta
hefur verið talin eðlileg þró-
un, og almenningur hefur
mætt henni með því að auka
viðskipti sín jafnt og þétt við
þá aðila sem þetta hafa boð-
ið. Þessi viðleitni verzlan-
anna hefur hins vegar leitt til
þess að meðalálagning þeirra
hefur orðið lægri en ella hefði
verið og i sumum tilfellum
talsvert fyrir neðan leyfilega
hámarksálagningu sam-
kvæmt verðlagsákvæðunum.
í viðtali sem Morgunblaðið
átti við Georg Ólafsson, ný-
skipaðan verðlagsstjóra,
6. þ.m. um verðmerkingar
o.fl. segir verðlagsstjóri orð-
rétt:
„í sambandi við auglýst
hámarksverð á tiltekinni
vörutegund er rétt að taka
fram sérstaklega, að hverjum
sem er, er að sjálfsögðu
heimilt að selja vöru eða
þjónustu lægra verði en þess-
ar ákvarðanir segja til um."
Þetta er hárrétt afstaða hjá
verðlagsstjóra. Verðið sem
hann auglýsir er hámarks-
verð en ekki lágmarksverð.
— Álagningarprósenta sú
sem verðlagsákvæðin
kveða á um er hámarks-
álagning en ekki lágmarks-
álagning.og öllum er leyfilegt
að nota lægri álagningarpró-
sentu eins og raunar margar
verzlanir, — samanber fram-
an ritað, — hafa gert og
gera.
En hver er svo afstaða
skattayfirvalda til málsins?
Hefur þeim skilizt að verzlan-
ir sem selja mikið af vörum
með afslætti, og notfæra sér
þar með ekki hámarksálagn-
ingu, hljóta að hafa lægri
meðalálagningu en ef þær
notfæra sér eingöngu leyfi-
lega hámarksálagningu sam-
kvæmt verðlagsákvæðum?
Um skilninginn skal ekkert
sagt hér, en staðreynd er að
ef verzlanir sýna ekki meðal-
álagningu sem skattarann-
sóknarmönnum likar, og
nálgast það að vera hámarks-
álagning, þá bregða þeir á
það ráð að vikja framtölum
og óaðfinnanlegu bókhaldi
verzlana til hliðar og kveða
upp úrskurði til álagningar-
hækkunar allt að leyfilegri
hámarksálagningu, sam-
kvæmt verðlagsákvæðum og
auglýsingum verðlagsstjóra.
Þannig eru skattarannsókn-
armenn farnir að taka að sér
að reka verzlanirnar á pappir-
um, en eigendur fyrirtækj-
anna standa varnarlitlir og fá
tilkynningu frá yfirvöldum
um lögtök, uppboð og mála-
ferli.
Hér skulu tilfærð nokkur
átriði úr einu slíku máli, en i
þvi var úrskurður felldur nú á
miðju sumri. í úrskurðinum
segir í sambandi við meðal-
álagningu matvöruverzlana:
„Sé miðað við tilkynning-
ar verðlagsstjóra um leyfilega
álagningu á þeim vöruflokk-
um, sem gjaldandinn verzlar
með, og aðrar upplýsingar,
sem visað er til i skýrslunni,
og ekki tekið tillit til rýrnun-
ar, ætti meðalálagning hins
vegar að vera þessi:
Áárinu 1968, 23,9%
Áárinu 1969, 23,6%
Áárinu 1970, 23,0%"
I úrskurðinum segir m.a.
svo.
„Einkum voru athugaðir
ársreikningar, erfylgdu fram-
tölum þessara ára, varðandi
vörukaup og vörusölu, og
reiknaði deildin út útsöluverð
eftir þeim hámarksálagningar-
reglum, sem giltu a þessum
tíma, og viðgengust í sam-
bærilegum verzlunum. Þótti
ekki ástæða til að ætla annað
en að gerðarþoli hefði neytt
heimildar til hámarksálagn-
ingar."
Þá höfum við það Það
þótti ekki ástæða til að ætla
annað en að verzlunin hefði
neytt heimildar til hámarks-
álagningar. Og framhaldið:
Lögtak, uppboð, málaferli,
dómur, refsing. En hvers
vegna?
En er nú ekki farið að
þrengjast um frjálsræði í
verzlun á íslandi þegar ann-
ars vegar stendur verðlags-
stjóri ríkisins með hámarks-
verð og vill að sjálfsögðu,
eins og heimilt er, að verðið
sé lægra, og svo hins vegar
skattstjóri ríkisins, sem refsar
eigendum verzlana ef álagn-
ing miðast ekki við hámarks-
ákvæði verðlagsákvæðanna?
Niðurstaðan verður því
þessi:
Verðlagsstjóri: Lægri
álagning, lægra vöruverð
Skattstjóri: Hærri álagn-
ing, hærra vöruverð
í þessari verðlagsákvæða-
skattakvörn eru svo hags-
munir almennings malaðir,
en þó skal nokkur von bund-
in við loforð núverandi rikis-
stjórnar um endurskoðun á
þessum málum