Morgunblaðið - 03.12.1975, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. DESEMBER 1975
Bókmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
Handrið
metorðastigans
Norman Vincent Peale:
UNDRAVERÐUR ÁRANGUR
JAKVÆÐRAR HUGSUNAR.Q
299 bls.Q Örn og Örlvgur hf.
1975.
„ÓSKAR þú að verúa hetja eúa
viltu verða aumkunarverður
vesalingur?“ spyr Norman
Vineent Peale og styðst við
Carlyle. Og auðvitað viltu verða
hetja. Undraverður árangur já-
kvæðrar hugsunar kennir þér
það. En hvers konar hetja?
Gróðahetja auðvitað! Sölumað-
ur af fyrstu gráðu! Dos'ó bók
mætti heita: hverni; græðaskal
áreynslulaust — eða eitthvað
þvi um líkt. Höfundur á að visu
til að fjasa um háleitari mark-
mið samanber þessa klausu svo
dæmi sé tokið:
„Auðvitað er ekki eingöngu
átt við ytri fyrirtektir, heldur
öllu fremur það sem erfiðara
er: að stjórna lífi sínu á farsæl-
an hátt, að vera vel heppnaður
sem maður, — hafa vald á sér,
lifa í jafnvægi; — ekki að vera
hluti af vandamálum lífsins,
heldur hjálparmiðill þess.
Þarna eygjum við takmarkið,
sem okkur ber að setja okkur i
lífinu; takmarkið er að lifa
hcillariku lífi; að verða skap-
andi mannsekjur.“
Ekki er hægt að segja að mik-
ill sannfæringarkraftur fylgi
orðum þcssum miðað við
áherzlu þá sem höfundur legg-
ur í annan stað á velgengni í
fjármálalífinu. Því æðimargar
lífsreglur Pcale miðast við ein-
hvers konar sölumennsku. Víða
minnist hann líka á drottin og
er helst að skilja að kristin trú
sé — þeim sem hana rækir —
vænleg til ábata. Manni kcmur
í hug að höfundur ætlist til að
vera skilinn bókstaflega er
hann brýnir fyrir mönnum að
taka „guð mcð f reikninginn“
eða „taka handlciðslu guðs með
í reikninginn", eins f>g hann
orðar það.
Norman Vincent Peale lætur
drjúgt yfir að hann hafi hjálpað
mörgum í persónulcgum vanda
og vitnar í sæg bréfa því til
sönnunar. Vfst eru þau skrifuð
af fólki úr ýmsum stéttum og
starfsgreinum og sagt er frá
margs konar vanda sem það
hcfur ratað I á lífsleiðinni en
oft er þó verið að ýja að ein-
hvers konar veraldlegri vel-
gengni eða með öðrum orðum
verið að segja frá því
hvernig þeim, sem lesið
hal'i ba-kur hans og siðan
farið eftir lífsreglum þeim, sem
þar eru boðaðar, hafi allt í einu
heppnast að „komast áfram“ í
Iffinu. Til að mynda segir frá
pilti einum sem var frá sjónar-
miði höfundar í meira lagi
„aumkunarverður vesalingur"
því hann „var nokkurn veginn
svo langt niðri í motorðastiga
þess fyrirtækis sem hugsazt
gat“ þar sem hann starfaði.
„Hann var fimmti aðstoðarmað-
ur þess skrifstofumanns sem sá
um afgreiðsluna." Hvílík ósk-
öp! En svo hliðholl varð gæfan
þessum vesalings unga manni
að hann varð að lokum sölu-
stjóri fyrirtækisins og ekki að-
eins það heldur „sá bezti söiu-
stjóri" sem fyrirtækið hafði
„nokkurn tíma haft“. Það getur
maður nú kallað happy end svo
um munar.
Um annan segir: „Hann hét
Bob. Hann var stórvaxinn og
óframfærinn. Hann var sölu-
maður. En sölutala hans lá
sorglega nærri botninum." Bob
hugkvæmdist nú að biðja skap-
arann: „Herra, nú fer ég út í
heimsókn til viðskiptamanna,
og ég er nýr maður. Ég mun
standa mig betur með þinni
hjálp," Og Bob fór að selja. En
hver var sá lykill sem opnaði
fyrir honum leyndardóma sölu-
mennskunnar? í bréfi til Peale
skýrði hann frá því: „Ég hitti á
þann stað í bókum yðar, þar
sem þér ráðleggið, að maður
eigi að beita hugsanaskiptum
og uppræta allar lélegar, óheil-
brigðar hugsanir og gróður-
setja í þeirra stað hreinar, heil-
brigðar hugsanir."
Vera má að bók sem þessi
komi einhverjum að gagni. Hitt
virðist augljóst að hún er miðuð
við samfélag sem er að mörgu
leyti ólíkt okkar, við lifnaðar-
hætti sem eru okkur framandi
og við lífskoðanir og trúarhug-
myndir sem íslendingar hvorki
skilja né aðhyllast. Eða kemur
ekki nokkuð kynlega fyrir sjón-
ir að bók, sem á að heita kristi-
leg að minnsta kosti í aðra
röndina, og kenna manni að
vera ánægður og lukkulegur í
lífinu, skuli beina fólki svo
mjög inn á brautir gróðahyggju
og metorðastreitu? Ef einhver
verður að vera „aðstoðarmaður
þess skrifstofumanns sem sér
um afgreiðsluna" — er líf hans
þá einskis virði, á hann enga
gæfu skilið fyrr en hann hefur
unnið sig upp í metorðastigan-
um? Og hvað um allan fjöldann
sem aldrei selur neitt? Er sama
hvorum megin hryggjar hann
liggur? Og hvað um þá sem
kaupa af söluhetjum Vincent
Norman Peale, er til of mikils
mælst að einnig þeir fái að
„lifa heillaríku lífi“ og „verða
skapandi manneskjur"?
Það er að mínum dómi aumk-
unarverð skoðun að hamingja
fáist ekki nema fyrir peninga
og þá helst mikla. Þeir, sem
standa í slíkri meining, ættu að
lesa Hávamál til að mynda.
Þýðandi þessarar bókar er
Baldvin Þ. Kristjánsson. Er
texti hans hvorki skýr né ris-
mikill, enda vart við miklu að
búast með hliðsjón af efni og
markmiði bókarinnar. Dæmi
um linlegt orðalag: „ . . . hvern-
ig maður kemur sölu til leiðar"
... „hvernig þú innstillir vit-
und þína“ ... „stoppaðu hug-
ann fullan af friðarframkall-
andi hugsunum". Eða úr með-
mælum höfundar með bók
sinni í eftirmála: „Hún mun
hafa áhrif — en aðeins ef þú
vlnnur með hana. Til þess að ná
hinum bezta árangri þarf agað
þolgæði mettað bæn.“
Ég tilfæri ekki fleira í þess-
um dúr þó af ærnu sé að taka.
Bókmenntir
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
Indriði G. Þorsteinsson: Sagan
um Stefán fslandi. Q Bókafor-
lag Odds Björnssonar. Akur-
cvri 1975.
Það er undra fögur umgerð
bernsku og æsku Stefáns Guð-
mundssonar frá Krossanesi,
sem bókarhöfundur sýnir
okkur, þegar á annarri og
þriðju síðu lesmálsins. Þegar
hann hefur í stórum dráttum
sýnt fjallahringinn í austri,
suðri og vestri, segir hann:
„En beint í norðri og handan
Húsabakkabæja rís Hegra-
nesið, sem á björtum sumar-
kvöldum hverfist í rauðabrim
undir sól að sjá. I miðjum þessu
víðsýni fæddist Stefán. Eflaust
hefur hann grátið nýfæddur
fyrir tilverknað Ijósunnar eins
og önnur nýfædd börn. Síðar-
meir hæfði ekki að það teldist
grátur. Fólk sagði það hefði
verið líkara söng. Og í þessu
umhverfi eyddi hann æsku
sinni, lifði sínar fyrstu gleði-
stundir og stundir hryggðar og
ástvinamissis. Þarna heyrðist
rödd hans fyrst, björt barns-
röddin við undirleik goluþyts i
stör og punti, og töltspors í
hesti, en óperusviðið sjálft
þessi nóttlausa voraldar veröld,
sem nafni hans, Stefán Guð-
mundsson frá Víðimýrarseli
syrgði lengst og mest.“
Nú bregður sagnaskáldið
Indriði á ráð, sem dugir honum
vel. Hann lætur sérvitran,
sunnlenzkan einfara á þreytu-
legri bikkju vera á ferð um
Vallhólminn á einmitt unaðs-
fögru vorkvöldi. Hann fer
löturhægt — og allt í einu
heyrir hann söng og skimar í
átt til Vallholtsins: „Einmitt
þaðan virtist söngurinn berast,
samofinn kvöldbirtunni og
grænni vorjörðinni. Vegfar-
andinn stanzaði til að hlusta.
Maður reið hjá og fór nokkuð
geyst. Vegfarandi kallaði til
hans og spurði, hver væri að
syngja. Syngja, hváði hinn. Ég
er að huga að hrossum, sagði
hann svo og gerði sig Iíklegan
til að halda áfram. Heyrirðu
ekki sönginn, spurði fe/ða-
Iangur. Sönginn, anzaði hinn.
Hann stöðvaði hestinn á ný og
brá svipu sinni að hnakknef-
inu. Svo Ieit hann skáhallt
undir sól og snaraði pottlokinu
neðst á ennið til varnar birtu.
Við Skagfirðingar köllum þetta
ekki söng. Það er víst strák-
urinn hann Stebbi. Hann er
ekki nema á níunda eða tíunda
árinu, og hann er alltaf syngj-
andi. Það er uppi á honum
kjafturinn á hverju sem
gengur."
Stefán er fæddur í Krossa-
nesi í Vallhólmi 6. október
1907, þar sem foreldrar hans
voru vinnuhjú. Þau hétu Guð-
mundur Jónsson og Guðrún
Stefánsdóttir. Rekur Indriði
ættir þeirra, og sannar ætt-
færslan, að í ættum hans var
fólk, sem ekki var aðeins söng-
hneigt, heldur og gætt góðri
söngrödd. I Krossanesi dvöldu
foreldrar Stefáns til vorsins
1911, en síðan eitt ár í Vallanesi
á bakka Héraðsvatna. Þar voru
þau aðeins eitt ár, en fluttust
þaðan til Sauðárkróks. Þar
jókst þeim fljótlega ómegð, þar
eð þau eignuðust tvær dætur,
aðra 1914 og hina árið eftir. Og
þó að faðirinn væri sívinnandi
og færi á vertíð til Suðurnesja,
var mjög þröngt í búi. Stebbi
litli lét sér það í léttu rúmi
liggja. Á Króknum var margt
góðra leikbræðra, og svo var
það sem var ærið mikilsvert, að
faðirinn, sem var hlýr og
reifur, sýndi honum slíkt ást-
ríki, að hann hafði hann gjarn-
an með sér, þar sem því varð
við komið.
Sauðárkrókur var, þegar hér
var komið, orðinn myndarlegt
og fjölmennt kauptún, enda
miðstöð víðlends héraðs, þar
sem margur maður var vel
efnum búinn og margt kvæða-
söng- og hestamanna. A Krókn-
um var efnt til söngskemmtana,
þar sem sungið var og leikið á
hljóðfæri og leikrit sett á svið,
enda Sæluvikan í þennan tíma
orðinn árlegur viðburður. Segir
Stefán skemmtilega frá því,
hvernig hann komst í náin
tengsl við leiklistina, þegar
leikinn var Skuggasveinn, það
leikrit, sem virðist ætla að
verða ódauðlegt. Var hrifni
hans slík, að hann kveðst ekki
hafa viljað sjá það síðar á
ævinna af ótta við að spilla
áhrifunum frá æskudögunum.
Annars þurfti ekki Sæluviku til
að glatt væri á hjalla á Sauðár-
króki. Þar var sungið og kveðið,
hvar sem menn hittust og þess
var kostur, og ferskeytlur
hrutu af munni ótrúlega
margra — en þeirra kunnust
munu vera útí frá Ólína Jónas-
dóttir og tsleifur Gíslason ...
Svo kom reiðarslagið. Faðir
Stefáns fórst í Gönguskarðsá
11. júní 1917. Frásögnin af
drengnum og móðurinni slys-
og jarðarfarardaginn er stutt-
orð en þeim mun átakanlegri
. . . Guðrún stóð nú ein uppi,
bláfátæk með þrjú börn, níu
ára dreng og tvær dætur,
tveggja og þriggja ára. Hvað
svo um úrræði? Sveitin, hinn
almenni neyðarkostur ein-
stæðra mæðra í þennan tíma?
Nei, ónei. Börnin voru öll tekin
til langframa í fóstur á góð
heimili, og á betra varð ekki
brugðið á þessum árum, hvað
sem leið tilfinningum Guð-
rúnar Stefánsdóttur. Það er svo
af henni að segja, að hún giftist
þrem árum eftir missi bónda
síns góðum dreng á Sauðár-
króki, en varð ekki langlíf, lézt
árið 1920.
Hér höfum við nú fengið vit-
neskju um, hve hinn tilfinn-
inganæmi verðandi snillingur
varð að þola þunga harma á
tíunda ári ævinnar en í frásögn
sinni býður hann ekki lesand-
anum með tár í augum að
þreifa á sárum sínum. Það var
honum annars mikil sárabót, að
hann var tekinn til fósturs á svo
gott heimili, að ekki hefði verið
á betra kosið. I Syðra-Vallholti í
Vallhólmi bjuggu efna- og
myndarhjónin Gunnar Gunn-
arsson og Ingibjörg Oddsdóttir,
og á heimilinu var hart nær
þrítugur sonur þeirra, Gunnar.
Þarna skorti ekkert til fæðis
eða klæða, ekki heldur um-
hyggju og hljóðláta ástúð. Hús-
bóndinn hélt raunar drengnum
fast að vinnu, en þó ekki um of.
Húsfreyjan tók brátt við hann
órofa tryggð, sá um uppfræðslu
hans með festu og beitti hann
nauðsynlegri ögun. Svo var það
sonurinn. Hann var bókfús með
afbrigðum, sönghneigður og
reyndist Stefáni jafntryggur og
fóstran, enda sleit Stefán aldrei
þau bönd tryggðar og þakk-
lætis, sem tengdu hann Ingi-
björgu húsfreyju og Gunnari
syni hennar, sem með henni bjó
að föður sfnum látnum. Þeim
Indriða og Stefáni hefur tekizt
með ágætum að lýsa jafnt
líkamlegri sem andlegri þroska-
þjálfun hans í heimahögunum.
Hann verður svo snemma bú-
inn iíkamlegu atgervi, að
honum er trúað til að fara
þrettán ára í margra sólar-
hringa göngur inn á hinn víð-
lenda afrétt sveitunga sinna, og
innan við tvítugt er hann háseti
eina vertíð. Hann reynist og
hinn öruggasti til ferðalaga og
úrræða í hörku hríðarbyljum.
Svo var það þá skemmtana- og
félagslífið. Það var hlaupið á
skautum og vitaskuld dansað,
en fyrst og fremst og hvar sem
var, var kveðið og sungið.
Þarna starfaði söngkór, sem í
voru fágætlega góðir radd-
menn. Um rödd Þorbjarnar frá
Veðramóti, síðar bónda á Geita-
skarði, segir Stefán, að hann
hafi minnzt hennar, þegar hann
heyrði fyrst rödd Carúsós. Og
auðvitað söng Stefán, söng einn
saman og í annarra hópi, og
rödd hans var þegar rómuð um
allt héraðið, þá er hann var um'
fermingu.. . . Svo gerist það, að
honum er boðið til jóladvalar á
heimili Kristjáns kaupmanns
Gíslasonar á Sauðárkróki. Það
var menningarheimili, og Þór-
unn, dóttir hjónanna, lék vel á
píanó. „Um þessi jól söng
Stefán mikið,“ segir í sögunni,
en þar segir Iíka:' „En Stefán
var ekki farinn að Iesa nótur,
vissi ekkert hvað nótnablöð
voru og kunni eiginlega engin
lög. Hann kunni vísur og
kvæðastemmur og það af söng
sem fló fyrir, en þar með var
kunnátta hans í söngmenntinni
talin." Svo segir Indriði, en
ekki meira. Hitt er svo vist, að
þessi jóladvöl muni hafa haft
ærin áhrif á Stefán. Hann mun
hafa fundið sárt til vöntunar
sinnar, en einnig hafa vaknað
hjá honum harmiblandin þrá.
Á blaðsíðu 59 í bókinni er
merkileg frásögn hins fjölgáf-
aða manns, Þorbjarnar á Geita-
skarði, um samfylgd þeirra
Stefáns í hópi gangnamanna úr
Tröllabotnum á næsta hausti.
Aðeins nokkrar línur úr frá-
sögninni segja mikið:
„Við Stefán vorum þannig að
gerð að vilja vera sísyngjandi.
Er þessir gangnamannahópar
Áfram veginn