Morgunblaðið - 18.02.1976, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. FEBRUAR 1976
Eyjólfur ísfeld Eyjólfsson:
Mistök eða verkfallspólitík
Fyrir og eftir hver áramót
linnir ekki fyrirspurnum um hve
mikið magn hafi verið selt af
frystri loðnu til Japan. Þótt þessi
þáttur sé ekki stór í útflutnings-
framleiðslunni, þá ber þessi
áhugi samt vott um að vonast er
eftir nokkurri búbót af
vinnslunni fyrir veiðar, fólkið
sem að þessu vinnur og frysti-
húsin. Óneitanlega eykur þetta
fjölbreytni framleiðslunnar, auk
þess sem hér er verið að nýta
fiskstofn til manneldis á mjög
þolanlegu verði, sem annars fer
að mestu til mjölvinnslu, en þar
er verðlag lágt I bili og óvissa um
sölu. Af þessum ástæðum hefur
þótt mikilsvert að selja sem mest
magn, en minna hugsað um að
tvær hliðar eru á þvi máli, því það
sem selt er ætlast kaupendur til
að fá afgreitt. Með tilliti til
reynslu undanfarinna ára getur
það varla talist óhófleg bjartsýni
að við hefðum tök á að framleiða
um 10 þúsund tonn og ef vel væri
að staðið og rétt skilyrði fyrir
hendi, þá tel ég að við gætum
tvöfaldað þetta magn.
Vegna þess hve geymsiurými
frystihúsanna er takmarkað þá
lögðum við áherslu á að fyrsta
skipið til að taka loðnuna kæmi
sem fyrst eftir að vinnsla hæfist
og er það nú væntanlegt 1. mars,
en þá bregður svo við að það er
engin loðna til að lesta. Ef hér
væri eingöngu verkföllum um að
kenna þá er tjónið að visu jafn
bagalegt fyrir alla aðila, en verk-
föll þekkjast víðar en hér og eru
þvi fullgild og viðurkennd skýr-
ing á vanefndum. Hitt er öllu
verra og raunar útilokað að skýra
ef engin framleiðsla er vegna
þess að verðákvörðun hráefnis er
þannig að enginn treystir sér til
að vinna vöruna. Kaupendur
hljóta að ganga útfrá, að þegar við
höfum samþykkt söluskilmála þá
sé ekkert til fyrirstöðu af okkar
hálfu um vinnslu vörunnar.
Nú hefur það gerst að hráefnis-
verð er ákveðið það hátt af
seljendum, með fulltingi odda-
manns Þjóðhagsstofnunar, að
frystihús, sem byrjuð voru að
frysta loðnu, hættu vinnslu og
önnur sem voru að byrja þann
dag, sem verð var ákveðið, hættu
við að hefja vinnslu þegar þeir
fréttu um verðið. I leiðara
Morgunblaðsins er sú skýring
gefin á þessu „tiltölulega háa
verði", að það sé gert til að leysa
verkfall sjómanna. Það má vera
að einhver sé að reyna að afsaka
þessi afglöp en það er ótrúlega
barnalegt að halda að nokkrar
krónur til eða frá á loðnu til fryst-
ingar sem er 1% af aflaverðmæti
flotans, hefðu nokkur áhrif á af-
stöðu sjómanna til samninga.
Raunar fellur þessi skýring um
sjálfa sig, þegar af þeirri ástæðu
að verðið, sem ákveðið var að tæki
gildi eftir sjóðakerfisbreytingu og
hefði átt að vera beitan I þessu
sambandi, var samkvæmt
ákvörðun oddamanns ekki birt.
I fréttum ríkisútvarpsins er sú
skýring gefin á því að tiltekið
frystihús sé að hugsa um að hætta
vinnslu eftir að verðákvörðun lá
fyrir, að flokkun loðnunnar hafi
reynst verða önnur og lakari en
lagt var til grundvallar fyrir
verðinu. Þetta er rétt svo langt
sem það nær en fjarri því að vera
fullgild skýring þvf ef annað
hefði verið skaplegt, þá tók þetta
ekki fyrir frystingu. Vegna fjöl-
margra sem hafa búið sig undir
þessa framleiðslu með ærnum
kostnaði, og fólksins sem bjóst við
nokkrum aukatekjum af
vinnslunni, að ógleymdum þeim
afleiðingum sem þetta hefur fyrir
afstöðu okkar á markaðnum og
framtíðarsölumöguleika, er óhjá-
kvæmilegt að skýra með nokkr-
um orðum, hvers vegna frysti-
húsin ekkí geta tekið loðnu til
frystingar nema að mjög tak-
mörkuðu leyti og þá nánast sem
atvinnubótavinnu.
Söluverð loðnunnar byggist á
því hve hátt hrygnuhlutfall er f
framleiðslunni, því í raun er
aðeins verið að kaupa hrygnu
vegna hrognanna sem f henni eru
og þvi meiri hrogn, þeim mun
betri söluvara. Árið 1974 náði
loðnufrysting hámarki, eða rúm
17 þús. tonn. Vegna mikillar fram-
leiðslu á skömmum tíma og vegna
þess hve fljótt framleiðslan var
send úr landi gafst Iftið tóm til að
kanna ástand vinnslunnar. Frysti-
húsin töldu sig ná mjög hárri
flokkun og framleiðslan var seld
samkvæmt þvi. Þegar kaupendur
fóru að skoða vöruna kom því
miður í ljos að yfirleitt stóðst hún
ekki þá flokkun sem reiknað var
með og urðu kaupendur því fyrir
miklu fjárhagslegu tjóni og okk-
ar framleiðsla beið álitshnekki
sem við höfum enn ekki
bætt fyrir. Af þessari
ástæðu hefur verið brýnt fyr-
ir frystihúsunum að reyna
ckki að ná hærri flokkun en þau
með góðu móti gætu staðið við. I
þessu sambandi verður að hafa i
huga að ekki er einungis um að
ræða að tina hænginn úr loðn-
unni, heldur einnig allt sem er
skemmt, en það er því miður
ótrúlega mikið, m.a. vegna með-
ferðar og þá ekki síst við dælingu
úr nót bátanna og svo löndun og
alla meðferð hennar f vinnslunni.
Ennfremur skaddast ávallt eitt-
hvað við frystingu og uppþíðingu.
Loks eykur það erfiðleika við að
ná hárri flokkun, að nú þarf
einnig að tína úr smáa hrygnu, en
1974 voru ekki ákvæði um lág-
marksstærð f samningum. Þvf
miður er okkar loðna of smá frá
náttúrunnar hendi fyrir mark-
aðinn og má til samanburðar
nefna, að sú loðna sem Rússar
veiða og frysta í verksmiðjuskip-
um á Nýfundnalandsmiðum, er
tvöfalt stærri en okkar loðna. Um
norsku loðnuna er það að segja í
þessu tilliti að þeir telja engin
vandkvæði á að tryggja að ekki
séu yfir 50 stk. í kg., en við eigum
fullt í fangi með að halda okkur
innan við 55 stk. i kg. Að þessu
tilefni finnst mér það rannsókn-
arefni fyrir visindamenn okkar
hvort hugsanlegt sé að mergð
loðnunnar geti verið of mikil
miðað við það æti sem sjórinn á
uppeldisstöðvum hennar gefur.
Af framangreindum ástæðum er
sú flokkun sem gert er ráð fyrir
Eyjólfur tsfeld Eyjólfsson
óraunhæf og þjónar einungis
þeim tilgangi að takmarka fryst-
ingu sem væri fyllilega réttlætan-
legt ef ekki væri hægt að selja
nema mjög lítið magn. En nú vill
svo til að beðið hefur verið með
frekari sölur þangað til séð yrði
hvernig verkfallsmál þróuðust og
hvaða áhugi yrði á vinnslunni.
Ef finna ætti hliðstæðu við
loðnufrystingu í okkar sjávarút-
vegi þá væri það helst sfldar-
söltun. Loðnan stendur mjög
skamman tima og alveg sérstak-
lega miðað við þær kröfur sem
gerðar eru til hennar i frystingu,
þar sem hrognainnihald þarf að
ná vissu hámarki, en á hinn bóg-
inn mega þau ekki vera of
þroskuð, því þá renna þau við
meðhöndlun í veiðum og vjnnslu.
Sá tími sem er til umráða er því
tæpast meiri en þrjár vikur og þá
með úrtökum vegna veðurfars. Þá
þarf loðnað að sjálfsögðu að vera
alveg fersk þegar hún er tekin til
vinnslu, og því verður að grfpa
gæsina þegar hún gefst og vinna
hvort sem er á nóttu eða degi og
þá einnig á laugardögum og
sunnudögum, ef svo ber undir,
alveg eins og sjómenn haga veið-
um án tillits til hvaða dagur er.
Hjálmar R. Bárðarson, siglingamálastjóri:
Skoðun og skráning smábáta
I Morgunblaðinu 5. febrúar
1976 er ágæt grein eftir Þórð
Jónsson á Látrum, sem hann
nefnir: „Hjálpa þú oss, herra, vér
forgöngum.“
I greininni ræðir Þórður um þá
ákvörðun samgönguráðuneytis-
ins, að Siglingamálastofnun ríkis-
ins beri að synja um skráningu á
bátum undir 6 metrar að lengd,
en í erein Þórðar segir m.a. svo:
„Því leyfi ég mér hér með að
skora á viðkomandi ráðuneyti að
afturkalia þetta bréf til siglinga-
málastofnunar ríkisins sem fyrir-
mæli, svo stofnunin geti beðið eft-
ir sem áður þess vegna skráð um-
rædda báta ef um er beðið."
Það er að sjálfsögðu rétt, að
úrskurður í þessu máli er felldur
af Samgönguráðuneytinu. Þó er
ekki fyrst og fremst við ráðuneyt-
ið að sakast, heldur Siglingamála-
stofnun rikisins fyrir þess ákvörð-
un, þar eð hún er tekin að undir-
lagi stofnunarinnar. Skal því
skýrð nánar sú ástæða, sem að
baki liggur.
Samkvæmt lögum um skrán-
ingu skipa frá 1970 er skráningar-
skylt sérhvert skip, sem er 6 metr-
ar á lengd eða stærra, þegar eign-
arrétti er háttað, eins og nánar
segir í lögunum.
Ef litið er I lög um eftirlit með
skipum, sem líka eru frá 1970,
segir svo: „Ákvæði laga þessara
taka til allra islenzkra skipa og
báta sem eru 6 metrar eða lengri
mæld milli stafna“
Þannig er algert samræmi milli
þessara laga. Gert er ráð fyrir að
skip, sem eru styttri en 6 metrar
séu hvorki skráningarskyld né
skoðunarskyld. Vegna ýmissa
kosta, sem það hefur í för með sér
að hafa skip skráð, þá hefur á
undanförnum árum verið tölu-
vert um það, að óskað væri eftir
skráningu báta, sem eru styttri en
6 metrar að lengd. Lögin um
skráningu skipa banna heldur
ekki slíka skráningu smábáta.
Þótt þeir séu ekki skráningar-
skyldir. Hins vegar verða þessir
smábátar ekki skoðunarskyldir ef
þeir eru minni en 6 metrar, þótt
þeir hafi verið skráðir. Eigandi
smábáts undir 6 metrum að lengd,
gat þannig fengið bát sinn skráð-
an og notið þeirra-kosta, sem því
fylgir, án þess að hann væri nokk-
urn tímann skoðaður, eða nokkr-
ar kröfur gerðar um öryggi báts-
ins sjálfs eða búnaðar hans.
Slík skráning smábáta í sjálfu
sér, án kröfu um eftirlit, er því
varla til aukins öryggis, nema eig-
andi sjálfur hafi hug á því að
öryggiskröfur séu uppfylltar.
Til að leysa þetta mál varðandi
samræmi í skráningu báta og
skoðun þeirra var um tvær leiðir
að ræða. Sú fyrri að gera þá
kröfu, að allir skráðir bátar yrðu
skoðunarskyidir, líka þótt þeir
séu undir 6 metrar að lengd. Síð-
ari leiðin var sú, að synja um
skráningu báta undir 6 metrar að
lengd, og er þá fylgt bókstaf lag-
anna um skráningu skipa og laga
um eftirlit með skipum. Með
þessu var starfssvið Siglingamáia-
stofnunar rfkisins fast takmark-
að við báta 6 metrar að lengd eða
stærri, eins og gildandi lög gera
ráð fyrir.
Þessi síðari leið var valin m.a.
vegna þess, að eins og kunnugt er
hefur ekki verið talið fært að
fjölga starfsliði Siglingamála-
stofnunar ríkisins, eins og stofn-
unin hefur lagt til. Þar eð mikil
þörf er á auknu starfsliði að mati
stofnunarinnar til að framfylgja
þeim lögum, sem stofnuninni er
falin framkvæmd á, þá er ekki
óeðlilegt að reynt sé að takmarka
starf og útgjöld vegna báta, sem
lögin krefjast að haft sé eftirlit
með, sem sé bátum sem styttri eru
en 6 metrar að lengd.
Hitt er svo annað mál, að ennþá
hefur þessi aðgerð, synjun á
skráningu skipa styttri en 6 metr-
ar, ekki sparað stofnuninni neina
vinnu né kostnað, því að í reynd
hefur Sigiingamálastofnunin enn-
þá aldrei synjað manni um skoð-
un á bát, þótt styttri sé en 6
metrar, jafnvel þótt hann sé ekki
skráður. Þessi ákvörðun um að
synja um skráningu báta undir 6
metrar að lengd hefur því ekki
komið á neinum sparnaði, eins og
til var ætlast.
Ef fyrri leiðin yrði valin síðar,
þ.e.a.s. að leyfa skráningu báta
undir 6 metrum að lengd með því
skilyrði að allir þessir bátar yrðu
skoðunarskyldir, þá myndi slík
ákvörðun geta haft nokkurn auk-
inn kostnað í för með sér fyrir
stofnunina, en staðreyndin er sú,
að undanfarið hafa engin skoðun-
argjöld verið innheimt fyrir skoð-
un opinna báta, og því allar slíkar
skoðanir bein útgjöld fyrir stofn-
unina.
Hjálmar R. Bárðarson.
I ársbyrjun 1975 voru alls
skráðir 1087 opnir vélbátar á aðal-
skipaskrá á landinu, samtals 3.456
brl. Vitað er að töluverður fjöldi
þessara opnu báta á skrá er alls
ekki í notkun lengur.
í lögum um skráningu skipa frá
1970 er í 15. grein heimild til að
afmá opinn bát af aðalskipaskrá,
ef aðalskoðun hefur ekki farið
fram á honum i 5 ár samfleytt. Á
siðastliónu ári var unnið að þvi að
gera skrár yfir þá opna báta, sem
nú eru á aðalskipaskrá í einstök-
um umdæmum og ekki hefur far-
ið fram aðalskoðum á, undanfarin
5 ár, en samkvæmt lögum er það
skylda eigenda að sjá um að lög-
skipaðar skoðanir fari fram á
skipi.
Þetta, ásamt vandkvæðum við
flokkun, sem áður er getið. leiðir
til þess að vinnulaun við fram-
leiðsluna eru ótrúlega há. Að
halda því fram, sem fulltrúar
seljenda gera og oddamaður
virðist taka undir, að loðnufryst-
ing sé ekki annað en hella henni í
öskjurnar, verður ekki skýrt með
öðru móti en því að þessir menn
hafa aldrei lagt á sig að Ifta inn f
frystihús á meðan vinnsla
stendur yfir, eða þeir hafa þá
gengið um með lokuð augu. I
stuttu máli sagt, þá eru vinnulaun
of lágt áætluð og þá sérstaklega
þegar tekið er tillit til þeirrar
flokkunar, sem miðað er við.
Ekki verður hjá því komist að
minna á lið, sem virðist vera
bannorð, en það er hugsanlegur
hagnaður af vinnslunni. Með hlið-
sjón af öllum aðstæðum virðist
eðlilegt að ganga út frá að nokkur
hagnaður væri af þessari vinnslu.
Það er þó ekki vegna þess að þau
frystihús sem helst koma til
greina í þessa vinnslu eru á þvf
svæði, sem hvað verst hefur orðið
úti afkomulega séð undanfarið
þæði vegna takmarkaðs hráefnis
og rangrar verðlagningar fiskteg-
unda af hálfu Verðlagsráðs og þvf
.ekki veitt af smá blóðgjöf sem^
fyllilega réttlætti nokkurn hagn-
að. Heldur eru það þjóðhagsleg
rök sem mæla með því að skapa
áhuga á að nýta þennan mögu-
leika þegar hægt er að beina bol-
fiskvinnslu í aðra hagstæða
verkun þann skamma tima sem
þetta stæði yfir og þar með slá
tvær flugur í einu höggi. Það er
skemmst frá að segja að ekki er
gert ráð fyrir neinum nettó-
hagnaði við vinnsluna. Af ótta við
að eitthvað kynni að vera upp úr
þessu að hafa fyrir frystihúsin og
til að fyrirbyggja slikt óhapp
skýtur oddamaður yfir markið og
hagfræðingurinn gleymir því sem
er þó skýrt tekið fram f öllum
byrjendabókum, að til þess að
hægt sé að pína menn til að fram-
leiða með tapi, þá þurfa viss skil-
yrði að vera fyrir hendi.
Eg sé ekki ástæðu til að orð-
lengja um fleiri liði i þessu dæmi
enda skiptir það sem hér hefur
verið drepið á mestu máli, en
hvernig sem á þetta er litið þá
verður niðurstaðan sú, að við
þessa verðlagningu hafa meiri-
hluta yfirnefndar Verðlagsráðs
orðið á vítaverð mistök vegna
óafsakanlegrar vanþekkingar.
Þessar skrár hafa verið sendar
til sýslumanna og bæjarfógeta
umdæmanna. Ef þessir opnu bát-
ar, sem ekki hafa verið skoðaðir í
5 ár eða lengur verða ekki nú
þegar færðir til skoðunar, þá
verða þeir í samræmi við lög um
skráningu skipa afmáðir af aðal-
skipaskrá, og þá missa þeir um
leið þann rétt, sem skráðu skipi
fylgir, enda verður að telja eðli-
legt, að skoðun sé framkvæmd
reglulega á þeim opnu bátum,
sem á skrá eru og í notkun.
Sennilega mun því opnum bát-
um á skrá fækka allverulega nú á
næstunni.
I grein Þórðar Jónssonar segir
ennfremur:
„En hæstvirt ráðuneyti ætti að
gera betur og gefa út þá reglu-
gerð sem i áratugi hefir verið
beðið um, reglugerð sem segir
fyrir um lágmarks öryggisútbún-
að báta undir 6 m, gerir þá skrán-
ingarskylda og kemur þeim undir
eftirlit Siglingamálastofnunar
rfkisins."
Að sjálfsögðu er Þórði ljóst að
reglur einar sér leysa ekki allan
vanda. Reglur koma að mjög tak-
mörkuðu gagni, nema þeim sé
framfylgt, og til þess þarf fé og
starfslið, ef framkvæma á skoðun
allra báta af þessum stærðum. Þó
ber þess að geta, að tsland hefur
tekið nokkurn þátt í samnorrænu
starfi að reglugerð um kröfur til
smíði smábáta, aðallega skemmti-
báta, sem mikill aragrúi er af á
Norðurlöndum, og þeim fer einn-
ig fjölgandi hér. Er nú í undir-
búningi íslenzk útgáfa af þessari
samnorrænu reglugerð, sem gera
má ráð fyrir að verði til nokkurra
bóta að þvl er varðar öryggi þess-
ara minnstu báta, sem oft eru
smíðaðir úr efnum og af gerðum,
Framhald á bls. 25