Morgunblaðið - 17.03.1976, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. MARZ 1976
Barnalífeyrir
Þegar rætt var um viðunandi
lífeyri i annarri grein þessa
greinaflokks, kom það fram, að
gert er ráð fyrir, að 50% til
60% af fyrri tekjum ættu að
nægja lífeyrisþega til viðun-
andi lífsviðurværis, svo framar-
lega sem hann hefur ekki börn
á framfæri sínu. Hafi lífeyris-
þeginn aftur á móti börn á
framfæri, var hugmyndin sú,
að létta honum þá byrði með
því að veita barnalífeyri. En
hversu hár á barnalífeyrinn að
vera Ljóst er að framfærsla
tveggja barna kostar ekki tvis-
var sinnum meira en fram-
færsla eins barns. Þess vegna
er í frumvarpi Guðmundar H.
Garðarssonar alþingismanns,
sem nú liggur fyrir alþingi,
gert ráð fyrir að framfærsla
annars, þriðja og fjórða barns
af örorkulífeyrisprósentu sinni,
sem var 57.0, eða 14,25 sem
barnalífeyrisprósentu. Fyrir
annað, þriðja og fjórða barn
fær hún barnalífeyrispró-
senturnar 11,4, 8,55 og 5,7. Sam-
tals fær Gunna því 39,9 sem
barnalífeyrisprósentu eða kr.
37.007 á mánuði (39,9% af vísi-
tekjum, sem eru um kr. 92750 á
mánuði). Samtals fær Gunna
því kr. 89.877 í lifeyri á mánuði
vegna örorku sinnar. (Hún fær
kr. 52.870 í örorkulífeyri á mán-
uði).
Ef foreldri barns er látið, er í
frumvarpinu gert ráð fyrir, að
framfærandi barnsins fái
barnalifevri, sem er eins og sá
barnalífeyrir hefði orðið, sem
foreldrið hefði fengið, ef það
hefði orðið 100% öryrki á dán-
ardegi. Þó skal þessi barnalíf-
eyrir aldrei vera lægri en 13%
af visitekjum, eða kr. 12.058 á
Dr. Pétur
trygginga-
stærðfræðingur:
sjóðir
4. hluti
Barnalífeyrir, iðgjöld og áhrif
breytinga á hagkerfið
kosti 80%, 60% pg 40% af
framfærslu fyrsta barns. Þá er
og gert ráð fyrir, að framfærsla
hvers barns umfram það fjórða
kosti 20% af framfærslu fyrsta
barns. Þannig kostar fram-
færsla fimm barna þrisvar
sinnum meira en framfærsla
eins barns. En hvað má gera
ráð fyrir að mikill hluti af
heildartekjum heimilis með
eitt barn fari til þess að fram-
færa þetta eina barn? I ofan-
greindu frumvarpi er gert ráð
fyrir, að til framfærslu fyrsta
barns þurfi 15% af heildartekj-
um heimilisins. Lífeyrisþegi
fær 60% af fyrri tekjum sínum
sem elli- eðaörorkulífeyri. Hafi
hann eitt barn á framfæri sínu,
fær hann barnalífeyri, sem
nemur einum fjórða af lífeyri
hans, eða 15% af fyrri tekjum.
Hafi lífeyrisþeginn tvö , þrjú
eða fjögur börn á framfæri
sínu, fær hann barnalífeyri,
sem nemur 27%, 36% eða 42%
af fyrri tekjum.
Dæmi um
barnalífeyri
1 síðustu grein tókum við
dæmi um lífeyri Jóni Jónssyni
og Gunnu konu hans til handa.
Kom þar í ljós, að miðað við
þær tekjur, sem við skömmtuð-
um Jóni og Gunnu og það, að
þau hafi gifst 27 ára gömul,
hefði Jón fengið kr. 53150 (elli-
lífeyrisprósentuna 57,3) í elli-
lífeyri á mánuði og Gunna kr.
53.980 á mánuði (ellilífeyris-
prósentuna 58,2). Gerum enn-
fremur ráð fyrir að þau hjónin
hafi tvö börn yngri en 16 ára á
framfæri sínu. Fyrir fyrra
barnið fær Jón barnalífeyris-
prósentuna 14.325 (einn
fjórða af 57.3 og fyrir seinna
barnið fær hann barnalíf-
eyrisprósentuna 11,46. Sam-
tals fær Jón því barnalífeyris-
prósentuna 25,785 eða barnalif-
eyrinn kr. 23.916 á mánuði.
Gunna fær sömuleiðis samtals
barnalífeyrisprósentuna 26,19
eða barnalífeyrinn kr. 24.291.—
(26,19% af vísitekjum, sem eru
um 92750 á mánuði núna).
Samtals fá þau hjónin í barna-
lífeyri með þessum tveimur
börnum sínum kr. 48207 á mán-
uði i barnalífeyri. Heildarlíf-
eyristekjur fjölskyldunnar
verðaþví kr. 155.337.
I síðustu grein var einnig tek-
ið sem dæmi, ef Gunna hefði
orðið meira en 75% or-
yrki við 42 ára aldur. Gerum
hér ráð fyrir þessu tilfelli og
ennfremur því , að þau hjónin
hafi haft fjögur yngri börn en
16 ára á framfæri, þegar þessi
ógæfa dundi yfir. Fyrir fyrsta
barnið fær Gunna einn fjórða
mánuði fyrir fyrsta barn.
Frumvarpið gerir ennfremur
ráð fyrir því, að barnalífeyrir
verði greiddur að hálfu allt tii
19 ára aldurs, og er þá tekið mið
af þeirri þróun, að unglingar
eru yfirleitt i námi til þess ald-
urs.
Iðgjöld
Eins og ég hef minnst á í
fyrri greinum, þá er hægt að
hafa iðgjaldagreiðslur til lífeyr-
istryggingakerfis með ýmsu
móti. Þessar greiðslur geta ver-
ið í formi tolla og söluskatts,
tekjuskatts, iðgjalds atvinnu-
rekanda, nefskatts eða iðgjalds
launþega. 1 fyrstu þremur til-
fellunum er um duldar ið-
gjaldagreiðslur að ræða Greið-
andinn veit ekki hversu mikið
hann greiðir til lífeyristrygg-
ingakerfisins. Hann hefur ekki
hugmynd um hvað þessar
tryggingar kosta. Þeir, sem
krefjast hærri lífeyris úr nú-
verandi almannatryggingum og
krefjast þar að auki lækkunar
t.d. söluskatts, ættu að huga vel
að sambandinu hér á milli.
Ofangreindur feluleikur með
greiðslur er ekki ætlandi full-
veðja fólki og því er í frum-
varpinu um Lífeyrissjóð Is-
lands gert ráð fyrir, að hinir
tryggðu greiði eingöngu iðgjöld
til Lífeyrissjóðsins. Núverandi
iðgjöld atvinnurekenda til líf-
eyrissjóðs, yfirleitt 6% af dag-
vinnutekjum, skuli falla niður,
en í staðinn hækki laun laun-
þega sem þessu framlagi nem-
ur. Þar sem lífeyrisgreiðslur
eru háðar öllum tekjum við-
komandi lífeyrisþega, er ekki
nema eðlilegt að iðgjöld séu það
líka. I ofangreindu frumvarpi
er því lagt til, að iðgjöld skuli
greidd sem prósenta (iðgjalda-
prósenta) af öllum tekjum
þess, sem í hlut á. Þó eru und-
anskildar lífeyrisgreiðslur úr
Lífeyrissjóði íslands. Ofan-
greind iðgjaldaprósenta skal
metin árlega í samræmi við
þarfir sjóðsins og skal miða að
því, að alltaf sé til nóg fjár-
magn í sjóði, til þess að standa
undir lífeyrisgreiðslum og fæð-
ingarlaunum næstu þrjá mán-
uðina. Ljóst er að þessi ið-
gjaldaprósenta er háð aldurs-
dreifingu þjóðarinnar og tekju-
dreifingunni.
Væntanleg
iðgjaldaprósenta
Til þess að meta lauslega ið-
gjaldaprósentuna eins og hún
yrði skv. þeim lífeyrisupphæð-
um, sem frumvarpið gerir ráð
fyrir, skulum við líta á eftirfar-
andi atriði:
a. EHilífeyrir. Fjöldi þeirra,
sem skv. frumvarpinu yrðu elli-
lífeyrisþegar, er um 17.000.
Fjöldi þeirra, sem eru á aldrin-
um 16 tit 66, þ.e. iðgjaldsgreið-
endur, er um 129.000. Ellilíf-
eyrisþegarnir eru því um 13%
af iðgjaldsgreiðendunum. Ef
gert er ráð fyrir, að ævitekju-
dreifing ellilífeyrisþeganna sé
svipuð ævitekjudreifingu ið-
gjaldsgreiðendanna, þyrfti ið-
gjaldið að vera 13%, ef við vild-
um greiða ellilífeyrisþegunum
100% tekjur áfram. Nú er svo
há lífeyrisgreiðsla ekki talin
nauðsynleg eins og rætt hefur
verið um í fyrri greinum.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að
ellilifeyrisþegar hljóti 60% af
tekjum sínum áfram og fæst þá,
að iðgjaldið fyrir ellilífeyris-
greiðslur eingöngu nemur um
7,8% Ofangreint hlutfall, 13%
mun verða stöðugt i fjölda ára
Sjá meðfylgjandi mynd af
aldurspýramída íslensku þjóð-
arinnar 31.12.1973, en þar
kemur aldursdreifingin skýrt
fram.
b. Örorku- og barnalífeyrir.
Erfitt er að meta kostnað vegna
þessara lífeyrisgreiðslna, þar
sem upplýsingar þar að lútandi
eru af mjög skornum skammti
hér á landi. Ef við miðum við
örorku- og barnalífeyrisgreiðsl-
ur Tryggingastofnunar ríkisins
á liðnum árum, til þess að gefa
okkur einhverjar forsendur,
má gera ráð fyrir að þessar
greiðslur nemi um 40% til 50%
af ellilífeyrisgreiðslum. Ið-
gjaldaprösentan fyrir þessar
lífeyristryggingar ætti sam-
kvæmt þessu að vera undir
3.9%
c. Mæðralaun. Fjöldi fæðinga á
íslandi er um eða yfir 4000 á
ári. Ef við gerum ráð fyrir því,
að helmingur þessara mæðra
(þ.e. 2000) sé í fullri vinnu og
að meðaltekjur þeirra séu hin-
ar sömu og annarra atvinnu-
þátttakenda og að fjöldi manna
og kvenna í atvinnulífinu séu
93.000, fáum við að iðgjaldið,
sem þessi 93.000 þurfa að
greiða, til þess að veita þessum
2000 konum full laun í einn
fjórða úr ári, verður 0,54%þ.
Hinar 2000 konurnar, sem ekki
vinna úti, fá allar 20% af vísi-
tekjum íþrjá mánuðieða 100
konur fengju fullar vísitekjur i
heilt ár. Þessum kostnaði er
dreift á 129.000 iðgjaldsgreið-
endur, sem þýðir 0,08% iðgjald.
Samtals verður iðgjaldið fyrir
mæðralaunin því varla hærra
en 0.65%
Hér að framan hefur verið
fjallað um kostnaðinn við hina
einstöku þætti lífeyristrygg-
inga og mæðralaunin, sem
frumvarp Guðmundar H. Garð-
arssonar gerir ráð fyrir að Líf-
eyrissjóður Islands veiti. Fram-
angreindar hugleiðingar eru þó
að mestu leyti byggðar á gefn-
KONUR KARLAR
Aldurspýramídi íalensku þjótiarinnar 31. dea. 1973
um forsendum. Til þess að fá
áreiðanlegri tölur til þess að
byggja á verður að gera nánari
úttekt á þessum málum. En ef
við göngum út frá þessum
gefnu forsendum (og þær
munu væntanlega ekki vera
mjög fjarri lagi), verður heild-
ariðgjald til Lífeyrissjóðs Is-
lands ekki hærra en 12,4%.
Hvað kostar
verðtryggður
lífeyrir í
gegnstreymiskerfi?
Þegar menn hugleiða vænt-
anlegt iðgjald til gegnstreymis-
lífeyrissjóðs, kemur í ljós, að
lífeyrir, sem nemur 60% af
tekjum, kostar um 12% iðgjald.
70% lífeyrir mundi kosta 14%
og 50% lifeyrir um 10% ið-
gjald. Þetta skyldu menn hafa
hugfast, þegar þeir taka af-
stöðu til upphæðar lífeyrisins.
Eins ættu menn að leiða hug-
ann að því, hvort miða beri
lífeyrinn og þar með væntan-
lega einnig iðgjöld við allar
launatekjur manna eða ein-
göngu dagvinnu- eða fastatekj-
ur. I ofangreindu frumvarpi er
gert ráð fyrir að miðað sé við
allar launatekjur, enda gefa
dagvinnutekjur oft skakka
mynd af tekjum viðkomandi
einstakling. Þá er mjög erfitt að
meta dagvinnutekjur margra
starfshópa, svosem sjálfstæðra,
sjómanna og fleiri.
Annað mikilvægt atriði í sam-
bandi við kostnaðinn er ellilíf-
eyrisaldurinn. Ef hinn almenni
lífeyrisaldur, 67 ára, er lækkað-
ur um eitt ár, fjölgar ellilífeyr-
isþegunum um ca. 1300 og ið-
gjaldsgreiðendum fækkar að
sama skapi. Þessi lækkun elli-
lífeyrisaldursins um eitt ár
veldur hækkun iðgjalda-
prósentu fyrir ellilífeyrinn úr
7,8% í 8,5%. Heildariðgjalda-
prósentan hækkar því úr 12,4%
í 13,1% eða um 6%, ef ellilíf-
eyrisaldurinn er almennt lækk-
aður um aðeins eitt ár. Þetta
skyldu menn hafa í huga, þegar
settar verða fram kröfur um
enn frekari lækkun ellilífeyris-
aldursins.
Hvað verður
um núverandi
lífeyrissjóði?
Núverandi lífeyrissjóðir eru
myndaðir með iðgjöldum nú-
verandi og fyrrverandi með-
lima sinna. Þeir eru þvi í viss-
um skilningi eign meðlima
sinna. Það stríðir því á móti
eignarrétti að láta þá renna inn
í sameiginlegan lífeyrissjóð.
Þessi vandi er leystur í framan-
greindu frumvarpi um Lífeyris-
sjóð lslands, með þvi að breyta
þeim formlega í lánasjóði, sem
starfi áfram sem eign meðlima
sinna. Lífeyrissjóður Islands
taki að sér lifeyrisskuldbind-
ingar núverandi lífeyrissjóða
með því að veita meðlimum
þeirra lifeyrisréttindi, sem ekki
eru lakari en núverandi
réttindi. Hugsanlegt er, að
aðilar vinnumarkaðarins komi
sér saman um að greiða eitt-
hvað framlag í þessa lánasjóði,
til þess að þeir verði færir um
að gegna lánahlutverki sínu um
ókomna framtíð.
Ahrif frv. GHG
á hagkerfið
Hér á eftir mun ég gera fá-
tæklega tilraun til þess að meta
þau áhrif, sem þetta frumvarp
mun vafalaust hafa á efnahags-
kerfið. Fyrst skulum við gera
okkur grein fyrir því, að bein
iðgjöld launþega og atvinnu-
rekenda til nýja kerfisins að
frádregnum mæðralaunum,
sem er nýjung, eru nokkuð
hærri en til núverandi lifeyris-
kerfis. Núna greiða atvinnurek-
endur beint 6% og óbeint til
tryggingastofnunar um 1,5% til
Framhald á bls. 23