Morgunblaðið - 25.05.1976, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. MAl 1976
Sverrir Hermannsson:
A GAGNVEGUM
Z-frumvarpið
TILEFNI eru auðvitað ærin að
stinga niður penna um íslenzka
stafsetningu og meðferð þess
máls næstliðin þrjú ár, en sér-
stakt tilefni greinarhöfundar
nú eru viðtöl Morgunblaðsins
föstudaginn 21. maí sl. við fyrr-
verandi og núverandi mennta-
málaráðherra á tslandi. Slíkur
öfugsnúður í málflutningi er
næsta fáséður en samsvarar
málstaðnum.
Það bætir að visu sizt málstað
þessara tveggja manna, en rétt
er þó að hafa það í huga að
hvorugur þeirra hefir verið
sjálfráður gerða sinna í máli
þessu, heldur hafa þeir látið
undan sverfast fyrir ásókn fá-
mennrar embættismannakliku,
sem á sér forystu i sjálfu
menntamálaráðuneytinu. Und-
ir því oki stynur að vísu allt
menntamálakerfið ög þyrfti
Vilhjálmur Hjálmarsson hið
fyrsta að reka af sér slyðruorð-
ið. Til þess er honum manna
bezt treystandi. Ofurvald emb-
ættismannaklíkunnar verður
svo efni í aðra grein, en reynt
mun verða til hins itrasta á
þessu ári að opna augu almenn-
ings, og stjórnmálamanna sér-
staklega, fyrir ástandinu í þeim
efnum og hvert stefnt hefir í
þeim sökum um langa hríð.
Á það verður að reyna strax
hver bera skal hinn efra skjöld,
kjósendur og fulltrúar þeirra,
eða æviráðin embættismanna-
klíka, sem helzt aldrei er kölluð
til ábyrgðar verka sinna. Hvort
eru það heldur traustabrestir í
yfirbyggingu menntamála eða
marr í rasphússdyrum sem
heyrist vegna brottreksturs dr.
Braga Jósepssonar?
Nú verður tekið til við að
vitna í fyrrgreind viðtöl
menntamálaráðherranna og
lagt út af þeim texta eftir hend-
inni.
Vilhjálmur:
„Ég tel skynsamlegast," sagði
Vilhjálmur, „að alþingi setji
Targets, amerísk, gerð 1967
Leikstjóri: Peter Bogdanovich.
Þetta mun vera fyrsta
myndin eftir Bogdanovich, en
flestir kannast við myndirnar
„The Last Picture Show"
„What’s up, Doc?“ og „Paper
Moon“, en fjórða myndin „At
Long Last Love“ sem hér var
sýnd í vetur, er betur gleymd.
Ef „Targets" hefði verið sýnd
hér á undan fyrrnefndum
myndum, þá hefði verið hægt
að benda á Bogdanovich sem
efnilegan og eftirtektarverðan
leikstjóra. I dag er hann upp úr
þvf vaxinn að vera efnilegur,
hann varð heimsþekktur, en
virðist að undanförnu hafa
unnið markvisst að því að eyði-
leggja frægðarorð sitt með
myndum eins og „Daisy Miller”
og „At Long Last Love“, Nú er
hann að gera „Nickelodeon",
mynd um tilurð kvikmynda
iðnaðarins í Bandaríkjunum og
vonandi tekst honum að ná svip
uðum árangri og i „The Last
Picture Show“ og „Paper
Moon“ og lappa þar með aðeins
upp á frægðarorðið. „Targets"
er að ýmsu leyti mjög skemmti-
leg mynd, og ekki síst fyrir þá
sem hafa sótt kvikmyndir að
staðaldri. Bogdanovich hafði,
löngu áður en hann fór að gefa
myndir sjálfur, ótakmarkaðan
áhuga á kvikmyndum og öllu
sem að þeim laut. Hann var
löggjöf um meðferð stafsetn-
ingarmála líkt og lagt er til í
frumvarpi því sem ég flutti.
Mér sýnist hinsvegar óráð að
alþingi ákveði stafsetningu
með löggjöf."
Það skiptir að sjálfsögðu
miklu máli hvað Vilhjálmi sýn-
ist skynsamlegt og hvað hann
telur óráð. En öllu máli skiptir
hvað alþingi ákveður. Með
ályktun 16. maf 1975 ákvað al-
þingi að fela rfkisstjórn fslands
að semja lög um fslenzka staf-
setningu. Hinn 29. apríl 1974
gerði alþingi svofellda sam-
þykkt: „Alþingi ályktar, að
hrundið skuli þeirri ákvörðun
að fella Z niður í fslenzku rit-
máli.“ Hér var um ákvörðun
alþingis að tefla og þótt fyrr-
verandi rikisstjórn þóknaðist
að vírða þá ákvörðun að vettugi
heldur hún enn gildi sinu þar
sem alþingi hefir ekki tekið
aðra ákvörðun í máli þessu,
heldur þvert á móti ítrekað
vilja sinn.
Svo mjög er nú sorfið til stáls
i máli þessu að ekki verður
látið laust né fast fyrr en úr því
fæst skorið hvort ráða skal geð-
þótti einstaklings eða alþingi.
Þótt langt sé til jafnað er hér
um að ræða miklu alvarlegra
mál en íslenzka stafsetningu.
Málið snýst um það hvort sjálft
þingræðið skuli í heiðri haft.
Ákvörðun alþingis um að
hrundið skyldi ákvörðuninni
um að fella Z niður í islenzku
ritmáli var tekin þegar fyrrver-
andi ríkisstjórn var í andarslitr-
unum. Það þótti því ekki taka
því að hrugga við henni aðfram-
kominni um framfylgd sam-
þykktarinnar, enda átti grein-
arhöfundur sízt að gæta sóma
hennar. Öðru máli gegnir um
núverandi ríkisstjórn, sem er
hans stjórn. Og hversu mjög
sem honum er í mun að styðja
núverandi ríkisstjórn situr
sómi alþingis í fyrirrúmi, enda
verður ein ríkisstjórn aldrei
mikill aðdáandi Hitchcocks, átti
m.a. við hann löng viðtöl, um
John Ford gerði hann heimilda-
mynd og hann dýrkaði Howard
Hawks.
I „Targets" fjallar Bogdano-
vich um einhverja þá óhuggu-
legustu atburði, sem átt hafa
sér stað í bandarísku þjóðlífi á
síðustu árum; um brjálaða
byssumanninn, sem kemur sér
fyrir á afviknum stað og skýtur
niður saklausa samborgara úr
launsátri uns hann er sjálfur
yfirbugaður. Bogdanovich fer
ekki djúpt í skilgreiningu sinni
á byssumanninum, en saga
hans er sögð skilmerkilega og
The Lolly-Madonna War, am.
1973.
Leikstjóri: Richard C.
Sarafian.
Þetta er þriðja mynd
Sarafians, en áður hafa hér ver-
ið sýndar „Vanishing Point" og
„Man in the Wilderness”. Þetta
er ákaflega hrá myndgerð, per-
sónúr allar dregnar í aðeins ör-
fáum dráttum og þó nóg sé af
þekktum leikurum (Rod Steig-
er, Robert Ryan, Jeff Bridges,
pg Scott Wilson) verður ekki
annað sagt, en að þeir hafi lent
annað og meira en alþingi vill
vera láta.
Vilhjálmur:
„Með afgreiðslu zetunnar
þykist ég geta ráðið að alþingi
muni þrátt fyrir allt ekki lög-
festa stafsetningarreglurnar."
Þrátt fyrir það að alþingi tók
ákvörðun á sinum tíma um Z,
svo sem rakið hefir verið; þrátt
fyrir samþykkt alþingis sl. vor
um samningu lagafrumvarps
um stafsetningarreglur og þrátt
fyrir yfirgnæfandi meirihluta i
löggjafarsamkundu þjóðarinn-
ar fyrir því að hverfa aftur til
stafsetningarreglnanna frá
1929, þykist ráðherrann geta
ráðið gátuna á þennan veg.
Slíkur siðferðilegur öfug-
snúður er ekki til í Vilhjálmi
Hjálmarssyni. Slík ráðning gát-
unnar er ekki hans, heldur
embættismanna, sem fyrirlíta
alþingi, en hann er því miður
hallur undir þótt hann hafi af
miklu meiri manni að má en
þeir til samans.
Hver var afgreiðsla Zunnar í
alþingi nú?
Neðri deild hafði samþykkt
frumvarpið með yfirgnæfandi
meirihluta atkvæða. Staðreynd
stílhreint, á einstaka stað í
Hitchcock-stíl (t.d. hvernig
hann kynnir okkur hugarfar
morðíngjans, endirinn minnir á
„Psycho”). En meðfram sög-
unni um byssumanninn segir
í slæmum félagsskap. Tilgerð-
arleg endalok myndarinnar
(litirnir hverfa og hreyfingin
smástöðvast) er þrungin boð-
skap, þó óljóst sé hvernig eigi
að ráða í hann. Eini ljósi punkt-
urinn er nærvera Season
Hubley, stúlkunnar, sem verð-
ur óvænt vitni að blóðugu stríði
tveggja fjölskyldna og tortím-
ingu þeirra, vegna rifrildis útaf
smá jarðarskika. Ef aðstæður
verða þessari stúlku hagstæðar,
eigum við vafalaust eftir að
njóta nærveru hennar oftar.
SSP.
var það að meirihlutafylgi var
fyrir málinu í efri deild. Af-
greiðsla efri deildar byggðist á
þeirri forsendu, og þeirri for-
sendu einni, að tfmaskortur
hindraði framgang málsins, svo
sem lesa má f þingskjölum.
Engar aðrar ályktanir er leyfi-
legt að draga af afgreiðslu
deildarinnar.
Vilhjálmur:
„Þá afgreiðslu efri deildar
mun ég leitast við að hafa að
leiðarljósi í sumar." Viðleitni
er allra góðra gjalda verð en
skyldan gengur fyrir og ljóst er
hver hún er. Myndi ráðherrann
ugglaust fara að henni ef
honum væri í öllu sjálfrátt.
Margreynt er að fyrir aftur-
hvarfi til stafsetningarinnar
frá 1929 er öruggur meirihluti f
alþingi og hvorri deild fyrir sig.
Vilji menntamálaráðherra
Islendinga hafa annað að
leiðarjósi en þessa staðreynd,
þá verður það honum mýraljós.
Þá er komið að viðtalinu við
Magnús Torfa Ólafsson í Mbl.
21. maí sl. Honum er í máli
þessu að því leyti vorkunn að
hann berst um á hæl og hnakka
að halda lifi í því eina sem eftir
hann liggur sem menntamála-
ráðherra. Má kannski til af-
sökunar segja að betra sé að
veifa röngu tré en öngu.
Magnús Torfi:
„Ég vil fyrst víkja að því í
sambandi við þetta mál að það
var hlaupið í það í snatri mjög
seint á þingi að afgreiða úr
menntamálanefnd neðri deild-
ar frumvarp Gylfa og Sverris
og fleiri þingmanna án athug-
unar á málinu...“
Síðar í viðtalinu vikur
Magnús Torfi að þeirri nauðsyn
sem honum þótti til bera að
málið yrði rækilega rætt í þing-
inu og enn: „Þær umræður
vöktu verulega athygli og ég tel
mér óhætt að fullyrða að mikill
meirihluti kennarastéttarinnar
og þá sérstaklega móðurmáls-
kennarar hafi risið upp gegn
því að farið væri að ónýta
nýsettar stafsetningarreglur,
sem búið var að kenna eftir f
2—3 ár og voru að vinna sér
festu (lbr. mfn).og siðan
kemur tilvitnun í grein i Mbl.
eftir einhvern bókara í Seðla-
bankanum, en allir móðurmáls-
kennararnir liggja óbættir hjá
garði.
Þessi orð fyrrverandi
menntamálaráðherra gefa
tilefni til að rifja upp aðfarir
hans sjálfs og málsmeðferð,
Bogdanovich okkur frá hryll-
ingsmyndaleikaranum Byron
Orlok (Boris Karloff) og sam-
skiptum hans við ungan leik-
stjóra, Sam (Bogdanovich).
Byron er orðinn gamall og
hundleiður á að leika alltaf
sömu persónuna i hryllings-
myndum, sem enginn hefur
áhuga á lengur. Hann segir
þess vegna upp í fússi og neitar
að leikaí nýrrimynd sem Sam
hafði látið hann fá handrit að
— hann neitar meira að segja
að lesa það, þótt Sam haldi þvi
fast að honum og segi honum,
að þetta sé allt öðruvísi mynd
en Bryan hafi áður leikið í. Um
nóttina gerast þeir báðir all-
drukknir og reyna að ræða sam-
an í íbúð leikarans, en segja
hvor öðrum að þegja, svo þeir
þegar hann breytti til um staf-
setningarreglur, sem höfðu
unnið sér festu, ekki f 2—3 ár,
heldur f 44 ár!
Hinn 11. maí 1973 rita þeir
Birgir Thorlacius og Magnús
Torfi erindisbréf nefndar, sem
falið var að endurskoða staf-
setningarreglur. Þetta var
huldunefnd, sem enginn vissi
deili á fyrr en tilkynnt var um
brottnám Z samkvæmt tillögu
meirihluta nefndarinnar í
september 1973. Þá þurftu nú
málin ekki mikla athugun né
umræður. Formaður nefndar-
innar var Halldór Halldórsson,
prófessor, eini sérmenntaði
málfræðingurinn í nefndinni.
Þegar Mbl. átti viðtal við
Halldór kvað hann samstöðu
hafa orðið í meginatriðum um
niðurfellingu Z. Sannleikurinn
mun sá að samþykkt var í
nefndinni með 3 atkvæðum
gegn 2 að mæla með niður-
fellingunni. Halldór formaður
tók fram að vitaskuld myndi
hann sjálfur halda áfram að
rita Z!
I sama tbl. Mbl. er einnig
viðtal við þáverandi mennta-
málaráðherra. Magnús Torfa,
og segir hann þar „að ráðizt
væri í þessa breytingu einmitt
nú þar eð menn hefðu talið það
vera að fara aftan að kennurum
og nemendum í skólum, að
kenna Z hálft eða heilt skóla ár
til viðbótar...“
Það er samræmi, eða hitt þó
heldur i málflutningi þessa
geðslega drengs þá og nú. Nú er
það glæpur að fara að ónýta
nýsettar stafsetningarreglur,
sem búið er að kenna í 2—3 ár!
Þá var það að fara aftan að
kennurum og nemendum að
ónýta ekki strax stafsetningar-
reglur, sem höfðu verið
kenndar alfarið í 44 ár skv.
ákvörðun, sem tekin var 1929,
og raunar miklu lengur, þótt
ekki væri fyrr að boði yfir-
valda!
Z-frumvarpið var búið að
liggja frámmi á alþingi frá því í
desember sl. Það var því ekki
hrapað að neinu um afgreiðslu
málsins. Það er ekki sök
flutningsmanna, né meirihluta
menntamálanefndar neðri
deildar, þótt óvenjulegum bola-
brögðum væri beitt til að
hindra framgang þess; bola-
brögðum sem nægðu að þessu
sinni til að koma í veg fyrir að
frumvarpiðyrði að lögum.
En skamma stund verður
hönd höggi fegin.
missi ekki af atriðum f kvik-
mynd Howard Hawks, „The
Criminal Code“, sem verið er að
sjónvarpa og Bryan lék stórt
hlutverk i. Síðar í þessu atriði
kemur það fram að Bryan vill
ekki leika afdönkuð skrímsli
lengur, vegna þess að þáð hræð-
ir engan.
Hann tekur upp dagblað með
launsátri og segir að það
sé þetta, sem fólk sé
hrætt við í dag. Sam er hon-
um hjartanlega sammála og
gefur í skyn, að mynd hans eigi
að fjalla um þetta. Bogdanovich
segir það hvergi berum orðum,
en handritið gæti einmitt verið
að þeirri mynd, sem við erum
að horfa á. í lokaatriðinu tengir
Bogdanovich saman þræði þess-
Framhald á bls. 29
Lifandi skotmörk
Slæmur félagsskapur
Byssumaðurinn f TARGETS (Tim O’Kelly) kemur sér fyrlr við
f jöifarna götu til að finna sér skotmörk.