Morgunblaðið - 27.06.1976, Blaðsíða 22

22
MÖRGÚNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. JUNÍ 1976
MANNFÓLKIÐ
Allir vilja á
mölina - og þvi
fer sem fer
NYLOKIÐ er í Vancouver ráð-
stefnu fulltrúa 80 þjóða; var hún
haldin á vegum Sameinuðu þjóð-
anna og viðfangsefnið var flótti
manna úr sveitum á mölina.
Borgir víða í heiminum hafa
stækkað svo á undanförnum ára-
tugum, að uggvænlegt þykir. Á
þetta bæði við um borgir með
efnuðum og fátækum þjóðum.
Ýmsar fátækar þjóðir eiga um
þessar mundir í mestu mann-
flutningum, sem um getur. Stór-
borgir víða í þriðja heiminum
stækka geysihratt og þar að auki
með mjög ógæfulegum hætti.
Sveitamenn drífur að í stórum stíl
og fá þeir hvergi inni í mann-
sæmandi húsum, en verða að
hrófla sér upp kofaskriflum utan
við borgirnar og lokast þær svo
inni í hring slíkra hrófatildra og
hann verður æ þykkari. I sumum
löndum, sem koma við þessa sögu
fjölgar borgarbúum tvöfalt hrað-
ar en landsmönnum í heild.
Fram til ársins 1940 fluttust
einar 40 milljónir manna frá
Evrópu ti! Bandaríkjanna. En á
níu næstu árum munu líklega
jafnmargir flytjast úr sveitum til
bæja og borga. Þyki mönnum
þetta ótrúlegt má geta þess, að 95
milljónir manna hafa flutzt úr
dreifbýli til 24 stærstu borga
heims frá því árið 1950.
A ráðstefnunni í Vancouver
voru að sjálfsögðu ýmis ráð upp
um lausn þessa vanda. Kom m.a.
fram, að fátækar þjóðir þyrftu að
reisa svo gífurlegan fjölda íbúðar-
húsa og vinnustaða handa nýjum
borgarbúum, að ótrúlegt er með
öllu, að það takist. Þessar bygg-
ingar yrðu annars jafnmiklar að
vöxtum og allt það, er byggt hefur
verið í Evrópu, Japan og Norður-
Ameríku síðast liðnar tvær aldir. í
þokkabót þyrfti helzt að byggja
þetta á tuttugu árum! En verði
ekki af þessu ,,mun dágóður hluti
jarðarbúa brátt búa við svo ömur-
legar aðstæður, að naumast verð-
ur úr þeim bætt — nema „fólks-
kreppur“ eða „þjóðkreppur“
verði. En vonandi verður nú ekki
af því, að slíkar „kreppur" leysi
vandann.
Efnaðar þjóðir eiga við nokk-
urn annan borgavanda að stríða
en þær fátæku. Bandaríkjamenn
sjá fyrir sitt leyti fram á risaborg,
sem muni ná alla leið frá Boston
til Washington. Kalla þeir þennan
væntanlega óskapnað Boswash og
lízt að vonum ekki á blikuna. Jap-
anir vænta þess, að þeir verði
allflestír komnir til Tókíó um
næstu aldamót. Og borgirnar á
megmlandi Evrópu verða líklega
komnar saman áður lýkur. Það
yrði álitlegur bær, sem næði frá
Amsterdam og Briissel til Parísar
og borganna í Ruhrhéraðinu. Það
er ekki von, að mönnum lítist á
slíkar risaborgir, því líkast til
verður nær ólíft í þeim. Þær
krefjast geysilegrar orku, vega-
lengdir milli bústaða manna og
vinnustaða verða þar óhæfilega
miklar, fátækrahverfi myndast og
verða gróðrarstíur glæpa og síðast
en ekki sízt breiðast borgirnar
yfir ræktarlönd og óspillt svæði,
sem menn þurfa sér til hvíldar og
hressingar.
Þótt undarlegt megi virðast
eiga þessar risaborgir sér formæl-
endur. Telja þeir, að það sé borg-
arlífi aðeins til styrktar, að menn
flytji þangað úr sveitunum. Muni
þeir, sem flytjast á mölina hafa
fullan hug á því að duga vel og
verða velmegandi, einkum þeir,
sem búið hafi við bágan hag í
sveitunum. En þeir, sem vilja
ekki risaborgir segja, að nær væri
að rétta við hag manna I sveitum
og fá þeim næga vinnu; benda
þeir á Kínverja og Tanzaníumenn
til dæmis um það, að sveitamenn
eigi víst annarra kosta völ en
flytjast til fátækrahverfa stór-
borganna.
— JEREMY BUGLER.
PÍSLARVOTTAR
líðandi stundar
OKSANA Popovych heitir 47 ára gömul kona og er frá Ukraínu.
Hún gekk ung til liðs við úkrainsku þjóðernishreyfinguna. 16 ára
uömul var hún handtekin fyrir þær sakir ásamt einni stiillu sinr.i,
Vinkonan var skotin, en Oksana hneppt í fangesli, og hefur hún
ekkí beðið þess bætur.
I fangeisinu var henni haldið að strítvinnu. Beið hún svo mikinn
heilsubrest. að hún gekk ekki heil til skógar upp frá þvi. Hún var
látin laus áríð 1955 og fór þá heim í sina sveit, Ivano-Frankivsk i
Ukraínu. Kn hún fékk ekki búsetuleyfi þar. Varð hún að setjast að í
moidarkofa með aldraðri rnóður sinni. Gamla konan er ekkja I.es
M-artovych; hann var þekktur, úkrainskur rithöfundur.
Oksana lauk prófí frá gagnfræða- og rnenntaskóla með nokkrum
erfiðismunum og nam svo þýzku í tvö ár. Hún hugðist nú fara í
háskóla. en var synjað um inngiingu Þá tók hún upp á þvi að lesa
sögu; og varð hún ágætur sagnfræðingur. En heilsu hennar fór
síhrakandi. Lagðist hún loks i sjúkrahús og var skorin þar upp, en
sá skurður varð til einskis batnaðar.
1 17. grein sovézku stjórnarskrárinnar frá 1936 stendur meðal
annars, að öllunt sambandslýðveldum í Sovétrikjunum beri réttur
til þess að segja skilið við það rikjasamband. Felst í þessari klausu,
að almennir borgarar í lýðveldunum megi halda slikri skilnaðar-
stefnu fram hátt og í hljóði.
. Þetty eru þvi rntður ekki annað en orð. Má ntinna á það, sem
Lenoid Breznev, aðalritari sovézka kommúnistaflokksins, sagði einu
sinni: „í sovézkum lögum er almenningi veitt mikið pólitiskt frelsi.
En lögin verja kerfi okkar og hagsmuni sovézku þjóðanna jafnframt
öllum tilraunum til misbrúkunar fyrrgreinds frelsis." Og það er
lóðið. I Sovétrikjunum er ekki heldur gerður greinarmunur á
„pólitískum afbrotum“ og brotum
á venjulegum, enda á hann ekki „andsovézkur áróður" og út- En móðir hennar varð ein á báti,
að vera til i sovézku þjóðfélagi. breiðsla svonefndra sjálfsút- og var henni boðið að bjargast
Oksana Popovych heldur hins gáfna. Það er ýmislegt prent and- hjálparlaust svo sem hún gæti.
vegar fast við það, að munur sé á spyrnumanna i Sovétríkjunum. Hún er nú orðin blind.
þessu tvennu. Heldur hún áfram En „Andsovézkur áróður“ er allt Oksana Popovych starfaði
að berjast fyrir sjálfsákvörðunar- það talið. sent miðar að því að siðast i rafstöð. Nú prjónar hún
rétti til handa Ukraínumönnum, veikja stjórn Sovétrikjanna eða vettlinga i Mordóviu (u.þ.b. 450
enda þótt nokkuð sé af henni kollvarpa henni. Einnig „lygasög- km norðan við Moskvu) og mun
dregið og hún gangi við hækjur ur" ttl hnjóðs sovézka ríkinu eða starfsaðstaðan ekki góð. Matur er
nú orðið. sovézku þjóðskipulagi. vondur þar i betrunarbúðunum
Réttarhöldin fóru þartnig að og hinir balnartdi fangar liða
Arið 1974 átti að skera Oksönu Oksana var dæntd i átta ára nteringarskort Hins vegar er
upp á nýjan leík til að hún fengí betrunarvinnu við strangan aga mjög brýnt fyrir þeim að prjóna
bót meina sinna. En í nóvember á — og fimm ára útlegð. i fjarlæg- eftir áætlun ríkisins. Og prjóna-
því ári var hún tekin höndum um stað undir ströngu eftirliti áætlun rikisins verður að
öðru sinni og leidd fyrir rétt. árvökulla lögreglumanna. Oksana sfandast. . . .
Henni var gefinn að sök beið enn uppskuröar, er þetta var. — D.WID WATTS
Sovétríki:
Oksana
Popovych
OKSANA — Fyrst tekin 16 ára
og er nú enn horfin bakvið
gaddavirinn.
VÖRUSVIK
FRANSKIR víngerðarmenn hafa
ósjaldan orðið uppvísir að því að
selja svikna vöru. Og nú er enn
komið upp mikið vínsvikamál í
Frakklandi. Er þó ekki nema ár
liðið frá því annað ljótt mál kom
upp þar.
Nýlega var hafin gagnger rann-
sókn á franskri víngerð vegna
uppþota og óeirða vínbænda í
Suðurfrakklandi. Er margt og
misjafnt komið á daginn og þykja
vínbændur hafa hagað sér glanna-
lega, því stutt er frá því að þeim
var ákveðinn búnaðarstyrkur úr
sjóðum Efnahagsbandalags
Evrópu.
Einhverjir kváðu svo fast að
orði, að 70% af því víni, sem selt
er í Frakklandi yrðu tekin úr um-
ferð áður en kæmu í verzlanir —
ef frönskum iögum um víngerð
væri fylgt sómasamlega. En þeim
er víst ekki fylgt stranglega. Að
vísu telja margir rannsóknar-
menn Efnahagsbandalagsins
þessa tölu fullháa. Þó telja þeir
Glundur
á fínum
flöskum
fulla ástæðu til þess að gruna
franska víngerðarmenn um
græsku. En ástæðan til þess, að
frönsku vínbændurnir eru fyrst
nú teknir til alvarlegra bæna er
sú, að menn hafa haft allan hug-
ann vió vínsvik ítala. Þeir eru
jafnvel enn ósvífnari en Frakk-
arnir, og einmitt nýlega voru
tveir háttsettir, ítalskir embættis-
menn og margir minni háttar
glæpanautar þeirra ákærðir fyrir
það að hafa bætt sykri í vín til að
það gerjaðist fyrr en ella. Var
þarna um hafsjó víns að ræða.
Það eru mörg og kænleg brögð-
in í þessari starfsgrein. Eitt er
það að flytja inn ódýrt vín frá
Alsír og ítalíu og setja á flöskurn-
ar franska vörumiða. Þá mun al-
gengt, að hvítvín sé litað rautt og
það kallað rauðvín. Stundum er
varnarefnum bætt í vín til að það
geymist betur. Þetta er ólöglegt.
En auk þess er óbragð af varnar-
efnunum og það er verra. Er þá
siður að bæta brennisteinssýru í
vínið. Sýran vegur nefnilega upp
á móti bragðinu af varnarefnun-
um og þá er allt í lagi; Loks má
Framhald á bls. 46
ENVER Hoxha, leiðtogi
Albana, er að hreinsa til í
rfki sínu um þessar
mundir og eiga and-
stæðingar hans í stjórn-
málum engri miskunn að
mæta. Er haft eftir dipló-
mötum, sem komið hafa
til Albaníu undanfarið,
að aðfarir þessar minni
mjög á menningar-
byltinguna í Kfna forð-
um. Hreinsanirnar eru
allvíðtækar. Yfirmanna-
lið hersins hefur verið
grisjað og mörg hundruð
opinberra starfsmanna
verið rekin. Að sögn
ferðamanna má og vfða á
almannafæri sjá vegg-
blöð þar sem greint er frá
slæmum „göllum“
ýmissa framámanna f
stjórnkerfinu.
Hoxha hefur líka gefið
út margar tilskipanir um
„endurbætur“ að undan-
förnu. Til dæmis hefur
hvftflibbamönnum verið
skipað að vinna fram-
leiðslustiirf í mánuð á ári
hverju og segir f tilskip-
uninni, að „engar undan-
tekningar" verði frá því.
Þá hefur öllum fram-
haldsskólanemum verið
gert að skyldu að vinna f
verksmiðjum eða á sam-
yrkjubúum f eitt ár áður
en þeir Ijúki námi. A að
endurskoða allt mennta-
kerfið f Albanfu og reyna
með einhverjum hætti að
„sameina fullkomlega
andlegt og líkamlegt
starf“.
Hoxha sagði f ræðu
fyrir skömmu, að farin
yrði herferð gegn öllum
„fjandmönnum og svik-
urum“, sem vildu stía
sundur Albönum og einu
bandamönnum þeirra,
Kfnvérjum, en ganga til
liðs við „sovézka endur-
skoðunarsinna". Það er
almennt álit diplómata
sem fyrr voru nefndir, að
margir Albanir séu
orðnir. allleiðir á utan-
rfkisstefnu Hoxha, en
hún er slík, að Albanir
hafa ekki átt neina vini í
heiminum nema Kfn-
verja. Er talið að fjöl-
margir hermenn og
menntamenn séu orðnir
Hoxha andsnúnir af þess-
um sökum.
Erfitt er manni að gera
sér grein fyrir þvf, hve
hreinsanirnar f Albaníu
eru víðtækar. Þó stóð það
f blaði alhanska
kommúnisfaflokksins ný-
Hoxha
tekur
fram
sópinn
— EINVALDURINN —
Menningarbylting að kín-
verskri fyrirmynd.
lega, að „fleiri skrif-
finnar" hefðu verið
„reknir frá störfum
á undanförnum mán-
uðum“ en í annarri
hreinsun á árunum 1966
og 1967. Og þá voru fleiri
en 15000 opinberir starfs-
menn reknir úr stöðum
sfnum og sendir út á sam-
yrkjubú. Þessar tölur
birtu Albanir sjálfir
á sínum tíma.
Þeir hafa hins vegar
flutt fáar frengir af
átökunum núna og hef ég
orð vestrænna sér-
fræðinga fyrir þvf, að
helztu misklfðarefnin í
Albaníu séu efnahags-
stefnan og utanríkis-
stefnan. Er vitað að sum-
ir Albanir vilja treysta
bönd við fleiri þjóðir en
Kínverja eina. Það mega
Hoxha og stjórnarfélagar
hans aftur á móti ekki
heyra nefnt og er það
ekki furða, því stefnu-
breyting f utanríkismál-
um yrði þeim sennilega
að falli. Þeir eru því
ákveðnir að halda fast
vináttuna við Kínverja og
hvika hvergi. Albanir og
Kfnverjar hafa verið
einkavinir frá þvf árið
1960, er Hoxha sagði skil-
ið við Sovétmenn. En
Hoxha hefur ráðið
ríkjum f Albanfu frá þvf
að heimsstyrjöldinni
seinni lauk, og hann
ætlar bersýnilega ekki að
láta af því núna.
— DUSKO DODER
VANGASVIPUR