Morgunblaðið - 27.06.1976, Page 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. JÚNÍ 1976
23
l>etta gerðist líka ....
Menningarlíf í Iran
Ashraf prinsessa, systir íranskeisara, talaði dálitið óþyrmilega af sér i
síðastliðinni viku þegar blaðamaður frá Times átti við hana viðtal i
London og vék talinu að hinum þrálátu fréttum um pyndingar í Iran, þar
sem að mati Amnesty International er gengið öllu fólskulegar til verks i
þessum efnum en með flestum öðrum þjóðum i veröldinni. Blaðamað-
urinn nefndi spánýja iranska uppfinningu: járnbekk, sem hægt er að
gera hvitglóandi heitan með rafstraumi og sem fórnarlambið er hlekkj-
að við. — Blaðamaðurinn lýsir þvi sem nú tók viðá þessa leið: Hún lét
eins og hún skildi mig naumast og sagði: „Ég hef séð i nokkrum
blöðum að fólk virðist halda að við brennum fanga . . . Ég man ekki
enska orðið yfir það." Hér kom einn úr fylgdarliði prinsessunnar henni
til hjálpar og sagði: „Steiktir, yðar hágöfgi." Þetta vakti hlátur
fylgdarmanna. „Já, einmitt — steiktir," sagði prinsessan. „Nei, ég get
fullvissað yður um að þessar fréttir eru uppspuni frá rótum. Og það eru
enda til visindalegri aðferðir til þess að fá sannleikann uppúr fólki."
„Hvaða aðferðir?" spurði ég. „Sprautur," sagði Ashraf prinsessa og
varð aftur þannig á svipinn eins og hún skildi varla hvað ég væri að tala
um. „Þetta eru heimskulegar ásakanir. Menning okkar er á mjög háu
stigi."
Iðrun á almannafœri
Fólkið sem tók þátt í pólitísku uppþotunum í Kína i apríl síðastliðnum
hefur orðið að gera yfirbót á opinberum fjöldafundum, að haft er eftir
ýmsum heimildum. Opinberlega hefur ekkert verið skýrt frá afdrifum
þeirra, sem þá voru handteknir, en sitthvað þykir þó benda til þess að
þeir hafi ekki verið beittir líkamlegu harðræði. Samkvæmt fyrrgreind-
um heimildum hafa hinir handteknu verið teknir i smáhópum á
undanförnum vikum og leiddir fyrir fjölmenna borgarafundi þar sem
þeir hafa verið auðmýktir á ýmsan hátt sem stuðningsmenn hins
útskúfaða Teng Hsiao-ping. ítarlegt ákæruskjal hefur meðal annars
verið lesið yfir þeim og þeim gert að standa álútir undir lestrinum með
handleggina sperrta út i loftið fyrir aftan sig. Sumum er gefið að sök að
hafa notfært sér ringulreið uppþotanna til þess að gera aðsúg að
útlendingum.
Loftkastalar?
Timi ioftskipanna er vist ekki liðinn þótt flestir
hafi liklega haldið það. Nú hyggst fyrirtæki
nokkurt i Hamborg fara að smíða loftskip og
hefur til þess einlægan stuðning borgarstjórnar-
innar. Loftför þessi munu verða risastór og geta
borið feiknabyrðar, en auk þess er talið að
ódýrara verði að gera þau út en önnur flutninga-
tæki. Þau ættu þvi að geta orðið vinsæl ef verður
af smíðinni. — Að þvi er loftskipafrömuðirnir I
Hamborg segja eru 2.000 ökumenn á 1.000 vörubíium í einn mánuð að
flytja 40.000 tonn varnings frá Evrópulöndum til irans. En annars megi
skutla þessu litilræði þennan spöl i þremur Zeppelinrisaloftskipum og
geti 27 manns séð um það allt saman. Risaskipin eiga að vera 428
metrar á lengd en 90 í þvermál. Flughraði þeirra á að verða 250 km á
klukkusund að jafnaði í 1600 metra hæð. Og þau eiga að geta borið
750 lestir varnings um 7.000 kilómetra veg.
Hrollvekja í túpum
Lím sem nú er komið i breskar
verslanir, er svo skjótvirkt og gríp-
ur svo harkalega, að ef menn vara
sig ekki á einkennum þess geta
þeir stórlega skaðað sjálfa sig.
Þetta kemur fram í forsiðufrétt i
Guardian, sem vitnar í bréf frá
nafngreindum lækni, sem nærri
var farið illa fyrir. Honum segist
svo frá: „Augun á mér límdust
saman og ennfremur fingurnir, en
mér tókst að vera nógu snar að
komast i uppleysi. Maður hugsar til þess með skelfingu hver afleiðingin
yrði ef augnalok manna límdust saman." Límið, sem virkar á örfáum
sekúndum, hefur um skeið verið notað i iðnaði, en er nú fyrst að
komast í hendur almennings Það er self undir ýmsum nöfnum en
aðvaranir á umbúðum þess kváðu i öllum litrikum vera bæði litlar og
ófullkomnar. Þó er það svo sterkt að þar sem það nær að festa saman
fingur til dæmis þarf að gripa til skurðaðgerðar til þess að aðskilja þá.
Sitt lítið af hverju
Stöðvarstjóri einn hjá suður-afrísku rikisjárnbrautunum fékk duglega
ofanigjöf nýlega frá yfirboðurum sinum. Hann hafði gert þaðfrumhlaup
að fjarlægja skilti á stöðinni þar sem sagði að svörtum væri bannað að
halda sig á þessum stað, slík skilti erit almenn á brautarstöðvum i
þessu landi kynþáttafasismans. Stöðvarstjórinn gaf þá skýringu á
afglöpirm sinum að hann hefði aðeins viljað leggja sitt að mörkum við
uppfyllingu þeirra loforða rikisstjórnarinnar að bæta sambandið milli
kynþáttanna. En yfirstjórn járnbrautanna gaf út þá tilkynningu að hér
hefði verið of langt gengið og „misskilningur" eins og það var orðað. . .
i fyrsta skipti fá Bandarlkjamenn konu i embætti siðameistara ríkisins.
Og hana ekki af verri endanum.
Nú fyrir helgina staðfesti sem sé
öldungadeild Bandarikjaþings út-
nefningu Fords forseta á Shiriey
Temple Black, (myndin) barna-
stjömunni frægu sem nú er orðin
48 ára að aldri, í þetta embætti.
Hún hafði áður verið sendiherra
Bandarikjanna i Ghana i tvö ár og
segir það hafa verið „mikilvæg-
asta og kröfuharðasta starf sem
ég hef nokkurn tima gegnt.". . .
Höfuðborg Fiiipseyja, Manila, hef-
ur átt í miklu basli og leiðindum
að undanförnu vegna óskaplegs
ágangs rottuhjarðar. Yfirvöld hafa nú lagt höfuðin i bleyti og komið upp
með ráð til að sporna við rottufaraldrinum. Efnt hefur verið til
fegurðarsamkeppni. Ekki fegurðarsamkeppni fyrir rottur, heldur eru
þátttökuskilyrði með þeim hætti að hver þátttakandi verðgr að leggja
fram 20.000 rottuhala til að fá að vera með. Og titillinn ábm keppt er
um? Vitaskuld „ Heimsins fallegasti rottuveiðari":
AND0FSK0NUR
Herrarnir
heita
aðeins
öðrum
nöfnum
KONURNAR sem stóðu í ' J, I
fylkinarbrjósti i baráttunni
gegn einræði rússnesku fT
keisaranna eru um marga
hluti nauðalíkar þeim kyn-
systrum sínum sem berjast
nú gegn harðstjórn p
kommúnista á þessum sömu
slóðum. (Sjá: „Pislarvottar
liðandi stundar" hér í opn-
unni)
Þetta er niðurstaðan í
tveimur bókum sem komu út ___
i Bretlandi í vetur og fjalla mtm
báðar að meginefni urn kjör SxíœsMŒmðÆmi-
rússneskra kvenna fyrir og
eftir byltinguna.
Þó sýnist munurinn sá,
segir í nýlegri umsögn um
bækurnar, að andófs-
kornurnar, sem nú eru
hundeltar og fangelsaðar
fvrir austan tjald, eiga við
jafnvel kænni og So^a per«vskaya
miskunnarlausari and- «"d.r galganum.
stæðinga aö etja en hinar
sem stóðu i svipaðri baráttu
á ofanverðri síðustu öld.
Þá bar hátt nöfn rússneskra byltingarkvenna
eins og Veru Figner og Sofyu Perovskaya, sem
báðar voru flæktar í morðið á Alexander II árið
1881. Raunar voru þær beittar alveg óvenjulegri
harðneskju á þeirra tíma mælikvarða. Vera Figner
var dæmd til dauða, en síðan þyrmt á síðustu
stundu og flutt fangaklædd og í járnum í ömannúð-
legasta og rammgerðasta fangelsið sem keisara-
stjórnin réð yfir, hið illræmda Sehlusselburg-virki.
Hún sat þar í tuttugu ár og allan tírnan i ein-
menningsklefa, önnur tveggja kvenna í þessari
dýflissu sem annars hýsti einungis karlfanga. Hin
kornunga Sofya, sem var af aðalsættum og döttir
fyrrverandi umdæmisstjóra Moskvu, var hinsvegar
hengd opinberlega. Hún var talin hafa verið höfuð-
paurinn i morði keisarans og jafnvel að hafa
stjórnað sjálfri árásinni, og var flutt á aftökustað-
inn rammlega bundin aftan i opinni kerru og á
brjósti hennar áletrað spjald sem lýsti glæp
hennar.
Andófskonurnar, sem nú eru læstar inni á geð-
veikrahælum eða erfiða i fangabúðum Sovétkerfis-
ins, hefðu raunar til skamms tima allt eins getað
hlotið sömu örlög og Sofya. Stalin vílaði ekki fyrir
sér að láta lifláta kvenfólk siður en karlmenn, þó að
aftökurnar í valdatið hans færu að vísu fremur
fram í kjöllurum Ieynilögreglunnar en á torgum
eins og þegar keisarastjörnin vildi hafa mest við.
1 fyrrnefndri grein er vikið að nokkrum sovézk-
um samtíðarkonum sem hafa orðið að gjalda
skoðana sinna rétt eins og kynsystur þeirra fyrr á
áfum. Þar má nefna Nataliu Gorbanevskayu til
dæ'niis sem ásamt með örfáum löndum sínum
dirfðist að mótmæla innrás Rauöa hersins í
Tékkóslóvakíu og var handtekin fyrir tiltækið og
send á geðveikrahæli — „sérdeildina" eins og það
hét á máli stjórnvalda.
Þá nefnir greinarhöfundur sérstaklega fjóra
pólitíska fanga frá Ukraínu, þær Nadiu
Svitlyehna, Erynu Stasiv-Kalynets, Ninu Strokata
og Stefaniu Shabature.
Þessar konur, sem sátu þá í fangabúöum við
Barashevo í Mordoviu, báðu um áheyrn hjá ylir-
manni búðanna og höfðu þá tvær óskir frarn að
færa. I fyrsta lagi fóru þær þess á leit, að þær fáu
rúblur sem hétu kaup þeirra i þrælkunarvinnunni
yrðu látnar renna í sjóð, sem þær höföu einhvern-
veginn haft fregnir af og ætlaðúr var til styrktar
fórnarlömbum herforingjastjórnarinnar í t'.hile; og
í öðru lagi hétu konurnar á yfirvöld að pólitískir
kvenfangar í Sovétrikjunum fengju að kjósa eina
úr sínum hópi — til þess að mæta fyrir þeirra hiind
á ársþingi svonefndra Alþjöðasamtaka lýðræðis-
sinnaðra kvenna, sem þá átti að halda i Austur-
Berlín!
Naumast þarf að taka frani að báðum óskunum
var hafnað. Líknarsjöðurinn var því fáeinum aur-
um fátækari, og „lýðra'ðissinnuðu" konurnar á
stórþingi sinu i Austur-Berlín komust aldrei í þann
vanda að þurfa að standa augliti til auglitis við
fo'rnarlömb kerfisins, sent þær voru kornnar saman
til þess að lofsyngja.
Nadia, Eryne, Nine, Stefania -i- fjórar óbugaðar
konur af þeini ótrúlega grúa sem síðast liðin
fimmtíu ár hefur horfiö inn í gaddavirsstíur
sovézku fangabúðanna. Þær eru arftakar
kvennanna, sem börðust jafn ótrauðar gegn ofur-
valdi keisaranna. ()g ekkert hefur því miður
breytzt nema titlarnir á harðstjórunum. — DESI
POWERS
Á NÍLARBÚKKUM ■
EGYPZKA kvenfrelsishreyfingin
er orðin furðu gömul. Má rekja
rætur hennar allt til 1911. Það er
lika furðu langt frá því, að jafn-
ræði karla og kvenna var sett í
egypzk lög. Þar segir m.a. að kon-
ur og karlar skuli hafa jafnt kaup
fyrir sömu störf, konur megi
halda föðurnafni sínu áfram eftir
giftingu, og þær skuli ráða fé sínu
í hjónabandinu. bæði tekjum og
erfðafé. Gerði þetta konum hæg-
ara um vik en áður að ná rétti
sínum. í stjórnartíð Nassers for-
seta fleygði kvenfrelsismálum
enn fram. Fjölgaði þá mjög kon-
um i háskólum og á almennum
vinnumarkaði.
Enn er þó langt í land og eink-
um úti á landsbyggðinni. Sveita-
konur i Egyptalandi búa enn við
fornar hefðir í flestum greinum
og þær hefðir þykja heldur óhag-
stæðar konum. Konur í borgum
eiga hins vegar miklu meira frelsi
að fagna. Og langskólagengnar
konur í vinnu eru bezt settar
allra. Þær eru fáar enn, en þær
njóta virðingar. Það gerir þeim
hægara um vik að spjara sig í
karlasamfélaginu, að þjónustu-
fólk er enn á hverju strái í
Egyptalandi. Geta þær því sinnt
störfunum, sem þær hafa kjörið
sér, en látið þjónustufólk annazt
börn og bú.
Fáar egypzkar konur eru hátt
settar. Á þingi sitja 350 manns og
eru ekki nema átta konur. Einn
ráðherra er kona; það er Dr.:
Aisha Rateb, félagsmálaráðherra
Hún er lögfræðingur að mennt og
nam í Paris. Hún er önnur konan,;
sem verður ráðherra í Egypta-
landi. Eiginmaður hennar er pró-
fessor í lyfjafræði. Eiga þau tvo
syni og eru báðir í háskólanum i
Kaíró. Aisha Rateb gegnir ekki
aðeins ráðherraembætti; hún er
einnig prófessor og heldur hún
fyrirlestra um alþjóðarétt. Hún er
gott dæmi um þær konur í Kaíró,
sem hafa brotið af sér viðjar
hinna fornu, islömsku hefða og
komizt jafnfætis körlunum, sem
Gamlar
hefðir og
gamaldags
eiginmenn
áður réðu öllu og ráða reyndar
mestu enn.
Þrátt fyrir lögin um jafnrétti er
margt eftir, sem stendur konum
fyrir þrifum. Má nefna lögin um
hjónaband. Enn er fjölkvæni
leyfilegt í Egyptalandi. Það er að
vísu afar sjaldgæft nú orðið. En
mergurinn málsins er sá, að karl-
ar einir hafa rétt til fjölkvænis.
Hjónabandslög hafa verið þeim •
mjög í hag fram að þessu. Karl-
.maður getur fengið skilnað frá
konu sinni með auðveldum hætti.
Hann þarf varla annað en fara
fram á skilnað. Fyrir kemur jafn-
vel, að kona fregnar það eftir á,
að eiginmaður hennar sé skilinn
við hana. Karlarnir eru nefnilega
ekki skyldir að láta konurnar vita
af þessu lítilræði. Hins vegar er
konu öllu erfiðara að losna við
mann sinn. Það er raunar sVo
erfitt og tímafrekt, að það er
varla gerlegt. En þess ber að geta,
að Egyptar hyggjast laga skilnað-
arlög sin senn hvað liður. Það
hrekkur samt ekki til. Sá siður er
enn yið lýði í Egyptalandi, að for-
eldrar velji kornungum börnum
sínum maka. Stúlkur fá yfirleitt
ekki að fara einar út með karl-
manni. Hjónaleysi verða helzt að
fara saman í flokkum. Og þegar
ungur maður dregur sig eftir
stúlku verður hann að sannfæra
foreldra hennar um ágæti sitt og
sinna; þyki þjóðfélagsstaða fjöl-
skyldu hans ekki sómasamleg er
um tómt mál að tala.
Ung kona, sem ég hitti í Kaíró,
sagði mér sögu sína og er hún gott
dæmi. „Ég var 17 ára, þegar ég
giftist," sagði hún, „en eiginmað-
ur minn 34. Við eignuðumst tvö
börn. Hann dó stuttu seinna. Ég
giftist þá lækni. Við eigum engin
börn. Ég kæri mig ekki um fleiri.
Foreldrum manns míns er mein-
illa við mig. Ég rændi þau sem sé
syni þeirra. Þar að auki vildu þau,
að hann kvæntist hreinni meyju.
Okkur þykir vænt hvoru um ann-
að, en mér hefur oft komið til
hugar að fara frá honum. Hann er
ekki trúhneigður, en samt setur
hann mér ótal siðareglur. Við
bjuggum í Englandi á námsárum
hans. Þar var ég hálfgerður fangi;
ég mátti ekki heimsækja vini
mína og ekki einu sinni fara í bfó
með vinstúlkum minum. Stöku
sinnum fórum við í samkvæmi, en
ég var þá ævinlega dauðhrædd
um það, að hann sæi mig á tali við
einhvern karlmann. Yrði karl-
menn á mig má ég ekki svara
þeim. Þá er fjandinn laus. Ég er
löngu orðin þreytt á þessu. En
lífið hefur verið mér bærilegra en
mörgum öðrum, því ég hef unnið
úti og haft dálítil fjárráð."
— JUDITH KIPPER.