Morgunblaðið - 03.04.1977, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. APRÍL 1977
19
ir að ræða áður en hafizt var handa um framkvæmdir,
þannig að tryggt væri að hægt væri að ná nægilegri
gufu til raforkuframleiðslu, ennfremur að virkjunin sé
alitof stðr miðað við orkumarkaðinn á Norðurlandi og
að rekstur hennar verði mjög öhagstæður og hljðti að
kalla á mikil fjárframlög úr vösum skattgreiðenda, að
óeðlilega hafi verið staðið að útboði og framkvæmdum
að stöðva hefði átt framkvæmdir, þegar jarðhræringar
hófust á svæðinu og margt fleira hefur verið gagnrýnt f
sambandi við þessar framkvæmdir. Hvað vilt þú segja
um þetta mál?
— Vorið 1974 voru samþykkt lög á Alþingi um
Kröfluvirkjun. Alger einhugur var um málið. í um-
ræðum var lögð mikil áherzla á að flýta virkjuninni eins
og kostur væri. Aðaláhyggjuefni þingmanna var langur
afgreiðslutimi véla. Þegar núverandi ríkisstjórn var
mynduð var ákveðið í stjórnarsáttmálanum að ráðast i
virkjun á Norðurlandi til að bæta úr hinum mikla
orkuskorti þar. Þótt margir glæsilegir vatnsvirkjunar-
möguleikar séu á Norðurlandi var engin vatnsafls-
virkjun nægilega undirbúin fyrir ákvarðanatöku né
heldur von úm að nokkur slfk virkjun gæti komizt í
notkun á næstu árunt. Eina vatnsaflsvirkjunin sem
hefði getað leyst orkuvandamál Norðurlands um sinn
var lúkning þriðja áfanga í Laxá. En fyrrv. ríkisstjórn
og stjórn Laxárvirkjunar voru búnar að gera bindandi
samning við landeigendur um að ekki skyldi ráðizt í
virkjun Laxár. Með því að halda áfram og leggja
áherzlu á framkvæmdir við Kröflu var verið að fram-
fylgja einróma vilja Alþingis og ákvæðum stjórnarsátt-
málans.
Við skulum líta á þá gagnrýni, sem fram hefur komið.
Því er haldið fram, að rannsóknir hafi verið litlar sem
engar áður en ákvarðanir voru teknar. Þetta er rangt.
Rannsóknir höfðu staðið yfir f 5 ár eins og margar
skýrslur Orkustofnunar frá þessum árum bera vott um.
Að tillögu Orkustofnunar voru þessu til viðbótar borað-
ar tvær rannsóknarholur á árinu 1974. Að því loknu var
vandinn sá að velja milli tveggja kosta, sem lögin
heimiluðu, hvort virkja skyldi í Námafjalli eða við
Kröflu. Orkustofnun og Náttúruverndarráð mæltu með
Kröflu. Orkustofnun segir í greinargerð sinni, að þau
rök séu m.a. fyrir þessu staðarvali, að á Kröflusvæðinu
sé gufa miklu meiri, en nægileg gufa muni vera þar
fyrir þessa fyrirhuguðu virkjun, 55—60 megavatta, og
fyrir stækkun hennar siðar. Orkustofnun valdi þann
stað, þar sem stöðvarhúsið skyldi byggt. I rauninni var
hér ekki vafi um það, að ráðast skyldi i Kröfluvirkjun,
heldur um hitt, hversu margar holur þyrfti að bora og
hve langan tíma það tæki. En miðað við rannsóknir og
tilraunarboranir á svæðinu og samanburð við Bjarnar-
flag og Námafjall áætlaði Orkustofnun að hver hola
mundi gefa að meðaltali um 5 megavatta afl.
Menn spyrja: var það ekki of mikil áhætta að ráðast I
virkjun á þessu virka eldfjallasvæði? Þessi áhætta var
rædd og metin i skýrslum Orkustofnunar. Það var alltaf
vitað, að hér væri áhætta tekin, en land okkar og
auðlindir þess eru með þeim hætti, að mikla áhættu
verður að taka. Við höfum reist tvær stærstu virkjanir
landsins nálægt Heklu og ákveðið að ráðast í þá þriðju,
þó að hér sé um að ræða virkt eldf jallasvæði. Byggð var
endurreist i Vestmannaeyjum á virku eldfjalli. Ein
mesta auðlind okkar er jarðhitinn á háhitasvæðum, þar
sem er meiri og minni ókyrrð, sem menn hafa lítt orðið
varir við, fyrr en hin nýju mælitæki voru tekin í
notkun, sem nú hafa verið við Kröflu á annað ár. Til
dæmis koma annað veifið jarðskjálftahrinur á háhita-
svæði á Reykjanesi, svo að skjálftarnir skipta stundum
hundruðum eða þúsundum á sólarhring. Þeir koma
fram á mælum, en fæstir svo sterkir, að fólk finni. Ef
við íslendingar .ætlum að nýta þessar auðlindic, jarð-
gufu og vatnsföll, sem mörg eru á eldgosa- og jarð-
skjálftasvæðum, verðum við að taka áhættu. En um leið
er nú markvisst stefnt að þvi að undirbúa einnig
virkjanir utan þessara svæða, s.s. Blöndu og Bessa-
staðaárvirkjun.
Næsta spurning er þá sú, hvort hefði átt að hætta við
Kröfluvirkjun eða fresta henni, þegar Leirhnúksgosið
brauzt út 20. des. 1975, öllum að óvörum og án þess að
nokkur jarðvisindamaður segði það fyrir. Fjórir jarð-
vísindamenn hjá Raunvísindastofnun skrifuðu mér 19.
janúar 1976 og töldu óráðlegt, að meðan jarðskjálfta-
hrinan, sem hófst 20. des., stæði yfir, yrði haldið áfram
framkvæmdum, öðrum en þeim, sem stuðla að verndun
mannvirkja á staðnum. Þessum ábendingum var alveg
fylgt. Nokkru síðar dró verulega úr jarðskjálftahrin-
unni og í febrúar-marz var hún gengin yfir. Upp úr því
hófust framkvæmdir að nýju. Varðandi framkvæmdir
eða frestun þeirra eftir Leirhnúksgosið hefur jafnan
verið leitað álits Orkustofnunar og farið eftir því.
Orkustofnun hefur á að skipa fjölmörgum sérfræðing-
um á öllum þeim sviðum, sem hér skipta máli. Hún
hefur haft með höndum rannsóknir á Kröflusvæðinu
frá upphafi og ráðuneytið leitar ekki aðeins álits henn-
ar hvenær sem því finnst ástæða til, heldur hefur
Orkustofnun fyrirmæli um að gera iðnaðarráðuneytinu
þegar aðvart, ef einhverjir þeir atburðir gerast, sem
gefa ástæðu til að endurskoða framkvæmdaáætlun.
Þá hefur þvi verið haldið fram, að útboð hafi ekki átt
sér stað um vélar og rafbúnað i Kröfluvirkjun, að
virkjunin hafi verið akveðin of stór og ástæðulaust að
festa kaup á tveimur vélum í stað einnar. Það er rangt,
aó útboð hafi ekki farið fram. Kröflunefnd valdi sér
ráðgjafarverkfræðinga, eitt íslenzkt fyrirtæki og annað
bandarískt og hafa þau unnið saman að öllum undirbún-
ingi. Ráðgjafarfyrirtækin völdu nokkur stærstu og
þekktustu fyrirtæki í heiminum, sem framleiða vélar af
þeirri gerð, sem Kröfluvirkjun þarf á að halda og öllum
þessum aðilum var gefinn kostur á að senda tilboð.
Tilboð bárust frá 5 aðiljum. Þvi tilboði var tekið, sem
ráðgjafarnir voru sammála um, að væri hagkvæmast og
FRAMLEIÐSLU-
KOSTNAÐUR SAM-
BÆRILEGUR VIÐ
SIGÖLDU 0G
HRAUNEYJAFOSS,
ÞEGAR BYGGT ER Á
SÖMU FORSENDUM
segir dr. Gunnar
Thoroddsen iónadar-
ráðherra í vidtaH
irið MorgunUaðið
um orkumál
Seinni hluti
mæltu með. Varðandi stærð virkjunarinnar er það segja,
að lögin gerðu ráð fyrir 55 megavatta virkjun. Við
nánari undirbúning kom i ljós, að vélar sem henta
þeirri stærð voru ekki fáanlegar og var talið, að tvær 30
megawatta samstæður væru hentugastar. Ef miðað
hefði verið við minni virkjun, t.d. 12 megawatta eða 16
megawatta eins og sumir hafa rætt um, þá er talið, að
framleiðslukostnaður á hverja kilówattsund hefði orðið
verulega hærri, orkuverð 40—60% hærra. Þar sem ljóst
er, að 60 megawatta virkjun verður fullnýtt á fáum
árum er það tæplega áhorfsmál að ráðast I þá virkjun í
stað smærri og tiltölulega dýrari virkjunar. En mátti þá
ekki undirbúa 60 megawatta virkjun, en fresta kaupum
á seinni vélaasamstæðu? Sú leið hefði valdið töluverð-
um aukakostnaði. Verðhækkanir á rafvélum eru þegar
orðnar verulegar frá þvi að samið var um þessi kaup og
hagkvæmir samningar náðust með þvi að festa kaup á
þeim báðum samtimis. Þetta er sama sjónarmið og
Landsvirkjun hafði við Sigölduvirkjun, þar sem strax i
upphafi voru fest kaup á þremur vélum, þótt ekki sé
þörf nema á þeirri fyrstu fram á næsta ár. Hinsvegar er
um sinn frestað uppsetningu seinni vélar Kröflu.
Um áramótin birtust rosafréttir um tæringu i borhol-
um, svo alvarlega, að vélar og leiðslur virkjunarinnar
væru í hættu og viðbúið að fóðring í borholum eyði-
legðist á skömmum tíma, jafnvel nokkrum vikum. Nú er
það reynsla okkar tslendinga við nýtingu á heitu vatni
og jarðgufu, að upp koma erfiðleikar; stiflur, útfall og
tæring. Fyrir alilöngu töldu menn Hitaveitu Reykjavík-
ur i yfirvofandi hættu stadda af þessum ástæðum, en öll
þessi vandamál tókst að leysa. Sömu sögu er að segja um
flestar hitaveitur og nú nýlega Hitaveitu Suóurnesja,
en það vandamál er einnig leyst.
Nefnd sérfræðinga var strax skipuð til að kanna þessa
tæringarhættu af gufunni við Kröflu. Það liggur nú
fyrir, að hér eru ekki vandamál á ferðinni, sem sérstak-
ar áhyggjur þarf að hafa af. Rannsókn verður haldið
áfram og vandlega fylgzt með framvindu mála. t sumum
borholum er engin tæring nú. í einni þeirra er tæring,
sem gæti eyðilagt fóðurrör i þeirri holu á 40—50 árum,
ef ekkert væri að gert.
Verður Krafla f jár-
hagslegur baggi?
— En hvað um kostnaðinn við Kröfluvirkjun, sem
sagður er verða svo mikill að virkjunin geti ekki staðið
undir sér um margra ára skeið og greiða verði fé úr
vösum skattgreiðenda til þess að borga upp tapið af
henni framan af?
— Himinháar tölur hafa verið nefndar um kostnað
við Kröfluvirkjun, segir dr. Gunnar Thoroddsen, þá
níðþungu greiðslubyrði, sem hún hafi í för með sér,
óheyrilegt orkuverð og greiðsluhalla á ári hverju, sem
nemi einum til tveimur milljörðum króna. Þess er fyrst
aó geta, að þegar Kröfluvirkjun er borin saman við
aðrar virkjanir, t.d. Sigöldu, eða Hrauneyjarfoss, stenzt
hún fullkomlega samanburð, þannig að framleiðslu-
kostnaður á kilówattsund og þar með heildsöluverð er
svipað, þegar byggt er á sömu forsendum. Það er
villandi, þegar framleiðslukostnaður Kröfluvirkjunar
er borinn beint saman við kerfi Landsvirkjunar i heild.
Landsvirkjun á Sogsstöðvar og Búrfellsvirkjun, sem
búið er að greiða niður i verulegum mæli og orkuverð
frá þessum stöðvum þvi miklu lægra en frá virkjunum,
sem nú eru byggðar. Það er hins vegar raunhæfara og
réttara að bera Kröfluvirkjun saman við Sigöldu. Báðar
eru þær reistar til að forða okkur frá orkuskorti, þær
eru báðar við vöxt, þannig að hagkvæmni þess að virkja
í stórum áföngum fær þar notið sin.
Þessar furðulegu fullyrðingar um orkuverð og
greiðslubyrði Kröfuvirkjunar eru byggðar á þeim
forsendum, að rafmagnsnotendur eigi að greiða allan
stofnkostnað Kröfluvirkjunar á 6—7 árum. Með slíkum
fáránlegum talnadæmum geta menn búið sér til alls
konar spár, en varla dettur nokkrum manni í hug í
alvöru að virkjun, hvort sem er hér á landi aða annars
staðar í heiminum, sé greidd að fullu á örfáum árum.
Yfirleitt er byggt á því, að stofnkostnaður virkjana sé
greiddur á 25—40 árum og að lán séu afborgunarlaus
fyrstu árin, þangað til virkjunin fer að skila verulegum
tekjum af framleiðslu sinni. í sambandi við Kröflu-
virkjun verður að ætlast til þess, að hún njóti hlutfalls-
lega svipaðra kjara um eigandaframlag og vikjandi lán
og Landsvirkjun hefur notið.
Eigendur Landsvirkjunar, ríkið og Reykjavíkurborg,
hafa greitt framlög til Landsvirkjunar, sem nema i
krónutölu samtals 712 milljónum króna, en sú upphæð
samsvarar með verðlagi 1. jan. 1977, miðað við visitöiu
byggingarkostnaðar.'tæpum 4 milljörðum króna. í öðru
lagi hefur Landsvirkjun fengið svokölluð víkjandi lán,
sem eru þess eðlis, að vextir og afborganir af þeim
greiðast þá fyrst, þegar afkoma fyrirtækisins leyfir,
samkvæmt nánari reglum. Hér er um að ræða tvö lán,
annað frá 1967 upp á 200 miiljónir, hitt frá 1974 upp á
350 milljónir, en þessi lán samsvara á núverandi verð-
lagi 2365 milljónum króna.
Nú eiMtnnið að greiðsluáætlun fyrir Kröfluvirkjun og
koma þá til athugunar þau atriði, sem ég hef nú rakið,
en því til viðbótar er eðlilegt, að rikið hafi til hliðsjónar
að hér er um algert brautryðjendastarf að ræða um
virkjun jarðgufu á íslandi og að náttúruhamfarir hafa
tafið verkið og aukið kostnað.
— Hvenær fer Kröfluvirkjun í gang?
— Með vorinu.
STG.