Morgunblaðið - 23.10.1977, Blaðsíða 10

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. OKTÓBER 1977
VERÖLD
PÚLITÍI
HEILBRIGÐISMAL
MONTAND fór með aðalhlutverkið í sannsögulegri kvikmynd um Slansky-réttarhöldin sem svo
voru kölluð austur í Prag, sem voru hápunktur víðtækrar hreinsunar á þessum slóðum. Þeim
lyktaði með aftöku fjölda kommúnistaleiðtoga (með Slansky í broddi fylkingar) sem að góðum og
gömlum stalinistiskum sið áttu að hafa orðið uppvísir að þvi að reka erindi „heimsvaldasinna"
Yves Montand hefur lengi verið einn frægasti kvikmyndaleikari Frakka. Hann var nokkuð sér á parti í
þeim hðpi vegna þess, að hann var yfirlýstur kommunisti. Þeir hafa hingað til verið teljandi meðal
kvikmyndastjarna.
Nú er Montand genginn af hinni gömlu hugsjón sinni. I viðtölum, sem birtust fyrir skömmu í Journal de
Dimanche og Le Nouvel Observateur greinir hann frá stjórnmálaafskiptum slnum og ástæðunum til
þess, að hann hvarf frá kommúnisma. Hann kveðst hafa verið einlægur Stalfnisti fyrr á árum, en ekki
gera sér Ijósa grein fyrir því af hvers konar völdum hann hallaðist að gamla manninum. „Kannski var
það af almennri velvild, kannski af barnaskap — eða heimsku", segir hann.
Montand og eiginkona hans Kimone Signoret, sem Ifka var einn þekktasti leikari franskur, voru hærra
metin af kommúnistum á sinni tfð en flestir aðrir „samferðamenn". Varð það kommúnistum nokkurt
áfall, þegar þau sögðu skilið við þá. Simone Signoret segir frá sinnaskiptunum í nýútkomnum
endurminningum sfnum. Montand hefur hins vegar varizt sagna þar til nýlega, að hann leysti frá
skjóðunni. t fyrrnefndum viðtölum ber hann óbreyttum félögum sfnum kommúnistaflokknum vel
söguna, en kveðst aftur á móti aldrei munu fyrirgefa stalfnistunum f flokksforystunni. Þeir eru
reyndar flestir í fararbroddi enn. Um ófrelsið f Austurevrópu, ferðabann, ritskoðun, brottrekstur
andófsmanna úr landi og aðrar uppeldisaðferðir yfirvalda á þeim slóðum segir hann: „Það verður ekki
kallað annað en fasismi — eða stalfnismi, ef menn vilja heldur. Því miður þora fáir af mfnu tagi að
hafa orð á þessu. Þeir forðast jafnvel að hugsa um það. Þeir eiga sér draum, og honum er hætta búin af
þessum staðreyndum. Og hver vill láta draum sinn? Menn afneita heldur staðreyndunum".
Montand er ftalskur að ætt og uppruna, og heitir Ivo Livi réttu nafni. Faðir hans var kústasmiður að
atvinnu. Hann varð að flýja undan fasistum, er þeir komust til valda, og fluttist þá til Marseilles. Ivo
sonur hans fór að vinna f verksmiðju 11 ára gamall. Sfðar komst hann f læri hjá rakara, en undi þvf
ekki til lengdar og fór að vinna á eyrinni. En hugur hans stóð til þess að syngja og leika og brátt var
hann farinn að koma fram f söngleikahúsum. Hlaut hann skjótan frama, og var orðin þekktur
kvikmyndaleikari eftir nokkur ár.
Kommúnistar töldu sér mikinn ávinning á „samfylgd“ Montands og höfðu þeir fáa f meiri metum en
hann og konu hans, eins og áður sagði. Þegar þau komu til Moskvu árið 1956 var tekið á móti þeim eins
og hetjum ellegar þjóðhöfðingjum; hittu þau alla Sovétleiðtoga að máli og snæddu með þeim f miklum
fagnaði, og Krústjoff ræddi við þau f fimm klukkustundir samfleytt.
En þetta sama ár höfðu Kremlverjar sent Rauða herinn inn f Ungverjaland og látið hann berja niður
byltinguna. Hafði það fengið talsvert á þau Montandhjón og raskað trú þeirra á kommúnismann. Þar
við bættist, að þau sáu f Sovétferð sinni ýmislegt, sem ekki samrýndist yfirlýsingum yfirvalda
fyllilega. Það var þó ekki fyrr en allnokkru sfðar, að þau gengu af trúnni.
Um eitt skeið reyndi Montand fyrir sér f Hollywood. En honum vegnaði ekki vel vestanhafs og sneri hann
aftur heim. A næstu árum lék hann f nokkrum pólitfskum kvikmyndum undir stjórn Costa G:vras,
„Z“, og „Játningunni" m.a. Kommúnistum Ifkaði sú fyrri vel, en hin miður og urðu reyndar æfir, er
hún var sýnd. Sú mynd fjallar nefnilega um mannskæðar hreinsanir stalfnista f Tékkóslóvakíu. Nú
eru tfmar hins vegar breyttir, og kommúnistar búnir að sætta sig við „Játninguna'* og bera jafnvel lof
á hana — en þá er Montand genginn af trúnni...
— ROBIN SMYTH.
Sameiginleg
nefnd heimilis-
lækna, fæðing-
arlækna og
kvensjúkdóma-
lækna i Bret-
landi hefur látið
það ráð út
ganga, að allar
brezkar konur eldri en 35 ára,
sem taki getnaðarvarnartöflur að
staðaldri skuli leita læknis til að
ganga úr skugga um það, hvort
þeim sé hætta búin af töflunum
og ráðlegást að taka upp annars
konar getnaðarvarnir. Þvi var
bætt við, að konur á aldrinum
30—35 ára gerðu líka rétt i því að
leita læknisráða um þetta, eink-
um þær, sem reyktu og hefóu
tekið getnaðarvarnartöflur í
fimm ár eða lengur. Þessi hópur
telur ein 20% af þeim konum i
Bretlandi, sem taka getnaðar-
varnartöflur að staóaldri.
Læknarnir styðja ráð sitt tvenn-
um rannsóknum og birtust skýrsl-
ur um hvorar tveggja í tímariti
brezku læknasamtakanna fyrir
skömmu. Niðurstöður þeirra sam-
rýmast niðurstöðum fyrri rann-
sókna og benda til þess, að kon-
um, sem taka gigtnaðarvarnartöfl-
ur sé talsverð meiri hætta búin en
hinum af hjarta- og æðasjúkdóm-
um, og auk þess verði þeim æ
hættara með aldrinum.
Aðrar rannsóknir, og þær um-
fangsmeiri, tóku til 46 þúsund
kvenna og stóðu yfir í átta ár. I
þeim kom á daginn, að konum
sem tækju getnaðarvarnartöflur
væri fimm sinnum fremur lífs-
hætta búin en öðrum. Nemur sá
munur einni i hópi 20 þúsunda
yngri en 34 ára, en eykst hratt úr
því og nemur einni í hópi 3000 á
aldrinum 34—44 ára.
Hinar rannsóknirnar tóku til 17
þúsund kvenna og stóðu yfir í níu
ár. A þeim tima létust af hjarta-
eða æðasjúkdómum níu þeirra,
sem tekið höfðu getnaðarvarnar-
töflur — en engin þeirra, sem
notuðu annars konar varnir.
Nefnd sú í Bretlandi, sem úr-
skurðar öryggi lyfja lýsti yfir því
Enn fellur
grunur á
„pilluna

eftir tilmæli
læknanna, að svo
litlu hefði munað
í rannsóknunum,
að ekki væri hægt
að draga af því
nákvæmar
ályktanir um al-
menna hættu af
getnaðarvarnar-
töflum. Og yrði ekki séð, að konur
þyrftu að grípa til frekari varúð-
arráðstafana en þeirra, sem til-
greindar væru utan á öllum um-
búðum um getnaðarvarnatöflur.
En læknanefndin, sem fyrst var
getið hafði reyndar látió það
fylgja, að konur þyrftu ekki að
hlaupa upp til handa og fóta;
þeim dygði að spyrja lækna sína
næst, þegar þær fengju töflur hjá
þeim. Enn fremur væri ástæðu-
laust, að konur yngri en þrítugar
hættu að taka getnaðarvarnatöfl-
ur. Hins' vegar væri þeim, sem
reyktu, ráðlegast að hætta því
fyrr en síðar.
Fjölskylduáætlanaráð í Bret-.
landi lagðí það til þessa máls, að
konur yrðu að meta hættuna af
töflunum og hættuna á barneign
og bera þær saman. Ráðið tók
undir það með Lyfjaöryggisráð-
inu, að varúðarráðin utan á töflu-
pökkunum væru nægileg og
þyrftu konur ekki að gera frekari
ráðstafanir.
— HUGH HEBERT.

RÉTTVÍSIIMl

Saklanst
lambeða
ófoeskja?
Maður heitir Andirja
Artukovic, kominn fast að átt-
ræðu og býr í Surfsíde, smábæ
í Kaliforníu. Artukovic hefur
verið búsettur í Bandarikjunum
í rúm þrjátíu ár og fengizt við
kaupsýslu. Honum hefur vegn-
að vel á þessum árum og lifir
hann nú á eignum sínum í
ellinni. Hann er vel liðinn af
nágrönnum sínum í Surfside
og lýstu þeir honum svo fyrir
blaðamanni, að hann væri
„indæll gamall maður", góður
kaþólikki og sækti messu á
hverjum sunnudegi.
En til eru þeir, sem ekki er
jafnhlýtt til þessa „indæla,
gamla manns" Það eru til
dæmis Varnarsamtök Gyðinga
og ýmsir, gamlir kunningjar
hans heima í Júgóslavíu. Þeir
kalla hann stríðsglæpamann,
„Balkanslátrarann", og halda
því fram, að hann hafi ein
800.000 mannslif á samvizk-
unni.
Artukovic kom til Bandarikj-
anna með ólöglegum hætti á
sinum tima. Stóð hann lengi i
stappi við yfirvöld, sem vildu
reka hann úr landi. Var mál
hans fyrir dómstólum i átta ár
og lauk svo, að honum var leyft
að vera áfram um sinn Var
hann farinn að vonast til þess,
að hann fengi að lifa i friði í
ellinni. Að visu mátti hann allt-
af eiga von á hótunarbréfum
endrum og eins; einnig var
honum ósjaldan hótað illu i
sima, einu sinni var skotið úr
haglabyssu inn um glugga hjá
honum og öðru sinni var eld-
sprengju varpað upp að húsi
hans. En mestu máli skipti, að
honum yrði ekki visað úr landi
og hann sendur til Júgslaviu;
þar átti hann dauðann nokkurn
veginn visan fyrir striðsglæpi
sína. Nú er hins vegar búið að
taka mál hans upp aftur og
kann enn svo að fata, að hann
verði framseldur.
Artukovic var innanrikisráð-
herra Júgóslavíu í hálft annað
ár í heimsstyrjöldinni siðari.
Stjórn sú, er þá sat að völdurh í
Júgóslaviu var höll undir
Hitler. Artukovic var yfirmaður
leynilögreglunnar, sem Utashi
nefndist og var fræg af fólsku-
verkum sínum. í stjórnartíð
Artukovic myrti hún tugi þús-
und Gyðinga, Serba og Tatara;
sumir halda þvi fram, að
fórnarlömbin hafi talið hundruð
þúsunda.
Artukovic kom til Bandaríkj-
anna árið 1948, framvísaði
venjulegum ferðamannapassa
og fékk landvistarleyfi í nokkra
mánuði. Hann hafði flúið,
þegar kommúnistar náðu völd-
um i Júgóslaviu. Höfðu þeir
lýst eftir honum og gefið að sök
að hafa látið myrða 51 þúsund
manns. (Talan hækkaði siðar
og voru fórnarlömbin að lokum
orðin 836 þúsund talsins, 750
þús. Serba, 60 þús. Gyðinga
og 26 þúsund Tatara).
Artukovic sá þvi sina sæng upp
reidda og fór án þess að
kveðja. Settist hann í fyrst upp