Morgunblaðið - 15.03.1979, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. MARZ 1979
UPPI á sjöttu hæð í húsinu á Suðurlandsbraut 12 situr
Sigurjón Rist, umflotinn skýrslum um vatnamælingar
víðs vegar að af landinu. Úr öllu því stórflóði upplýsinga
er hann að búa undir prentun skýrslur, sem síðan er
hægt að ganga að og fá í bókasafni Orkustofnunar á
Laugavegi 116. í þessum upplýsingum eru m.a. mælingar
úr nágrenni höfuðborgarinnar, í Heiðmörk, Elliðaám,
Hólmsá, Suðurá o.s.frv., því Sigurjón hefur í áratugi
verið að fylgjast með þessu vatnasvæði. Þar sem því var
nýlega varpað fram í dagblaðsgrein að rannsóknir á
einmitt þessu svæði, sem er vatnsveitusvæði Vatnsveitu
Reykjavíkur, væru vanræktar, Iá beint við að leita
almennra upplýsinga um það hjá Sigurjóni og spyrja:
Þurfum við Reykvíkingar að búa við vatnsskart?
— Nei, alls ekki, svaraði Sigur-
jón um hæl. Hér er nægilegt af
hreinu og góðu vatni í jörð og
auðvelt að ná því.
— Hver er þá ástæðan til þess
að skortur er á vatni, t.d. efst í
Breiðholti?
— Frá mínum bæjardyrum séð
stafar það ekki af skorti á vatni á
svæðinu, heldur af verkefnaröð við
vatnsnámið og öðru slíku. Þensla
byggðarinnar hefur verið stórstíg
á undanförnum árum, einkum í
Breiðholti og Kópavogi. Fyrir ein-
um 11 árum var fullyrt að
Breiðholt III yrði ekki byggt af
veðurfarslegum ástæðum, kulda
og stríðum vindum. Þar efra var
gerð könnun á veðurfari í nokkur
ár. Ég minnist þess, að ég gekk
fram á mælitækin, ekki langt frá
því sem Fjölbrautaskólinn er nú.
En hvað um það, þarna eru upp
risin stærstu hús landsins og mörg
þúsund manna byggð, langt fyrir
ofan Gvendarbrunna. Það er
alkunna að hver bóndi leitast við
að ná sjálfrennandi vatni í bæ
sinn. Og Þóroddi vatnsveitu-bónda
í Reykjavík er líkt farið. Hann tók
að leita með borunum að vatnj
ofarlega í Heiðmörk — að óvígðu
vatni — en það var seintekinn
matarafli, undirheimakarlinn var
fastheldinn á sitt.
— Er jarðfræðirannsóknum á
svæðinu ábótavant?
— Nei, það er síður en svo.
Vandfundinn er sá staður á
landinu, sem betur er kannaður, af
alúð og nákvæmni. Jón Jónsson
jarðfræðingur á þar stærsta verk-
ið, en auk hans jarðfræðingarnir
Tómas heitinn Tryggvason og nú í
seinni tíð Kristján Sæmundsson.
Vatnsveita Reykjavíkur er aðal-
driffjöðrin að rannsóknunum.
Rannsóknasvæðið nær langt út
fyrir borgarmörk Reykjavíkur, eða
allt ofan frá Kaldadal og út á
Reykjanestá. Á vatnafræðiþingi,
sem haldið var hér í Reykjavík
1964, lagði Jón Jónsson fram
stórmerkilegt kort, sem sýndi
meginsprungur og misgengi
bergsins. Um sama leyti eða árið
eftir birti hann ítarlega grein í
Náttúrufrðingnum um jarðfræði
og grunnvatn í Reykjavík og
nágrenni.
— Geturðu sagt okkur í fáum
orðum aðalatriðin?
— Ég skal reyna það, þótt
eðlilegra væri að leita til jarð-
fræðinga. í stuttu máli sagt er
basalt alldjúpt í jörðu, segjum það
vatnsþétt. Ofan á því er grágrýti
og óregluleg lög og hrúgöld frá
tímabilum milli ísalda.
Sprungurnar, sem Jón sýnir á
korti sínu, eru í grágrýtinu og
leggja í aðalsprungustefnu
landsins, norðaustur-suðvestur.
Svo hefur misgengi átt sér stað.
Ofan á öllu saman eru svo hraun-
in, sprungur hér og hvar upp í
gegn um þau. Ef litið er t.d. á
Heiðmerkursvæðið er ljóst að
straumstefna vatnsins undan
brekkunni í hrauninu sjálfu, er
sem næst hornrétt á sprungurnar.
Þær gleypa því vatnið. Kannski er
ekki rétt að segja „gleypa", því
þær eru meira og minna fylltar
upp af efnum, svo sem þeim sem
hraunið á sínum tíma ýtti á undan
sér. En í heild verða þær aðalleið
grunnvatnssins. Og svo seytlar
vatnið eftir þversprungum undan
brekkunni á milli meginsprungna,
og er þá streymið lítt í tengslum
við hæð og halla yfirborðsins.
Ætla má að hjá Gvendarbrunnum
sé slíkt sprungukerfi skammt
undan.
— Þarf þá ekki að bora þar sem
landið er sprungið?
— Jú, það kemur að því, en við
eigum annarra kosta völ út þessa
öld. Og það er margfalt ódýrari og
einfaldari lausn.
—Hver er hún?
— Beisla það sem við höfum svo
gott sem í hendi. Sennilega er best
að skýra þetta með dæmi um hvað
hægt er að gera. Á þurrkaárunum
1951 og 1952 var vatn í Hafnarfirði
tekið úr vatninu í Kaldárbotnum.
Ur skyldi bæta og í janúar 1953
var í mótun sú hugmynd að fram-
lengja rörin inn eftir Kaldárvatni
inn í austurvoginn að upp-
sprettunum. Rennsli lindanna
mældi ég ásamt Sigurði Ólafssyni
verkfræðingi og Þorleifi
Guðmundssyni verkstjóra Vatna-
veitu Hafnarfjarðar. Það reyndist
115 1/sek. Hugmyndin var að gera
inntaksþró innst í vognum og hafa
grjótgarð eða garð með litlu
rennslisopi milli þeirra og aðal-
vatnsins. Neysluvatn Hafnfirðinga
kæmi þá vart í snertingu við
andrúmsloftið. Vatnið í
uppsprettunum var yfirdrifið,
nema ef eitthvað óvænt ætti sér
stað, t.d. ef eldar loguðu og
slökkviliðið þyrfti um stundarsak-
ir á öllu því vatni að halda, sem
rörin gætu flutt. En þá mundi vatn
renna til .baka úr sjálfu stöðuvatn-
inu inn um op garðsins. Hafa
Rœtt við
Sigurjón
Rist
mætti eina eða tvær þrær úti fyrir
inntaksþrónni og láta renna í gegn
um þær, líkt og rennur gegn um
miðstöðvarofn, svo að hið mengaða
vatn stöðuvatnsins setti langa leið
að fara að inntakinu. Umframvatn
lindanna héldi þrónum að jafnaði
hreinum. SHka tilhögun er eðlilegt
að nota einnig hér í Reykjavík, t.d.
við uppspretturnar inn af Silunga-
polli og leggja rörin út úr Silunga-
polli niður í Suðurá, þar sem
Austur-Heiðmerkurvegur fer yfir
ána hjá Hófleðurshóli. Þar fæst
nægur halli, en æskilegt er að
losna við dælingu við inntakið.
Þarna fást að minnsta kosti 240
lítrar á sekúndu þegar minnst er.
Eðlilegt er að hafa inntökin tvö til
að byrja með.
— Vestur með hraunröndinni er
eðlilegt að hafa 2—3 vatnstöku-
staði, auk Gvendarbrunna, heldur
Sigurjón áfram. Ég álít reyndar að
inntakið við Gvendarbrunna sé á
óhentugum stað við pollinn og
hefur verið það lengi, um áratugi.
En eins og vitað er, þá eru
Gvendarbrunnar í núverandi
mynd hringmyndaður pollur, með
eitthvað 15 m radíus. Þarna er
snyrtilega frá öllu gengið og til
fyrirmyndar um þrifnað. Víða er
pottur brotinn úti um land, en
mávar og annað illfylgi ber ekki
tilhlýði lega virðingu fyrir
Gvendarbrunnum. Á undanförn-
um áratugum hefur Vatnsveitunni
staðið ógn af bakvantshækkun frá
Elliðavatni samfara stórflóðum.
Með tilkomu nýju stíflunnar við
Skyggni komst aðrennsli Elliða-
vatns upp í 120 rúmm/s klukkan
átta laugardagskvöldið 24. febrúar
sl. Ekki hafði það neinar slæmar
afleiðingar við Gvendargrunna, en
engu að síður væri æskilegra að
hafa drykkjarvatnsinntakið við
eða inni í hraunbrúninni.
— Rannsóknum er þá ekki
ábótavant. og nægilega mikið vit-
að um svæðið til að halda áfram
eða hvað?
— Eins og ég sagði áðan eru
jarðfræðilegar rannsóknir vel á
veg komnar, Auðvitað má alltaf
bæta við eftir því sem tímar líða.
Við vorum búin að ræða um
vatnið, sem hægt er að ná í
uppsprettum við Silungapoll. Ef
við hugsum lengra fram í tímann,
væri æskilegt að vita hve mikið
vatn er við Búrfellsgjá. Þar sér
maður í grunnvatnið. Ég get ekki
séð annað en að þar megi gera
venjulegar dælumælingar og sjá
hve mikið vatn er á ferðinni við
gjána. Við þurfum því ekkert að
Vatnamælingar sýna að mikill munur er á því vatni sem til leggst milli ára. Undanfarin tvö ár hafa verið mjög
vatnsrýr hér á suðausturhorni landsins. Hér eru vatnamælingaskýrslur í Heiðmörk á árunum 1976 til vinstri og
1978 til hægri og er þar mikill munur á.
ORKUS T OFNUN * VATNÍRÍLINGAR
NATIONAL ENERGY ALTNORITY,
HYOROLOGICAL SURVfcY
HEICfORK ÞOPGE IRSSTACIR
VATNSHEO M Y.S. PENTCCUREOALTOL
STACE METERS A.S.L. FENTAO MEANS
1S 76
ICELAND
VHM 184
M Y.S. JAN
128.00
56
56
56
561
561
<.561 2
45612 12
456123 123
3456123 61234
5 3456 12345612345
5 2345612345612345
5 23456123456123456 23
56123456123456123456123
56123456123456123456123456
56123456123456123456123456
561234561234561234561234561
34561234561234561234561234561 3
2 345612345612 345612345612345612 34
234561234561234561234561234561234
2345612345612345612345612345612345
23456123456123456123456123456123456 5
234561^34561234561234561234561234561234561
61
6 1
612
5612
561234 ♦
4561234 6.
123456123456123456.
123456123456123456.
234
12345
115.00
M Y.S.
2 345612 3456 123456 123 4 5612345612 345612 3456 123 45 123456 123456 123456.
12 23456U3456123456123456123456123456123456 12345612 345 6 123456 123456 +
1234 23456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
1234 23456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
12 34 56 2 3 45612 3456 123456 123456123456123456 I23456123456123456 123456 123456.
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456+
I23456123456123456123456123456123456123456123h56123456123456 123456 12 3456.
1234 561234561234 56123456123456123456123456123456123456123456 123456 123456.
1234 5612 3456123 4 56 123456 12 3456123456123456123456123456123456123456 123456.
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
12345612 345612345612 3456123456 12345612 3456 12 3456 12345612 3456 12 3456 1234 56 +
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
1234 56123456 12 3456123456123456123456123456 12 3456123456123456 123456 12 3456.
1234 5612 3 456123 45612 345612345612345612345612 3456123456123456 123456123456.
123456123456Í23456 12345612 345612345612 3456123456123456123456123456 123456.
1234561234561234561 <^456123456123456123456123456123456123456123456123456+
1234 5612 34561234 561^45612345612345612 3456123456 12345612 3456123456 123456.
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
1234 5612345612345612345612345612345612345612 345612345612 3456 12 3456 123456 +
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
1234 56123456123456123456123 4 5612345612345612 345612345612 3456 123456 1234 56.
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
12345612345612345612 3456123456123456123456123456123456123456123456 1234561
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456.
JAN FE8
MAR
APR
MAI
JUN JUL
AC-U
SEP
CKT
NOV
DES
ORKUSTOFNUN, VATNAMELINGAR
NATTONAL ENERGY AIITHORITY,
HYOROLOGICAI. SURVEY
HEIOMORK DORGEIRSSTAOIR
VATNSHÍO M Y.S. PFNTOOU"FÐALTOL
STAGE MFTFPS A.S.L. PENTAO MEANS
1978
ICELAND
VHM 189
M Y.S. JAN FFB MAR APR
128.00
Skyrslur: Frá 1. nóvember 1972
Vatnshæðarmælir: Síriti frá 13. okt. 1972
Gæs 1a : S. Ris t
12 8
12345
12345
123456
1234561
1^34561
12345612
123456123 6
123456123456
115.00
rr.s.
612 56
4561234561
345612345612
3456123456123456
3456123456123456
234561234561234561
5 2345612345612345612
45 234561234561234561234
3456 2345 23456123456123456l2345
1234561234561 3456123456123456123456123456123456
1234561234561234561234561234561234561234561234561
123456123456123456123456123456123456123456123456123
12345612345612345612345612345612345612345612345612345
12345612345612345612345612345612345612345612345612345612 56123456123456
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456
123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456123456
♦....♦♦....♦♦.
JAN FEB MAR APR MAI JUN JUL AGU SEP OKT NOV OES
4 234
34 12345
345612345
23456123456
23456123456
23456123456
23456123456
123456123456
123456123456
123456123456
6123456123456
vantar ekki
vatnið