Morgunblaðið - 15.03.1979, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. MARZ 1979
21
ÁTÖKIN scm eiga sér nú stað milli ríkisstjórnar-
ílukkanna út al efnahagsmálafrumvarpi forsætis-
ráðherra og afstöðu verkalýðshreyfingarinnar til
þess, eru í hugum margra tákn þess að dagar
þessarar vinstri stjórnar séu taldir. Það kcmur líka
í Ijós, þegar umhrotin nú eru borin saman við
dauðastunur vinstri stjórnanna 1958 og 1974, að
athurðarásin í öll skiptin eru svo áþekk, að með
ólíkindum má teljast. í öll skiptin er um það að
ræða, að stjórnirnar hafa verið með áform á
prjónunum um að grípa til róttækra efnahagsað-
gerða, sem launþegahreyfingin hefur ekki getað
kyngt þegar á hólminn hefur vcrið komið og það
leitt til þess að ríkisstjórnin hefur leystst upp —
með mjög dramatískum tilburðum hverju sinni.
Hannibal les upp bréf forsætisráðherra til hins sögulega
Alþýðusambandsþings meðan forsætisráðherra Hermann
Jónasson situr honum á hægri hönd ásamt efnahagsmála-
sérfræðingi vinstri stjórnarinnar þá. Jónasi Haralz.
A thyglisverðar hliðstœður í
dauðostríði vmstristjónumna
Ágreiningur milti kumþegasamtoka og forsœtisróðherra
um verðbótavandann hetur jafnan orðið þeim að tjörtjóni
* Hermann og
Alþýðusam-
bandsþingið 1958
Dauðastríð ríkisstjórnar Her-
manns Jónassonar átti sér stað
síðustu daga nóvember 1958
meðan þing Alþýðusambands
íslands stóð yfir í KR-heimilinu
við Kaplaskjólsveg. Það var
klukkan 5 síðdegis 28. nóvember,
að forseti þingsins tilkynnti að
forsætisráðherra hefði farið
þess á leit að mega ásamt
efnahagsmálasérfræðingi ríkis-
stjórnarinnar ávarpa þingheim.
Var skýrt frá því, að þessi
málaleitan stæði í sambandi við
ríkisstjórnartillögur, sem
nokkrum forystumönnum á Al-
þýðusambandsþinginu hefðu
verið sýndar.
Þingheimur samþykkti að
veita forsætisráðherra og efna-
hagsmálasérfræðingi ríkis-
stjórnarinnar, Jónasi Haralz,
heimild til að tala á þinginu.
Tók Jónas til máls á undan og
gerði grein fyrir efnahags-
ástandinu. Kom fram í máli
hans, að hann taldi unnt að gera
efnahagsráðstafanir með þeim
hætti að ekki yrði um neina
lífskjaraskerðingu að ræða, en
til þess að unnt væri að semja
um slíkt og haga efnahags-
málunum á réttan hátt yrði
ríkisstjórnin að fá frest á
greiðslu vísitöluuppbótar um 17
stig, því að ellegar yrði skrefið
stigið fram af brúninni.
Forseti ASÍ, Hannibal
Valdimarsson kvaddi sér næstur
hljóðs og las upp bréf frá for-
sætisráðherra til Alþýðusam-
bandsins þess efnis að ASÍ
féllist á að fresta greiðslu vísi-
töluuppbótarinnar og einnig las
Hannibal upp frumvarp það að
lögum sem ríkisstjórnin hefði
undirbúið í þessu skyni. Her-
mann Jónasson tók síðan til
máls og skellti að nokkru leyti
skuldinni á ASÍ að ríkisstjórnin
yrði nú að biðja um þennan
frest, því að ríkisstjórnin hefði
ítrekað reynt að fá ASÍ-þingið
kallað fyrr saman til að lenda
ekki með þetta veigamikla mál á
síðustu stundu fyrir þessi
örlagaríku mánaðamót, en það
hefði ekki tekizt. Kom og fram
hjá forsætisráðherra að kaup-
gjald hefði farið um 10% fram
úr því sem ríkisstjórnin og
efnahagsmálasérfræðingur
hennar hefði reiknað með.
* „Ilermann kom á
þetta þingu
í kjölfar þessa komu fram
tvenns konar tillögur, annars
vegar um að hafna tilmælunum
um frestun, og stóðu að henni
m.a. Eðvarð Sigurðsson, Jón
Sigurðsson (Sjómannasamband-
inu), Björgvin Sighvatsson,
Björn Jónsson, Eggert G.
Þorsteinsson, Snorri Jónsson
svo að nokkrir séu nefndir, en
hin tillagan var á þá lund að
veita frestinn og segir í Morgun-
blaðinu frá þessum tíma að
flutningsmaður þessarar tillögu
hafi verið þingfulltrúi úr röðum
framsóknarmanna, sem hafi
flutt hana að því er virtist í
samráði við Hannibal
Valdimarsson.
Tillögunum var vísað ásamt
bréfi forsætisráðherra til verka-
lýðs- og atvinnumálanefndar og
meðan beðið var álits nefndar-
innar gengu þingstörf dræmt,
svo að þingforseti greip til þess
ráðs að ylja þingfulltrúum með
eftirfarandi vísu Jóns Rafns-
sonar úr Vestmannaeyjum:
Hermann kom á þetta þing
með þulu fræða
skrýddur kápu gagns og gæða
með glímubelti innan klæða.
Geysimiklar umræður urðu
síðan um tilmæli forsætisráð-
herra á kvöldfundi þingsins.
Rétt áður en atkvæðagreiðslan
fór fram var látið spyrjast úr að
forsætisráðherra teldi það
„mjög alvarlegt vantraust" á
ríkisstjórn ef málaleitan hans
yrði synjað og ýmsir fulltrúar á
þingi úr röðum framsóknar-
manna og forseti ASÍ létu að því
liggja að stjórnin myndi fara
frá ef fresturinn fengist ekki.
Engu að síður var álit meiri-
hluta verkalýðs- og atvinnu-
málanefndar um að veita ekki
frestinn samþykkt með 293 át-
kvæðum gegn 39 en 5 greiddu
ekki atkvæði.
Sex dögum síðar eða 5.
desember greindi forsætisráð-
herra frá þv að hann hefði þá
fyrr um daginn á ríkisráðsfundi
beðizt lausnar fyrir sig og ráðu-
neyti sitt. Hermann greindi frá
því að eftir að synjun ASI-þings
við tilmælum hans lá fyrir hafi
hann kallað saman ríkis-
stjórnarfund daginn eftir en þar
hafi ekki tekizt að ná samkomu-
lagi. „Af þessu leiddi, að hin
nýja kaupgreiðsluvísitala kom,
til framkvæmda um mánaða-
mótin og ný verðbólgualda ér
þar með skollin yfir...“
+ Ólafur og
þingrofið 1974
Uppistandið hina sólríku
vordaga kringum mánaðamótin
apríl—maí 1974 er mönnum
líklega í ferskara minni. Enn
voru það efnahagsmálin sem
urðu ásteytingarsteinn þess
vinstristjórnarsamstarfs en
endalok stjórnarinnar urðu
heiftugri en venja hafði þá verið
til um langt skeið í íslenzkum
stjórnmálum.
Upphafið að endalokum
þessarar vinstri stjórnar hófst í
reynd með ræðu Hannibals
Valdimarssonar í útvarpsum-
ræðum hinn 2. maí. Hannibal
rakti þar að inn á borð þing-
manna væri komið frumvarp til
laga um viðnám gegn verðbólgu
og væri það lagt fram af for-
sætisráðherra sem stjórnar-
frumvarp, en hins vegar tekið
fram að stjórnarflokkarnir
hefðu óbundnar hendur um
ýmis atriði frumvarpsins og
fylgi allra ráðherra við það væri
með fyrirvara. Björn Jónsson
félagsmálaráðherra var í
sjúkrahúsi þegar þessar um-
ræður fóru fram og vegna fjar-
veru hans kvaðst Hannibal telja
nauðsynlegt að taka fram, að
Björn Jónson ætti ekki aöild að
flutningi frumvarpsins. Sagði
Hannibal að með frumvarpi
forsætisráðherra væri seilzt
lengra inn á svið aðilanna á
vinnumarkaðinum en nokkru
sinni fyrr, samráði við þessa
aðila með öllu hafnað og það
ætti ekki að vera torskilið nein-
um að félagsmálaráðherra, sem
jafnframt væri forseti ASÍ, gæti
ekki gerzt meðflutningsmaður
frumvarps sem spretti upp
grundvallaratriðum nýgerðra
kjarasamninga og það áður en
verkalýðshreyfingunni gæfizt
tækifæri til að reyna að leysa
sjálf vandann.
Ólafur Jóhannesson forsætis-
ráðherra svaraði í þessum um-
ræðum ræðu Hannibals mjög
stuttaralega og mælti þá þau
orð sem Björn Jónsson sagði
síðar að hefðu orðið ein af
ástæðum þess að hann lét til
skarar skríða. Ólafur sagði í
ræðu sinni m.a.: „Ég tel hvorki
rétt né heppilegt á þessu stigi að
gera að umræðuefni ummæli
þau, sem Vestfirðingagoðinn hv.
þm. Hannibal Valdimarsson lét
falla hér í útvarpsumræðunum í
gærkvöldi og að mér vissu
óbeint... En stjórnarfrumvarp
er þetta og sá ráðherra, sem vill
firra sig ábyrgð á flutningi þess,
hefur þrátt fyrir orðsendingu og
bókun á elleftu stundu aðeins
eitt úrræði."
Björn Jónsson brá hart við og
sagði að Norðlendingar væru
þeirrar gerðar, að þeir létu ekki
nema einu sinni vísa sér á dyr
og baðst lausnar. í bréfi til
forsætisráðherra 4. maí sagði
hann út af ummælum Ólafs í
útvarpi „að þau (ummælin)
verða á engan annan hátt
skilinn en að það sé ósk eða
tilmæli yðar, að ég biðjist
lausnar úr ráðuneytinu. Styðja
þessi ummæli yðar lausnar-
beiðni mína og gera hana í raun
óhjákvæmilega."
Strax eftir ákvörðun Björns
hófust mikil fundarhöld innan
Samtaka frjálslyndra og vinstri
manna, og lauk þeim svo að
fjórir af þingmönnum flokksins
kusu að hætta stuðningi við
stjórnina en Magnús Torfi
Ólafsson menntamálaráðherra
ákvað hins vegar að sitja áfram
í henni. Þingflokksfundur í SFV
hinn 6. maí samþykkti að hætta
stuðningi við ríkisstjórnina og
varð það kynnt utan dagskrár í
þinginu, þar sem Magnús Torfi
kynnti einnig ákvörðun sína og
Ólafur Jóhannesson flutti síðan
nánast líkræðuna yfir ríkis-
stjórninni.
Tveimur dögum síðar rauf
forsætisráðherra síðan Alþingi
um leið og hann las þingheimi
þingrofsboðskapinn, og urðu
miklar og harðar umræður og
deilur á þingi út af þessari
aðferð Ólafs.
ólaíur Jóhannesson forsætisráðherra gengur úr ræðustól eftir að hafa tilkynnt
þingrofið, en Eysteinn Jónsson, forseti þingsins, í baksýn.