Morgunblaðið - 22.06.1979, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. JÚNÍ 1979
13
„ískjólið afdjúpinu kalda
reyndist vera af steypujárni og
eitt af fjórum blöðum brotið við
öxul, og að þeirra mati einskis
virði.
Ef skrúfan hefði verið af
kopar eins og þeir hugðu vera, er
trúlegt að hún hefði horfið
hljóðalaust í einhverja málm-
bræðsluna, og við værum ekki
hér í dag að afhjúpa minnis-
merki, þar sem margnefnd
skrúfa skipar öndvegið.
Þannig er lífið orsök afleiðing,
eða bara tilviljun ein.
En til voru menn, sem höfðu
áhuga á að. eignast þennan hlut,
þó ekki væri hann af góðmálmi.
Til Eyja fréttist um síðir af
björgun þessari og stjórn Björg-
unarfélags Vestmannaeyja
keypti skrúfuna fyrir sæmilegt
verð, þannig að björgunarmenn
fengu nokkuð fyrir erfiði sitt.
Að sjálfsögðu hefði þetta verið
sögulegur hlutur í byggðasafni
eða annars staðar almenningi til
sýnis.
En fljótt kom fram sú hug-
mynd að nota mætti skrúfuna í
og með til þess að gera varanlegt
minnismerki um þá sögulegu
staðreynd, að Vestmannaeyingar
voru fyrstir landsmanna til að
eignast sérstakt vel útbúið
björgunarskip.
Björgunarfélag Vestmanna-
eyja var stofnað árið 1918 með
það markmið að eignast skip til
björgunar og eftirlitsstarfa við
Vestmannaeyjar.
Tveimur árum síðar, eftir
fórnfúsa fjársöfnun meðal al-
mennings í Eyjum og víðar
ásamt nokkrum styrk frá ríkis-
sjóði, sigldi Þór í Vestmanna-
Frá afhjúpnn
minnismerkis
í Eyjum um
fyrsta varð-
skip lands-
manna, Þór
eyjahöfn við mikinn fögnuð bæj-
arbúa, og eigandi skipsins var
Björgunarfélag Vestmannaeyja.
A þessum árum voru gerðir út
hér nær hundrað vélbátar 8—14
tonna, illa búnir miðað við að-
stæður í dag, þó með áttavita og
kertaluktir sem ljósabúnað, en
vélar ekki gangvissar og kunn-
átta gæslumanna misjöfn.
Sjósókn var með afbrigðum
hörð um hávetur í myrkri og
vondum veðrum. Sjóslys tíð og
sífelldur ótti þeirra, sem í landi
voru.
Fyrir heimsstyrjöldina
1914—18 var árangur erlendra
veiðiskipa mjög mikill, og eyði-
lgöðu þau oft veiðarfæri Eyja-
manna án nokkurra bóta.
Enn einn ljós kostur fylgdi
þessum útlendu veiðiskipum,
þau urðu oft til að bjarga mönn-
um og stundum bátum úr sjávar-
háska.
Þegar hér var komið sögu voru
öll útlend veiðiskip horfin af
Eyjamiðum vegna stríðsins.
Voru þá helst þau neyðarúrræði
ef báts var saknað að kvöldi að
fá sjómenn, sem komnir voru
hólpnir að landi. til þess að leita
þess báts, sem saknað var.
Illuti stjórnar slysavarnarfélagsins Eykyndils við afhjúpun
minnimerkisins ásamt fleirum. Frá vinstri: Eygló Einarsdóttir,
Lára Þorgeirsdóttir, María Björnsdóttir eiginkona ólafs Kristj-
ánssonar, Sigríður Björnsdóttir formaður Eykyndils, Mattý
Guðmundsdóttir, Guðný Gunnlaugsdóttir og Ólafur Kristjánsson.
Ljósmyndir Mbl. Sigurgeir.
Það gefur góða hugmynd um
aðstæður á þessum árum, sem
fram kemur í minningargerin
eftir Sigurð Guttormsson, sem
hann skrifaði í Sjómannadags-
blaðið árið 1977 um hinn mikla
sægarp Gísla Magnússon frá
Skálholti, en þar segir Gísli svo
frá:
„Við vorum að koma að, enda
orðinn því sem næst ófær sjór.
Gísli var eitthvað lasinn og fór
beint í rúmið. Nokkru seinna
hringdi síminn. Er það Gísli
Johnsen sem flytur þær fréttir,
að eins báts sé saknað, og biður
Gísla um að fara að leita. Segist
Gísli vera sárlasinn og biður
hinn að leita til einhverra af
hinum formönnunum. Nokkru
seinna er aftur hringt og er það
Gísli sem segir, að hann fái
engan til að fara í þessu veðri.
Nú úr því svo er, segir Gísli
Magnússon, er varla annað að
gera en hóa saman einhverjum
af skipverjunum og fara að leita,
þó litlar líkur séu til að finna
bátinn í kolsvarta myrkri og
vitlausu veðri.
Skömmu seinna er haldið út í
sortann án þess að hafa hug-
mynd um hvert halda skuli.
Gerir Gísli þó frekar ráð fyrir að
báturinn hafi haldið eitthvað
austur fyrir Eyjar. Eftir svo sem
klukkutíma stím móti veðrinu
kemur formaðurinn auga á ein-
hverja ljósglætu og er nær dreg-
ur sér hann að þetta er báturinn
með eina smátýru uppi í mastri.
Leggja þeir nú eins nálægt bátn-
um og telja má vogandi og taka
að hrópa og kalla, en enginn
ansar lengi vel.
Loksins eftir langa mæðu
gægist einhver upp um lúkars-
gatið. Komst þá líf í skipshöfn-
ina og tekst furðu fljótt að koma
taug í bátinn, sem þarna hafði
lengi verið á reki með bilaða vél.
Sögðust bátsverjar allir hafa
verið komnir niður og búnir að
gefa frá sér aila von um björgun
og að hending ein hefði ráðið því
að þeir heyrðu til okkar."
En því miður gekk ekki alltaf
svona vel, því stundum bar leitin
engan árangur og jafnvel að
leitarbátur kæmi ekki aftur úr
slíkri ferð.
Það var sem birti yfir hugum
manna við tilkomu þessa skips.
Fyrst og fremst til öryggis lífi
sjómanna og einnig til að stugga
við hinum erlendu veiðiþjófum,
sem komu fljótt að stríði loknu á
Eyjamið, og voru þá hálfu
ósvífnari en áður.
Þó að skipið hefði fyrstu árin
aðeins ljóskastara að vopni, kom
eftir það og skipta varð um vél.
Segl voru upp sett og reynt að
sigla í átt heim, þó að óhagstætt
væri, enda gekk lítið eða ekkert í
rétta átt.
Þegar komið var myrkur voru
ljósmerki gefin með eld í oliu-
biautum tvisti til að reyna að
vekja athygli á okku.r, en það bar
ekki árangur. Bátar á sömu
slóðum fyrr um daginn voru
Minnisvarði með skipsskrúfu
varðskipsins Þórs. Runólfur
Dagbjartsson og Ólafur Kristj-
ánsson standa hjá.
f hvlKjum ojf náttmyrkri brásu t'kki þoim
á hjönnin. cr þurftu aÖ halda
cn skipshnfnum mörirum þú skilaðir 'im
í skjólið. af djúpinu kalda.
Þessi minnisvarði er reistur til
heiðurs því fólki hér í Eyjum,
sem á sínum tíma tók karlmann-
lega á móti þeim mikla vanda
sjóslysa og ágangs erlendra
veiðiskipa, sem var yfirþyrm-
andi á þessum árum, með því að
sameinast um að kaupa björgun-
arskipið Þór, sem síðar þróaðist
í það að verða upphaf innlendrar
landhelgisgæslu.
Þegar ríkissjóður yfirtók skip-
ið varð það þar með fyrsta
varðskip í eigu hinnar íslensku
landhelgisgæslu, sem í dag er
orðin floti skipa, sem háð hefir
harða baráttu við erlenda land-
helgisbrjóta og jafnvel bjargað
þjóðinni frá verðandi örbirgð
með því að varna eriendum
skipum rányrkju innan land-
helgi, og komið þar með í veg
fyrir gjöreyðingu fiskistofna við
landið.
Meðal annars hefir þessi varn-
arbarátta dregið Landhelgis-
gæsluna út í þorskastríð við
Bretaveldi og vakið heimsathygli
með hinum dularfullu víraklipp-
um, sem veiðijófar og verndarar
þeirra stóðu ráðþrota fyrir, án
beitingar manndrápsvopna.
Vestmannaeyjahöfn er ein
fegursta í landi voru. Megi þessi
minnisvarði verða til þess, að
þessi sérkennilegi grashálfmáni
sem á skemmtilegan hátt skilur
að athafnasvæði sunnan og
norðan Friöarhafnar, og þar sem
minnismerkið er, verði friðaður
og vel hirtur um alla framtíð, til
yndisauka fyrir þá, sem við
höfnina vinna, og þá sem þar
eiga leið um.

Ilelgi llallvarðsson skipherra og Pétur Sigurðsson forstjóri
Landhelgisgæzlunnar skoða skjöld til minningar um Þór, en
Gæslan gaf skjöldinn á minnisvarðann.
það að miklu gagni í þessum
efnum, því að þjófar eru ljós-
fælnir.
Það eru engar ýkjur þó sagt
sé, að Eyjabúum þótti beinlínis
vænt um þetta skip og skipshöfn
þess, þó að það hljóði kannski
undarlega í eyrum nútíma fólks,
sem ekki þekkir þær aðstæður,
sem þá var við að búa.
Það vill nú svo til, að ég á
smáæskuminningu í sambandi
við þetta skip. Þegar ég var í
barnaskóla á þrettánda ári var
það metnaður drengja að komast
í róður með feðrum sínum, sem
flestir voru sjómenn.
Faðir minn var ekki sjómaður,
en hann átti hlut í 9 tonna báti.
Ég vildi ekki vera eftirbátur
félaga minna og það varð úr að
ég fengi að fara í róður á þessum
báti. Það mun hafa verið í seinni
hluta febrúar.
Allt gekk að óskum, línan var
lögð og síðar dregin. Nokkuð var
ég sjóveikur til að byrja með. Við
vorum á sjó vestan við Eyjar, þó
að veður hafi verið mjog gott í
upphafi sjóferðar, fór síðar að
hvessa við austur.
Þegar við vorum rétt að leggja
af stað heim, bilar vélin svo
alvarlega, að hún snerist ekki
farnir heim, höfðu verið á undan
að draga línuna.
Það skal tekið fram, að veður
var ekki mjög slæmt. Upp úr
miðnætti kom Þór ljósum prýdd-
ur og taug var komið í bátinn og
hann dreginn inn fyrir Eiði.
Ekki þótti ástæða til að koma
á bátnum í höfn fyrr en að
morgni næsta dags. Við fórum
allir um borð í Þór og vorum þar
í góðu yfirlæti um nóttina.
Ég var mjög feginn þegar Þór
kom til okkar, og ég hygg að
hinum raunverulegu sjómönnum
hafi þótt þetta þægilegra heldur
en hrekjast úti alla nóttina eða
iengur, en sjálfsagt hefði bátur
leitað -okkar, þegar ljóst var að
eitthvað var.að, ef Þór hefði ekki
verið til staðar. Að sjálfsögðu
varð ég meiri kall í augum félaga
minna við það að hafa lent í
útilegu eins og það var kallað.
Þannig var Þór, alltaf til taks
þegar kallið kom. Friðrik Hall-
dórsson loftskeytamaður skips-
ins kvað svo meðal annars á
örlagastund:
Scm útvörður jafnan þér áttirðu stað
ok aldrei í sókninni deijfur.
Úr blessunaróskum. er bárust þér að.
þér bundinn var haminKjusveÍKur.
Á sjómannadaginn í Vestmannaeyjum var afhjúpað minnismerki við Friðarhöfn og
trónar skipsskrúfan af Gamla-Þór á toppi þess. Björgunarfélag Vestmannaeyja keypti
skrúfuna eftir að henni hafði verið bjargað af strandstað við Húnaflóa og var það
Hermann Einarsson í Vestmannaeyjum sem hafði forgöngu um að kaupa skrúfuna. Olafur
Kristjánsson fyrrverandi bæjarstjóri í Vestmannaeyjum kom fram með hugmynd eða
teikningu af stalli fyrir skrúfuna og vann að málinu. Sigríður Björnsdóttir, formaður
slysavarnafélagsins Eykyndils, í Vestmannaeyjum, afhjúpaði minnismerkið, en til máls
tóku Ólafur Kristjánsson, Jón í. Sigurðsson, formaður Björgunarfélags Vestmannaeyja, og
Pétur Sigurðsson, forstjóri Landhelgisgæzlunnar. Runólfur Dagbjartsson múrarameistari
gerði alla hleðslu og múrverk, Kristinn Sigurðsson slökkviliðsstjóri sá um aðdrætti, hlóð
hleðslu og smíðaði steypumót og Lárus Ársælsson gjaldkeri Björgunarfélagsins var ötull
við að afla fjár til framkvæmda. en fjölmörg fyrirtæki, félög og einkaaðilar í Eyjum lögðu
fram fé.
Hér fer á eftir ræða Ólafs
Kristjánssonar við afhjúpun
minnismerkisins:
„Hálf öld er nú liðin síðan
björgunar- og varðskipið Þór
sigldi sína hinstu för um hafið,
því eins og kunnugt er strandaði
skipið í Húnaflóa árið 1929, en
skipshöfn var allri bjargað.
Rúmum 40 árum eftir strandið
fá ungir menn þar um slóðir þá
hugmynd að skrúfa hins strand-
aða skips kynni að vera af
góðmálmi, og því nokkurs virði
að koma henni á þurrt.
Með dugnaði og nútíma tækni
tókst þeim að koma skrúfunni í
land, en ekki eru allar ferðir til
fjár, þó farnar séu. Gripurinn Minnisvarðinn er innst í Friðarhöfn.