Morgunblaðið - 28.09.1979, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. SEPTEMBER 1979
23
Minning:
Helga Marteinsdótt-
ir veitingakona
Fædd 3. mai 1893.
Dáin 23. sept. 1979
Fyrstu kynni mín af Helgu
Marteinsdóttur, föðursystur
minni, sem heima var ávallt köll-
uð Helga frænka, voru þegar ég
fór mína fyrstu ferð til sjálfrar
höfuðborgarinnar, þá 12 ára gam-
all.
Þá rak Helga veitingastofu að
Laugavegi 44 og þar borðaði ég
meðan ég dvaldist í Reykjavík. Ég
man vandræði mín, að leifa ekki
af öllum þeim góða mat, sem
frænka vildi að þessi ungi frændi
hennar að norðan borðaði til þess
að verða stór og sterkur.
Sjálf bjó hún, einstæð móðir,
með dóttur sinni við sáralítil efni í
lítilli og þröngri íbúð. En í veit-
ingastofunni sinni gat hún veitt af
þeirri rausn og þeim höfðings-
skap, sem hún var alþekkt fyrir
allt sitt líf.
Og nú er hún dáin þessi öðlings-
kona á 87. ári eftir langa og
stranga starfsævi.
Hún fæddist að Burstabrekku í
Ólafsfirði 3. maí 1893, dóttir
hjónanna Marteins Sigurðssonar
bónda þar og Elínar Jóhannes-
dóttur. Þar ólst hún upp með
foreldrum sínum og fjórum syst-
kinum sem öll eru nú dáin.
Upp úr aldamótunum verða
miklar breytingar í Ólafsfirði,
þegar þorp tekur að myndast þar,
og útgerð minni vélbáta hefst og
með henni mun meiri atvinna en
áður. Um þetta leyti flyst Helga
með foreldrum sínum niður í
þorpið og þar stundar hún þau
störf, sem ungum stúlkum þeirra
ára buðust.
Oft talaði Helga um, hve lánsöm
hún var að fá vist hjá þeim
merkishjónum Svanhildi Jörunds-
dóttur og Páli Bergssyni kaup-
manni og útgerðarmanni. Hún
naut aldrei annarrar skólafræðslu
en nokkurra mánaða farkennslu,
en á heimili þeirra hjóna kynntist
hún og lærði margt það, sem dugði
henni best í harðri og erfiðri
lífsbaráttu.
Ung að aldri giftist Helga Guð-
mundi Sigurðssyni er um skeið
rak nokkra útgerð í Ólafsfirði.
Eignuðust þau 6 börn. Tveir
drengir létust í barnæsku og einn
á unglingsárum, en þrjú komust
til fullorðinsára. Sigurður, verka-
maður, í Reykjavík, kvæntur
Akranesi -
Fæddur 14. október 1899
Dáinn 20. september 1979
I dag kveðjum við frá Akranes-
kirkju mætan borgara þessa bæj-
ar, samviskusaman starfsmann,
mann fæddan upp úr íslenskri
mold sem hann nú hverfur til.
Moldar sem Hann unni. Mann sem
vildi veg héraðs síns og lands sem
mestan og beztan. Mann sem ekki
hvikaði frá að fylgja hverju máli
fast eftir sem hann taldi rétt.
Mann sem góður og réttur mál-
staður átti ávallt vissan og örugg-
an fylgismann.
Jón Magnús var fæddur að
skerðingsstöðuip í Reykhólasveit.
Foreldrar hans voru Kristján
Jónsson hreppstjóri frá Hjöllum í
Gufudalssveit, af svonefndri Eyr-
arætt. Af þeirri ætt er margt
mætra manna, m.a. Sveinn
Björnsson fyrsti forseti íslands.
Og kona Kristjáns, Agnes Jóns-
dóttir, ættuð úr Strandasýslu. Að
henni standa einnig sterkir stofn-
ar þar vestra. Þau eignuðust mörg
mannvænleg börn og komu þeim
til góðs þroska. Það er minning
slíkra manna sem þessi þjóð ætti
að heiðra því þeir hafa lagt
grundvöll þeirrar menningar sem
Astrid Guðmundsson, Elín, gift
Ragnari Magnússyni verslunar-
manni og Njáll. flugmaður, sem
látinn er fyrir nokkrum árum.
Þau Guðmundur og Helga slitu
samvistum og fluttist Helga þá til
Akureyrar og hafði ofan fyrir sér
og börnum sínum við ýmis störf,
en þó einkum með því að selja
fólki fæði eins og margar einstæð-
ar mæður gerðu á þeim tímum.
Átti Helga þá oft í miklum
erfiðleikum og varð að tvístra
heimilinu, þannig að drengirnir,
sem þá voru þrír á lífi voru settir
til vinnu hjá vandalausum, nema
Sigurður sem var hjá föður sínum.
Elín ólst hins vegar alla tíð upp
með móður sinni.
Árið 1928 tók Helga sig upp og
réðst sem ráðskona við sjúkra-
skýli, sem Magnús Ágústsson
læknir rak að Kleppjárnsreykjum
í Borgarfirði. Þar leið Helgu vel
þótt oft væri annasamt, og minnt-
ist hún með ánægju þess tíma,
sem hún dvaldist þar. Einkum átti
hún góða minningu um hjúkrun-
arstörfin og þær stundir, er hún
var kvödd til að aðstoða lækninn
við uppskurði.
Til Reykjavíkur fluttist Helga
þegar kreppan var að ganga í
garð, með þeim hörmungum, sem
henni fylgdu, atvinnuleysi og
bjargarleysi hjá alþýðu manna.
Til aðstoðar bágstöddu fólki var
þá sett á stofn Mötuneyti safnað-
anna á Franska spítalanum undir
yfirstjórn Gísla Sigurbjörnssonar
forstjóra. Helga var ráðin for-
stöðukona fyrir þessu mötuneyti
og leysti það vandaverk af hendi
með slíkum dugnaði og röggsemi
að við var brugðið í blöðum þess
tíma.
Árið 1934 fær Helga veitinga-
leyfi, en hún hafði meira og minna
unnið við veitingarekstur og álíka
störf allt frá því að hún hóf að
selja fæði á Akureyri 1921, og má
því segja að Helga hafi rekið
veitingasölu í um 50 ár, en 1973
hætti hún að mestu slíkum rekstri
vegna veikinda. Það munu ekki
margir íslendingar, sem eiga jafn
langan feril að baki í því starfi.
Fyrsta matsala og veitingastofa
Helgu í Reykjavík var að Lauga-
vegi 44 og síðan Laugavegi 28, en
1944 flytur hún til Akureyrar og
kaupir þar nýbyggt hótel, sem
nefnt var Hótel Norðurland (nú
Hótel Varðborg). Það rak hún með
-Minning
þjóð vorri væri fyrir beztu að
virða og breyta etir.
Á Skerðingsstöðum ólst Jón upp
í hópi samhentrar fjölskyldu .
Hann unni landinu, sveitinni og
þó mest blettinum sínum heima,
og heima á Skerðingsstöðum.
Hann fór til náms að Hvanneyri
og varð búfræðingur þaðan 1925.
Auk menntunar sótti hann þangað
það sem hann sagði einu sinni við
undirritaðan að væri gæfa lífs
síns en það var hans ágæta
eiginkona, Sigríður Hjartardóttir
frá Grjóteyri. Þau giftust 30.
desember 1926. Foreldrar hennar
voru Hjörtur Hansson á Grjóteyri
og kona hans Gróa Símonardóttir.
Sigríður var á unga aldri íþrótta-
maður góður. Reyndist hún manni
sínum góður samfylgdarmaður
langan búskap. Og hann sýndi
einnig hver maður hann var þegar
hún missti heilsuna og þurfti á
umhyggju og alúð að halda. Þar
sem leiðir þeirra hjóna lágu fann
maður að hér voru ein sál og einn
hugur. Þau eignuðust einn son,
Hjört kennara, nú í Reykjavík.
Þau fluttust. til Akraness 1931
og bjuggu hér æ síðan nú síðast
Jaðarsbraut 35. Hann gerðist
tengdasyni sínum, Ragnari
Magnússyni, um þriggja ára skeið
en flytur þá aftur til Reykjavíkur
og rekur um sinn veitingastofuna
Skeifuna og síðar matstofuna
Bjarg innst á Laugaveginum. Síð-
an færir hún út kvíarnar og byrjar
rekstur í Vetrargarðinum og
kaupir loks veitingahúsið Röðul
1959 sem hún rak síðar í samvinnu
við Ragnar tengdason sinn eins
lengi og heilsan og kraftarnir
leyfðu.
En kraftar Helgu og dugnaður
voru með eindæmum. Á áttugasta
aldursári sínu mætti hún enn til
vinnu sinnar á Röðli hvern dag,
sem opið var, kl. 3 e.h. og fór
síðust úr húsinu oft um kl. 3—4 að
nóttunni. En þannig hafði hún
unnið allt sitt líf og þekkti ekki
annað en langan vinnudag.
Hún var eldheit sjálfstæðiskona
og þótti konur taka alltof lítinn
þátt í starfi á opinberum vett-
vangi og félagsmálum almennt.
Hún gekkst þannig fyrir því með
fleiri konum að stofna Húsmæðra-
félag Reykjavíkur, og var formað-
ur þess um árabil. Hún tók virkan
þátt í starfi Kvenréttindafélagsins
og fleiri félögum kvenna. En
drýgstan skerf mun hún þó hafa
lagt til Hvatar, félags Sjálfstæðis-
kvenna, enda var hún ein af
stofnendum félagsins og átti sæti í
stjórn þess um langt árabil.
Helga var ákaflega hreinskiptin
kona og talaði gjarna umbúða-
laust og vildi, að menn kæmu til
dyranna eins og þeir voru klæddir.
Hún var vön því frá upphafi að
þurfa að leggja hart að sér í
lífsbaráttunni og kunni því illa að
hafa ekki eitthvað fyrir stafni. Því
var það, að ef laus stund gafst
greip hún til alls kyns hannyrða
og saumaði út slík kynstur af
margbreytilegum útsaumi, að ég
hef óvíða séð dæmi slíks á heimil-
um.
Síðustu æfiárin lá Helga frænka
rúmföst og fylgdist ekki ávallt
með því, sem efst var á baugi
bílstjóri 1942 ogvar það til 1969 að
hann var komin á aldurmark
opinberra starfsmanna. Um þetta
aldurstakmark verður ekki rætt
hér. En Jón kunni því illa að hafa
ekki fast starf til að vinna að.
Hann var í eðli sínu starfsmaður.
Og slíkir menn þurfa að fá að
starfa, en nú er hann fluttur á
annað svið. Sigríður kona hans og
hann eru á ný sameinuð. Ég þakka
þeim góð kynni, sendi syni og
systkinum hans kveðju. Það er
sárt að kveðja
En gott góðs að minnast. Fari
hann í friði.
Ari Gíslason
hverju sinni. En um leið og talið
barst að fyrri dögum og heima-
byggð okkar beggja, Ólafsfirði,
komu minningarnar fram hver á
fætur annarri og hver annarri
skýrari.
Henni þótti vænt um Ólafsfjörð,
sem hún þó varð að yfirgefa á
unga aldri. Þar hefði líka verið of
þröngt 'fyrir athafnasemi hennar
á þeim starfsvettvangi sem hun
kaus sér. Helga frænka þurfti líka
mikið svigrúm og það sópaði að
henni hvar sem hún fór. Það jók
einnig á reisn hennar að hún
klæddist ætíð íslenska búningn-
um.
En þrátt fyrir allt það sem hún
Helga frænka mín áorkaði í
félagsmálum og á sviði veitinga-
reksturs og annarra umsvifa verð-
ur hún samt í minningu minni
í dag verður gerð útför vinar
míns, Guðsteins Jónssonar, en
hann andaðist í Landsíptalanum
20. þ.m. 81 árs að aldri eftir erfið
veikindi s.l. ár.
Steini á Reykjahvoli var hann
ætíð nefndur hér í Mosfellssveit-
inni, en á það heimli föðurforeldra
minna kom hann um tvítugt, eftir
erfið bernsku- og æskuár. Þar
naut hann þeirrar hlýju og um-
önnunar, sem hann hafði lengi
saknað, og var ævinlega þakklátur
fyrir. Sú manngerð sem Steini
minn hafði til að bera er nú óðum
að hverfa úr okkar þjóðlífi. Kröfur
þekkti hann engar nema til sjálfs
sín, ávallt glaður og léttur á fæti,
ef til þurfti að taka, beið hann
færis ef hann gæti orðið að liði.
Hæverskur og kurteis lét hann í
ljós þakklæti sitt og þurfti þá oft
ekki mikið til. Tryggur vinur vina
sinna var hann og áður fyrr
meðan heilsa hans leyfði, var
hann það hans bezta skemmtun að
skreppa bæjarleið og heimsækja
kunningja og góður kaffisopinn
sem ávallt var vel þeginn gerði sitt
til að auka ánægjuna. Orðvar var
hann með afbrigðum og illt umtal
þekktist ekki af hans vörum. í
eðili sínu var hann glaður og stutt
í bros og blik í auga, þegar slegið
var á létta strengi. Söngvinn
ágætlega og hafði háa og mikla
rödd, svo að hljómaði milli bæja
meðan sveitin okkar var hljóðlát-
ari en hún er í dag. Á jólatrés-
skemmtunum okkar barnanna var
það venja að hann taldi ekki eftir
sér að taka nokkur lög, þá ætt-
jarðarlög og ljóð, ungum sem
öldnum til gleði og ánægju. Þann-
ig var Steini vinur minn sjálfum
sér
samkvæmur og eðlilegur, aldrei
sýndarmenni af neinu tagi, enda
ávann hannsér vináttu og hlýhug
hvar sem hann fór. Héðan úr
Mosfellssveit .fluttist hann að
Kalmanstungu í Borgarfirði til
Kristófers og fjölskyldu hans. Þar
leið honum vel og kjarri vaxið
landið minnti hann á Ölfusvatn í
Grafningi, þar sem vagga hans
stóð. Nú hin síðari ár dvaldi hann
að Ási í Hveragerði og Reykja-
lundi og naut þar alls hins bezta í
umönnun og atlæti.
Við þáttaskil þakka ég einstaka
tryggð og vináttu við mig og mína
alla tíð. í öllu sínu umkomuleysi
var hann hinn stóri og góði
drengur, sem gott er að minnast
og mikið mátti af læra. í sínu
stríði eygði hann sífellt nýja von
með nýjum degi og allt stóð til
bóta. Ékki efa ég að við Steina
minn verði sagt er hann heilsar
nýjum degi i nýjum heimi:
„Gott þú góði ok trúi þjúnn.
Yfir litlu varstu trúr.
mikið mun óit setja þig.
Gakk inn til faKnaðar.
herra þins.“
Blessuð sé minning hans.
Ingunn Finnbogadóttir.
Fæddur 14. apríl 1898.
Dáinn 20. september 1979.
Hann Steini gamli er iátinn. Svo
bárust okkur fréttirnar um að
lokið væri ævi Guðsteins Jónsson-
umfram allt sú einlæga, hjálp-
sama, og greiðvikna höfðingskona,
sem ávallt var að hjálpa einhverj-
um og gleðja aðra með gjöfum.
Það var í rauninni hún sem hjálp-
aði mér, bláfátækum skólastrákn-
um, í gegnum Menntaskólann á
Akureyri þegar hún rak þar Hótel
Norðurland, og ég fékk þar ódýrt
fæði og húsnæði. Og á fyrstu
árunum mínum í Háskólanum
naut ég svipaðrar aðstoðar hjá
Helgu og hennar fólki í Reykjavík.
Og svo var það öll elskusemi
hennar og hlýja, sem hún alla tíð
sýndi foreldrum mínum og allri
fjölskyldu minni. Fyrir það og svo
margt, margt fleira gat ég aldrei
þakkað eins og vert var.
Megi minningin um göfuga og
drenglynda konu lifa.
Baldvin Tryggvason
ar. Aldurinn var orðinn hár, því
fæddur var hann 14. apríl 1898.
Erfið mun barnæskan hafa ver-
ið, umkomuleysið mikið.
Hann Steini varð fyrir því sem
unglingur að brjóta á sér hægri
handlegg. Sá atburður markaði
honum að miklu ævina, ekki var
hirt um að sækja lækni. Hand-
leggurinn varð Steina að mestu
ónýtur frá því.
Hingað í Kalmanstungu kom
Steini vorið 1957, þá kominn undir
sextugt. Hér hafði hann viðdvöl í
sextán ár á heimili þeirr Kristó-
fers ólafssonar, frænda þess er
þetta ritar og Lisbetar Zimsen
konu hans. Héðan fór hann er þau
hjónin brugðu búi og fluttust til
Reykjavíkur. Steini var þá orðinn
mjög þjáður af kölkun í hné og fór
á Reykjalund til læknismeðferðar.
Hann fékk þar nokkurn bata á
sjúkleika sínum og var á Elliheim-
ilinu Ási í Hveragerði síðustu
árin. Við hér heimsóttum Steina
síðast fyrir rúmu ári, leið honum
þá vel og undi hag sínum hið
bezta.
Fljótlega eftir þetta mun þó
hafa syrt í álinn um heilsufarið og
Steini dó í Landspítalanum 20.
september síðastliðinn.
Guðsteinn Jónsson var mér og
mínu fólki samtíða hér í Kalm-
anstungu í rúm sextán ár, margs
er því að minnast frá þeim árum,
glaðlyndi og hlýlyndi Steina brást
aldrei og margan góðan greiðann
gerði hann okkur þessi ár. Oft
sagði hann söguna af því er
Kristófer réð hann til sín og bætti
jafnanvið „og hér hefur mér ekki
leiðst einn einasta dag.“
Hann Steini var alinn upp í
umkomuleysi og lífsstarfið mótað-
ist af því. Það er þó trú þess, er
þetta ritar, að við aðrar og
hægfelldari aðstæður á æskuárum
hefði Steini enginn eftirbátur
annarra verið.
Nú er hann kominn Guðs um
geim, þangað sem lífið ei dvín.
Þangað er gott að fara gömlum og
þreyttum.
Við hér í Kalmanstungu minn-
umst hans með vinsemd og virð-
ingu.
Kalman Stefánsson
Kalmanstungu.
Jón M. Kristjánsson
Guðsteinn Jóns-
son-Minningarorð