Morgunblaðið - 12.01.1980, Síða 23

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. JANÚAR 1980
Að lokinni iólahátíð
23
Þeir eru eilitið tregabiandnir
dagarnir eftir þrettándann,
þegar jólatréð er fjarlægt og
skrautinu pakkað niður í tösku,
þar sem það liggur til næstu
endurfunda, að ári liðnu. Það
verður hálf tómlegt á heimilinu.
Hér áður teygðum við örlítið úr
jólunum, létum tré og skraut
standa fram yfir helgina næstu
eftir þrettánda. En eftir að
ungviðið á heimilinu óx úr
grasi, höldum við okkur við
almanakið, kveðjum jólin á
þrettándanum, eins og vera ber.
Það jók á ánægjuna að þessu
sinni að jólalok voru á sunnu-
degi, og þvi betra tækifæri til
að gera sér dagamun.
En samfara því, að haldin eru
hátíðleg jól á heimilinu, fer ekki
hjá því, að ýmsir hlutir tengist
jólahaldi í hugum fjölskyldunn-
ar og þarf á engan hátt að
skyggja á innihald og tilefni
hátíðarinnar. Eða skyldi það
ekki vera víða, að sömu hlutirn-
ir, notaðir til hátíðarbrigða á
jólum, hafi fylgt fjölskyldunni
lengi, jafnvel allt frá bernsku^
foreldranna. Þessir hlutir verða
líka helst að vera settir á
nákvæmlega sama stað á hverj-
um jólum, og því vandi á hönd-
um ef húsmunir eru fluttir til á
heimilinu, svo ekki sé nú minnst
á búferlaflutninga.
En það er óneitanlega gaman
að eiga, og hafa uppi við, hluti
sem tengjast jólahaldinu, þeir
verða enn hátíðlegri í okkar
augum vegna þess, að þeir eru
eingöngu notaðir á þessari hátíð.
Auðvitað er ekki ástæða til að
verða dapur í huga þegar þeir
hlutir, sem minna á jólahátíðina,
eru fjarlægðir, þeir verða teknir
fram aftur næsta ár.
Og gleðiefni er, svona eftir
þrettándann, að dagur er tekinn
að lengjast, skammdegið að baki
og framundan erbjartari tíð.
lUIUMIltlTlll
Aðalefni:
JÓLAHÁTfÐ
og þau eru því kölluð hátíð
barnanna, þótt einfaldleiki fjár-
hússins og jötunnar hljómi nán-
ast sem hefðbundin þversögn í
veislugleði allsnægtaþjóðfélags-
ins. I raun réttri eru jólin miklu
fremur barndómshátíð hinna
fullorðnu, eitt allsherjar sjón-
arspil, sem sett er á svið til að
endurlifa barnaskapinn í nokkra
daga.
Undraland
Leiksviðið í þessu sjónarspili
er Undraland í ætt við ævintýra-
heim bernskunnar, alsettan
glitrandi ljósadýrð, skrauti og
skarti, glyngri og glysi. Leikend-
urnir eru klæddir sparifötum.
Þvegnir og stroknir, og ásjóna
þeirra ber vott um mildi og
hreina samvisku. Þeir umgang-
ast hverir aðra með stimamýkt
og bros á vör og mæla ekkert
styggðaryrði af munni. Hlut-
verkin eru áþekk hvert öðru,
ávörp og tilsvör jafnvel þau
sömu, samræðurnar fjalla um
hlutina í kring, einföld spaugs-
yrði vekja glaðværð og hlátur.
Leikendurnir setjast nú við mat-
arborð, hlaðið kjöti og krásum,
og hefja átið með alvörusvip.
Þeir fara hægt að fæðunni og
gæta borðsiðanna vandlega til
að bía ekki út sparifötin, en
vöðla hverjum kjötbita upp í sig
með ánægjustunum. Þeir halda
áfram að éta, og átfrekjan minn-
ir á krakka, sem sjaldan fá ætan
bita. Þegar allir standa á blístri,
brölta leikendurnir upp frá borð-
inu og taka að skiptast á gjöfum.
Þarna eru sokkar og skyrtur,
svaðilfara- og minningabækur,
slæður og slifsi. Og nú er
faðmast og kysst og þakkarmál-
in ganga á víxl.
Einu sinni á ári eiga menn
löghelgaðan rétt til að hverfa
inn í þessa tilbúnu bernsku,
endurlifa skeið hennar og útfæra
þau á leikrænan hátt. Jóladag-
arnir samsvara í rauninni frum-
bernskunni, þegar fullnæging
lífshvatanna er tengd munnin-
um og mettuninni, ásamt þörf-
inni fyrir öryggi og blíðu í
samveru við nánustu. Dagarnir
milli jóla og nýárs samsvara því
tímabili í ævi barnsins, þegar
lífshvatirnar liggja í dvala, en
líkaminn heldur áfram að dafna.
Og á gamlárskvöld eru menn
loks komnir á gelgjuskeiðið og
„flippa út“ með ærslum og
gauragangi að hætti táninga.
Hátíðarlok
Á nýársdag lokast hringurinn
og ábyrgð hins fullorðna tekur
við. Þá er vopnahléið á enda og
barátta mannlegra samskipta
hefst á ný með þeim siðgæðis-
kröfum, sem maðurinn verður að
lúta. Mótsögnin á milli Undra-
lands sakleysisins og ábyrgð-
arkvaða hins fullorðna elur af
sér sektarkennd, sem að vísu er
byrði, en þó uppistaða alls þol-
anslegs mannlífs.
1 þessu hefti ritsins eru margar mjög athyglisverðar greinar, um ýmislegt í sambandi við jólahald
skrifaðar af „lærðum og leikum“, ef svo má að orði komast, ef miðað er við menntun í guðfræði.
Með leyfi ritstjóra Kirkjuritsins, sr. Bernharðs Guðmundssonar, birtist hér ein þessara greina.
Greinin er birt óstytt og að öllu leyti í upphaflegri mynd.
Jakob Jónasson:
Þverstæður jólahalds und-
an sjónarhorni geðlæknis
í algleymi skotgrafahernaðar-
ins í heimsstyrjöldinni fyrri,
þegar þúsundum manna var
slátrað á degi hverjum í djöful-
æði mannsins, voru fyrirskipuð
hlé á bardögum um jólin. Þá áttu
sér stað á vesturvígstöðvunum
atburðir, sem óneitanlega virð-
ast þversagnakenndir, en varpa
þó ljósi á inntak jólahaldsins frá
sálfræðilegum sjónarhóli. Þús-
undir breskra og þýskra her-
manna lögðu frá sér byssurnar,
klöngruðust upp úr skotgröfun-
um, hlupu til móts hverir við
aðra í einskismanns landinu
milli víglínanna og héldu þar
jólin í sameiginlegum fögnuði.
Þarna skiptust þeir á gjöfum,
sungu jólasálma, léku sér eins og
krakkar og nutu þess að geta í
nokkrar klukkustundir brugðið
sér úr ábyrgðarhlutverki hinna
fullorðnu og horfið aftur inn í
heim bernskunnar.
Þegar hátíðin var á enda,
kvöddust þeir með virktum og
árnaðaróskum um langa lífdaga,
skreiddust niður í skotgrafirnar
og sofnuðu svefni hinna réttlátu.
I dögun næsta morgun spruttu
þeir aftur á fætur, gripu þegar
til byssnanna og tóku að slátra
hverir öðrum af hamslausari
djöfulgangi en nokkru sinni áð-
ur. Nú höfðu þeir gengið inn í
hlutverk hinna fullorðnu á ný og
urðu því að hlýða skyldum
Jakob Jónasson
ábyrgðarinnar eins og sæmir
sönnum hermönnum.
Mótsagnir
Þótt þessir atburðir þyki
táknrænt dæmi um fáránleik
stríðsins og jaðri við grálegan
skrípaleik, þá bera þeir ekki
síður vitni um mótsagnirnar í
mannlegu hátterni, þar sem
sakleysi bernskunnar, ímyndað
og upphafið, og siðgæðiskröfur
hinna fullorðnu, þverstæðu-
kenndar og afskræmislegar eftir
atvikum, eiga í stöðugu stríði.
Siðgæðiskröfurnar marka að
sönnu leikreglur um breytm
manna og ábyrgð, og ekkert
þjóðfélag fengi án þeirra staðist.
Öll mannleg samskipti fela í sér
baráttu, sem sérhver maður
verður nauðugur viljugur að
heyja samkvæmt lögmáli nátt-
úrunnar um viðhald lífsins. Eng-
inn fær þó tekið þátt í þeirri
viðureign án þess að brjóta
þessar reglur og eiga þar með
hlutdeild að þeim misgerðum
hvers í annars garð, sem mann-
inum einum eru eiginlegar allra
skepna jarðarinnar sakir vits-
munalegra yfirburða. Siðgæð-
iskröfunum verður því aldrei
fullnægt til hlítar, hversu
grandvarlega sem leitast er við
að lifa, og sá vanmáttur elur af
sér sektarkennd, sem sérhverj-
um manni réynist óhjákvæmileg
byrði. Undir fargi þessarar sekt-
arkenndar leynist í hugskoti
mannsins áleitin þrá til að mega
hverfa aftur til bernskunnar,
þessa tímabils ævinnar, þegar
sakleysið er veruleiki og lífið
paradís, þar sem allir eru jafn-
ingjar og úlfurinn býr hjá lamb-
inu og pardusdýrið liggur hjá
kiðlingnum. „Paradísarmissir?
— er það missir bernskunnar?
— þeirra stunda, þegar sekt og
sakleysi er aðeins ævintýr?"
spyr Gunnar Gunnarsson í einni
bóka sinna.
í táknrænum skilningi eru
jólin afmælishátíð Jesúbarnsins,
Pravda sakar Norðmenn
um að veita CIA aðstöðu
viðskiptastöðu ríkissjóðs gagnvart
borgarsjóði um sl. áramót.
í símtalinu svaraði ég spurn-
ingu blaðamannsins á þann veg,
að það væri einkum þrennt sem
hefði raskað áætlunum okkar
varðandi stöðuna við ríkissjóð um
áramótin.
í fyrsta lagi var framlag Jöfn-
unarsjóðs úrskurðað lægra en
fyrri áætlanir sýndu eða 28. þús. á
íbúa í stað 30—31 þús. og sagði ég
blaðamanni að við hefðum ekki
fengið skýringu á því. Næmi
mismunur allt að 180 m.kr. fyrir
borgarsjóð.
í öðru lagi hefði ríkissjóður ekki
greitt okkur vegna launakostnað-
ar tónskóla miðað við fyrri
greiðsluvenjur tæplega 40 milljón-
ir króna.
í þriðja lagi hefði Trygginga-
stofnun ríkisins ekki getað sýnt
okkur sömu lipurð og undanfarin
ár, að greiða okkur fyrir áramót
eitthvað upp í desemberreikninga
sjúkrastofnana borgarinnar, þótt
þeir gjaldfalli í janúar.
Fullyrðingar um að ríkissjóður
hafi snuðað borgina um milljarð
króna eru ekki frá mér komnar né
ugleiðingar um fallega reikninga
Reykj avíkurborgar.
Loks er þess að geta að ég bað
blaðamanninn að hringja í mig
síðar um daginn og lesa fyrir mig
það sem hann hefði eftir mér.
Hann hlýtur að hafa hringt eitt-
hvað annað.
Björn Friðfinnsson
Samrit sent blaðamanni Þjóðvilj-
ans, Einari Erni Stefánssyni.
516 vistmenn á
Grund og Ási
ELLI- og hjúkrunarheimilið
Grund í Reykjavík hefur sent frá
sér eftirfarandi upplýsingar um
vistmenn á heimilinu á árinu 1979.
Fyrsta janúar 1979 voru vistmenn
á Grund samtals 337, þar af 249
konur og 88 karlar. Vistmenn 31.
desember 1979 voru samtals 324,
konur 235 og karlar 89. Á dvalar-
heimilinu Ási, Ásbyrgi, voru vist-
menn 1. janúar 1979 samtals 190,
þar af konur 91 og karlar 99. 31.
desember s.l. voru vistmenn þar
samtals 192, konur 95 og karlar 97.
SOVÉTRÍKIN hafa um nokk-
urt árabil beitt margvíslegum
þrýstingi gagnvart Norð-
mönnum á norðurslóðum bæði
á Svalbarða, á Barentshafi og
við strendur Norður-Noregs.
Nú ber svo við, eins og skýrt
var frá i Morgunblaðinu í gær,
að Sovétstjórnin hefur sakað
norsku stjórnina um ögranir
gagnvart sovéska hernum við
landamæri Noregs og So-
vétríkjanna og segir, að slikar
aðgerðir stofni friði og öryggi
Norður-Evrópu í hættu.
Til að sýna tóninn í garð
Norðmanna í málgögnum So-
vétstjórnarinnar síðustu daga
fer hér á eftir kafli úr fregn-
miða fréttaþjónustu Sovétríkj-
anna á íslandi APN, sem dags-
ettur er 9. janúar s.l. Þar segir
orðrétt:
Pravda um áhuga CIA á
Noregi.
Moskva (APN) „Hefðu hlut-
irnir ekki snúist um störf
leyniþjónustu Bandaríkjanna,
hefðu yfirmenn hennar hæg-
lega getað tekið upp á að eyða
frídögum sínum í hinu kalda
loftslagi Norður-Noregs, svo
mikið ástfóstur hefur CIA lagt
á þetta fjarlæga landsvæði,
segir Pravda í dag. Blaðið segir
að „gagnnjósna“-tímarit í
Washington segi að opinber-
lega sé ekki um neinar erlendar
herstöðvar í Noregi að ræða.
En sum fyrirtæki þar eru notuð
næstum eingöngu í þágu hern-
aðar og til afnota fyrir leyni-
þjónustu Bandaríkjanna.
Tímaritið nefnir sum þessara
fyrirtækja, þar á meðal eru
þrjár flotastöðvar sem NATO
herskip hafa á Norður-
Atlantshafssvæðinu, stöð fyrir
eftirlit með kjarnorkusprengj-
um, „Norsar“ og ennfremur
útvarpsstöðvar, sem staðsettar
eru við sovésk-norsku landa-
mærin.
„Öll þessi fyrirtæki eru undir
verndarvæng bandarísku leyni-
þjónustunnar og sum þeirra
fjármögnuð beint af band-
aríska varnarmálaráðuneytinu.
Svo að áhugi bandarísku leyni-
þjóustunnar á Noregi er ekki af
tilviljun, heldur er hann skipun
að ofan.“