Morgunblaðið - 20.04.1980, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. APRÍL 1980
51

T
/
n beittu.
^S&THE OBSERVER
•ff.nwátMÍmm * *
Joyce
Egginton
Tíðari sjúkdómseinkenni eru
Chloracne, lifrarskemmd, tauga-
veiklun, tilfinningaleysi í höndum
og fótum, meltingartruflanir og
kynferðislegar truflanir. Flest
þessi einkenni komu ekki í ljós
fyrr en nokkur tími var liðinn frá
því að þeir höfðu haft eitthvað af
eitrinu að segja, og krabbameins-
einkennin birtust ekki fyrr en 10
ár voru liðin.
Tregar undirtektir
Samband uppgjafahermanna
sem rekur sjúkrahús um öll
Bandaríkin, hefur verið tregt til
þess að viðurkenna að sjúkdóms-
einkennin fyrrnefndu standi í ein-
hverju sambandi við díoxínið.
Hermennirnir eru bitrir út af
þessu enda verður það til þess að
þeir fá hvorki rétta sjúkdómsmeð-
ferð né njóta nokkurra þeirra
hlunninda og bóta sem þeim
finnst þeir eiga kröfu til.
Enginn starfsmaður Sambands
uppgjafahermanna virtist telja
eitrið skaðlegt fyrr en þegar einn
starfsmannanna ræddi við ekkju
eina í Chicago í júlí árið 1977.
Hafði maður hennar heitinn
sagt henni að ef hann fengi
einhvern tíma krabbamein væri
það eitrinu í Víetnam að kenna. |
Ekkjan hafði ekki hugmynd um
hvaða eitur maðurinn átti við, en
þegar hún sagði starfsmanni Sam-
bands uppgjafahermanna frá
þessu, fór hann að grennslast fyrir
um það.
Þá komst allt upp um díoxínið í
gróðureyðinum sem notaður hafði
verið í stórum stíl í Víetnam og að
efnið væri krabbameinsvaldur.
Starfsmaðurinn sagði að her-
mennirnir færu ekki með neinar
ýkjur þegar þeir segðu að eitrað
hefði verið fyrir sér en yfirmenn-
irnir lögðu lítinn trúnað á það og
var honum vikið úr starfi.
Samtökunum hafa síðan borist
5000 kvartanir vegna eiturverkana
en aðeins örfáir hafa fengið ör-
orkubætur.
Vinni hermennirnir fyrrverandi
málið fyrir rétti ætti óteljandi
fjöldi Víetnama einnig hlut að
máli. Notkun gróðureyðisins á
árunum 1962 til 1970 var eitt
helzta deiluefni stríðsins en var
rættlætt með þeim rökum að
nauðsynlegt væri að þjarma að
Víetkong-mönnum í frumskógar-
fylgsnum sínum. En er fram liðu
stundir komst upp sá kvittur að
eitrinu væri einnig úðað á
hrísgrjónaekrur bænda, sem
sveltu af þeim sökum.
Eftir miklar ádeilur á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna sendi banda-
ríska Vísindaakademían sérfræð-
inga á þessu sviði til Víetnams til
þess að kanna málið. Menn þessir
gáfu þá skýrslu að notkun eiturs-
ins hefði haft afar víðtækt tjón í
för með sér og brátt hætti notkun
gróðureyðisins. En sérfræðingarn-
ir sem rannsakað höfðu málið
höfðu aðeins séð örlítið brot af
hörmungunum sem íbúar landsins
höfðu orðið að þola vegna notkun-
ar eitursins. Altalað var að mikið
væri um fósturlát og vansköpuð
börn í Víetnam en engar staðgóð-
ar tölur voru til þessu til stuðn-
ings svo hvorki var hægt að meta
skaðann né fá úr því skorið hvort
orðrómurinn hefði við rök að
styðjast. Skýrsla rannsóknar-
nefndarinnar einskorðaði sig því
við áhrif eitursins á umhverfið.
Það liðu nokkur ár áður en menn
tók að gruna að flugmönnunum
sem úðuðu eitrinu gæti hafa orðið
meint af því sjálfum. Núna er
orðið ljóst að hver sá sem tók þátt
í stríðinu í Víetnam bæði banda-
rískir hermann og Víetnamar eru
í hættu staddir af völdum eiturs-
ins. Flestir hermannanna sem
fóru í mál við efnaverksmiðjurnar
voru fótgönguliðar sem börðust í
þeim héruðum þar sem gróðri
hafði verið eytt. Sumir þeirra
sögðust ekki muna eftir að úðað
hefði verið á sig úr flugvélum. En
flugmennirnir sem úðuðu eitrinu
gátu snúið til herbúðanna og farið
í steypibað, en fótgönguliðarnir
gátu oft ekki skipt um föt dögum
saman og urðu að drekka úr ám og
lækjum sem voru orðin menguð af
eitrinu.
Samtök
Menn þessir sem telja sig hafa
orðið fyrir tjóni af völdum eitur-
efna sem notuð voru í Víetnam,
hafa stofnað með sér samtök sem
nefnast „Agent Orange Victims
International", eða „Alþjóðasam-
tök fórnarlamba rauðgula efnis-
ins“, og fer félagafjöldi dagvax-
andi. Forseti samtakanna, Frank
McCarthy, ferðast um Bandaríkin
og safnar saman nöfnum fyrrver-
andi Víetnamhermanna til þess að
láta þá taka þátt í málshöfðuninni
á hendur e'fnaverksmiðjunum.
Hann stendur einnig í sambandi
við Astralíumenn sem börðust í
Víetnam og eiga við svipuð vanda-
mál að stríða.
McCarthy segir að eftir Víet-
namstríðið sem stóð í 12 ár og
kostaði 570.000 menn lífið séu jafn
margir sem þjáist af eitrunarein-
kennum og um það bil 350.000 sem
eigi við minniháttar heilsubrest
að stríða. Krabbameinstilfellin
séu 5000 einvörðungu. Þar sem
engar opinberar skýrslur eru til
um málið eru tölur McCarthys og
Yannacones þær nákvæmustu sem
til eru. Það væri gagnslaust að
gera húðprufur á öllum fyrrver-
andi Víetnamhermönnum sem
kvarta um heilsubrest svo löngu
eftir lok stríðsins. Væri svörunin
neikvæð'væri ómögulegt að skera
úr um hvort eitrið væri farið úr
likamanum eftir að hafa gert þar
ógagn eða hvort sýking hefði
aldrei átt sér stað.
Dr. James R. Allen, prófessor í
meinafræði og eiturefnafræði við
Wisconsinháskóla, er fremstur í
hópi vísindamanna í rannsóknum
á díoxíni. Hann segir að enginn
vafi leiki á að fjöldi Víetnam-
hermanna hafi orðið fyrir eitrun í
Víetnam. Hann segir ennfremur
að gera þurfi nákvæma könnun af
opinberra hálfu á því að hve miklu
leyti krabbameinstilfellin, fæð-
ingargallarnir og fleiri sjúkdóms-
einkenni stafi af „rauðgula" eitur-
efninu.
Hann segist ekki vera þess
megnugur að gera slíka rannsókn
einn né heldur sé neinn annar
vísindamaður fær um það upp á
eigin spýtur. En hann segist bera
kvíðboga fyrir áhrifum eiturefn-
anna og áhrifum þeirra á komandi
kynslóðir því skaðist genin og
krómósómin þá sé þjóðin í hættu.
Það er ráðgert af hálfu hins
opinbera að gera takmarkaða
könnun á skaðsemi eiturefnisins
og er hér um að ræða flugmenn þá
Sprengjugígir á
akurlendi. Var
eitrinu líka úðað
yíir hrísgrjóna-
ekrur bænda? -
sem úðuðu eitrinu úr flugvélunum.
Dr. Allen er sammála Yannacone
um það hver beri sökina í máli
þessu. Hann segir að vísinda-
mönnum hafi verið það vel kunn-
ugt hver áhrif díoxínsins væru á
menn. Áður en úðunin hófst í
Víetnam hafi orðið nokkur slys í
verksmiðjum í sambandi við dí-
oxín og hafi áhrif efnisins á
verkamennina verið alkunn. Ein
slík sprenging varð árið 1949 í
verksmiðju í eigu Monsantofyrir-
tækisins í Vestur-Virginíu í
Bandaríkjunum. Chloracne-far-
aldur spratt upp meðal verka-
manna hjá Dow Chemical-fyrir-
tækinu árið 1964 við framleiðslu á
gróðureyðinum.
Allir þeir sem Yannacone höfð-
ar mál fyrir halda því fram að
þeir hafi ekki verið varaðir við
skaðsamlegum áhrifum „rauð-
gula“ eitursins. Árið 1966 var
flugmönnum, sem úðun höfðu með
höndum gefinn upplýsingapési
þess efnis að efnið, sem þeir ættu
að nota, væri hvorki skaðlegt
dýrum né mönnum.
Skammvinn ánægja
Frank McCarthy sagðist hafa
verið um tíma í könnunarsveit í
miðjum frumskóginum þar sem
ekki varð þverfótað fyrir óvinum.
Hann sagðist hafa glaðzt þegar
úðunarflugvélarnar birtust. Hann
sagðist einnig hafa talið úðunina
sem hverja aðra hernaðaraðgerð.
Hann sagði einnig að ef hann
hefði vitað hvernig málum var
háttað þá hefði hann líklega
skotið á úðunarflugvélarnar.
Tracy Leden, fyrrverandi flug-
vélavirki, sagðist hafa hjálpað við
að dæla „rauðgula" efninu í flug-
vélarnar með aðstoð Víetnama.
Hann sagði að stundum hefði
efnið skvetzt í andlit þeirra og
fengju þeir það á skóna hefðu þeir
grotnað niður eftir skamma stund.
Þegar þetta gerðist hafi hann
verið aðeins 19 ára gamall og hefði
sér aldrei dottið í hug að efnið
kynni að vera hættulegt. Átta
árum síðar fékk Leden útbrot um
líkamann, dofi kom í fótleggi og
einnig steyptist hann út í kaunum.
Það tók hann næstum 2 ár að setja
sjúkdómseinkennin í samband við
eiturefnið.
Upplýsingar um áhrif eitursins
á Víetnama eru af skornum
skammti. Dr. Tom That Tung,
heilbrigðismálaráðherra Norður-
Víetnams meðan á stríðinu stóð,
heimsótti nýlega Bandaríkin.
Sagði hann krabbamein í lifur,,
vansköpun og fósturlát hafa auk-
ist meðal Víetnama, sem bjuggu í
þeim héruðum sem úðuð voru.
Sagði hann að chloracne hefði
lýst sér á sömu lund og á ítölsku
börnunum í Seveso. En enn hafa
engar víðtækar kannanir verið
gerðar á íbúunum. og því ekki
hægt að styðjast við nákvæmar
tölur. Margir hermannanna fyrr-
verandi lýsa hluttekningu sinni
með Víetnömunum sem skaðazt
hafa á eitrinu. Michael Ryan sagði
að ef dóttir sín, Kerry, hefði verið
fædd í Víetnam þá hefði hún látizt
innan tveggja sólarhringa. „Ég
veit ekki hvort við erum þess
megnug að aðstoða þá sem enn
þjást af völdum eitursins en við
verðum að reyna það. Okkur ber
skylda til þess,“ sagði hann.