Morgunblaðið - 27.06.1980, Qupperneq 12

44
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. JÚNÍ 1980
Einu tjaldi skal ekki gleymt, þó
að upptalning tjaida eigi ekki að
vera tæmandi, á ég hér við tjald
Bandalags íslenzkra kvenna. Þar
voru seldar veitingar, einnig var
svo um búið að konur gætu hitzt
til skrafs og hvíldar og fengið þar
geymdan smáfarangur, sem þægi-
legt var að losa sig við, því að lítið
er það, sem gangandi mann munar
ekki um, og mikið var pjakkið um
Þingvelli, þó að áætlunarbílar
tækju spor af mörgum.
Áður var á það minnzt hve þétt
mannþröngin gat orðið, þegar
troðizt var til að sjá betur. Þeim,
sem sáu yfir hópinn, virtist sem
þar sætu mörg höfuð á einum
stórum búki, en þegar hlé varð
mjakaðist hópurinn í sundur og þá
fékk hvert höfuð sinn búk.
— Lögreglan hafði að sjálfsögðu
sína bækistöð. En ekki dró til
stórtíðinda á þeim vígstöðvum.
Enginn var fangelsaður, óspektir
voru því ekki umtalsverðar, há-
reysti ekki meiri en vænta mátti,
þar sem tugir þúsunda eru sam-
ankomnar. Það hafði reynzt eðal-
gott ráð, að loka Áfengisverzlun
ríkisins nokkrum dögum fyrir
Aiþingishátíð, hún var ekki opnuð
aftur fyrr en 1. júlí.
Gjörvilegir menn, helzt íþrótta-
menn, höfðu verið valdir i lög-
regluliðið. Foringi þess var Bjarni
Bjarnason, síðar kenndur við
Laugarvatn. Einkennisbúningar
þessara lögreglumanna voru hvít-
ir með bláum krögum og erma-
uppslögum og hvítar og bláar
skyggnishúfur. Einn lögreglu-
þjónninn kemur við sögu í Vorið
hlær, Kári, sem Tolla „tók fastan".
í hópi hinna „hvítu og bláu“
hafði forsjónin í bakhönd manns-
efni handa mér. Við kynntumst
ekki fyrr en fjórum árum seinna,
þegar ég var heima milli Noregs-
ferða, hann komst því ekki í
Vorbókina mína, þó að við værum
samtímis á Þingvöllum.
Tölum, sem ég hef heyrt um
hátíðagesti á Þingvöllum, þer ekki
saman. Sé sú hærri, 35.000, rétt,
þegar flest var, svarar það til, að
þriðji hver íslendingur hafi komið
á Þingvöll miðað við tölu lands-
manna í árslok 1930. íslendingar
voru þá, eftir því, sem mér hefur
verið hermt 108.000, en hefur
vafalaust fjölgað á rúmlega hálfu
ári, það munar um sláturtíðar-
börnin, eitt og annað er sér til
dundurs gert, meðan beðið er eftir
að fullsoðið sé í sláturpottum. Þá
var ekki „pillan", en í stað hennar
guðs vilji. Fóstureyðingar varla
nema í neyðartilvikum. Lítið um
útivinnandi konur, þær bjuggu búi
sínu og „ólu manni sínum börn“.
Meðan ég er með konur efstar í
huga, langar mig til að lauma hér
að einni stöku úr hátíðarkantötu
Einars Benediktssonar, þar sem
hann víkur að sigursælli baráttu
íslenzkra kvenna.
„Allra kvenna efst á blað
oss þá menning setti,
þegar stóð vort Alþing að
Islands kvenna rétti."
Einar Benediktsson hlaut ásamt
Davíð Stefánssyni I verðlaun. II
verðlaun hlaut Jóhannes úr Kötl-
um. Ljóð Davíðs voru flutt með
tónlist Páls ísólfssonar og fram-
sögn Óskars Borg.
Ekki þótti Einari Benediktssyni
sýndur sá sómi á hátíðinni, sem
honum bar. Einn úr liði hinna
„hvít-bláu“ mætti Einari á gangi,
vera að stegla í sig vínarbrauð, en
þá stóð yfir opinber veizla fyrir
útvalda. Lögreglumanninum varð
minnisstæð einsemd skáldsins og
„veizlukostur þess“. Undir hátíð-
arlok mælti Kristján Albertsson
fyrir minni Einars Benediktsson-
ar, sem hann nefndi „skáldkonung
Íslands." Ekki var ríki Einars
stórt, þegar hann var setztur
að í Herdísarvík.
Upp á Einar mætti heimfæra
þessar ljóðlínur Davíðs Stefáns-
sonar; í kvæði hans um konunginn
á Kálfsskinni:
„Kvölin var minn konungsauður."
Og úr sama ljóði:
„Islendingar einskis meta
alla, sem þeir geta.“
Sagt hefur verið frá snillingi,
sem ekki var leiddur að veizlu-
borði, þar sem honum bar að vera.
Geta má þess, að í viðbót við
Valhöll, út frá henni, voru reistir
tveir veizluskálar. Rúmaði sá
stærri 400 borðgesti en sá minni
150. I lokin var haldin veizla fyrir
gesti víðsvegar að af landinu, sem
þóttu þess verðugir að sitja gylli-
boð að hátíðarlokum.
En einskis glaðnings naut hið
þreytta starfslið hátíðarinnar.
Hver hefði líka átt að þjóna því?
En sannarlega hafði það drýgt
dáðir, og lagt fram sitt lið til þess
að hátíðin mætti fara fram með
prýði, þess mátti vel minnast.
„Og dáð hvers eins er öllum góð,
hans auðna félagsgæfa,
og markmið eitt hjá manni og þjóð,
hvern minnsta kraft að æfa.
Þann dag, sem þjóðin finnur það
og framans hlýðir kenning,
í sögu þess er brotið blað,
— þá byrjar íslands menning."
E. Ben.
Það er ekki ætlun mín að taka
úr klippmyndasafni mínu lýsingu
á hinni alkunnu fegurð Þingvalla,
sem er svo stórbrotin, en þó með
svo undurfagra drætti. Langflest-
.ir íslendingar hafa komið til
Þingvalla og myndir af staðnum í
bókum, málverkum, kortum og á
einkamyndum óteljandi. Heldur
ekki hef ég hugsað mér að rekja
annál staðarins. Sama er um
Alþingishátíðina, um hana er mik-
ill sagnfræðilegur fróðleikur, sem
þeir, sem þess óska, geta átt
aðgang að.
Þó aðeins nokkur orð:
„Alþingi var sett að ráþi Úlfljóts
ok allra landsmanna." (Ari fróði).
Grímur geitskór kannaði allt
Island áður en hann valdi þing-
stað.
„Glöggt ég skil, hví Geitskór vildi
geyma svo hið dýra þing.
Ennþá stendur góð í gildi
gjáin kennd við Almenning.“
J. HallKrimsson.
(Innskot: snemma byrjuðu sam-
skot á íslandi, þegar Grímur
Geitskór ferðaðist um landið til að
velja þingstað gaf hver maður
„pening til á landi hér.“ (Búandi
maður?) Geitskór gaf féð til hofa.)
Þótt Alþingishátíðinni væru
gerð verðug skil með upptalningu
nafna allra þeirra manna, sem
með löngum undirbúningi og
þeirra, sem síðar komu til skjal-
anna og gerðu hátíðina að því, sem
hún varð, dýrgripur á sagna-
spjöldum, þá er ekki með neinni
lýsingu hægt að framkalla þá úð
(stemmningu), sem þar ríkti, svo
sérstakur var hugblær þessarar
hátíðar og raunar vorsins alls.
Kunnugt er, hve mikið var ort í
tilefni þessarar hátíðar, miklar
kantötur, auk þess mörg einstök
ljóð ort með ágætum, ég vil
minnast ljóðs Jakobs Smára,
Þingvellir, sem hefst með erind-
inu:
„Sólskinið titrar hægt um hamra
og gjár,
en handan vatnsins sveipast fjöll-
in móðu.
Himinninn breiðir faðm jafn fagur-
blár
sem fyrst, er menn um þessa velli
tróðu."
Ljóðið endar á þessum hending-
um, sem ég held að flestir muni:
„Nú heyri ég minnar þjóðar þús-
und ár,
sem þyt í laufi á sumarkvöldi
hljóðu."
Hvort mun ei skáldgáfa hafa
kviknað á Þingvöllum engu síður
en það, sem gerðist í Hallorms-
staðaskógi?
„... hann, sem var áður afglapinn
á torgum,
er orðinn skáld í Hallormsstaða-
skóg.“
Dagbók Svölu Egilsson 27. júní
hefst með því að hún situr fram
við tjaldskör og mælir fram:
„Island sagaöy með draumslör um
di panna
som ei edel perle sett í blá emalje
lyste namne ditt í tusind ár ...“
Dídí með allan hugann við
Svíann Karl Victor Hammar-
ström, stúdent, spyr:
„Er þetta sænska?"
Svala svarar neitandi og skýrir
ekkert frá kvæðinu, sem er á
nýnorsku. Þetta, sem hún fór með
voru fyrstu hendingarnar í löngu
kvæði.
ísland
Helsing til tusindsársfesten eftir
Hulda Garborg.
ísland sagaöy með draumslör um
di panna,
som ei edel perle sett í blá emalje
lyste namne ditt i tusind ár.
Island eventyre í várt saga ring-
laup,
lukkeland der dei hövdingbárne
herrar
ifrán Norges fjell og underfagre
fjordar
fann ei fristad för de sprengde
odelsætter.
Eingang vart min dröm til liv og
eg fekk skoda
inn i dina jöklars glans og sette
foten
pá din jord som vigsla var i tider
lange
til eit heilagt sagafull í Norder-
lande.“
„Því skal ei bera höfuð hátt,
í heiðursfátækt þrátt fyrir allt.“
Svo yrkir Robert Burns og
hlýtur þó að hafa fundið til þess,
hvílík hindrun og auðmýking fá-
tækt er. Hann var af lágum
stigum og fékk ekki notið þess
lærdóms, sem hefði hæft honum
og hann hlýtur að hafa hungrað
eftir. (Innskot: Minnumst Steph-
ans G. Stephanssonar, þegar hann
horfði á eftir latínuskólapiltum á
suðurleið.) Þrátt fyrir snilld sína
mun þessi skozki skáldmæringur
lengst af hafa búið við þröng kjör,
afleiðing menntunarskorts. Af
lífsskoðun minni, sem að öðrum
þræði er eðlislæg, en að hinum
þræði byggð á biturri reynslu get
ég ekki fallizt á að neitt sé
upphafið við orðið „heiðurs-
fátækt," þó að sannreynt sé að
heiðarlegt fólk sé oft fátækt, og
heiðarleiki geti leitt til fátæktar.
En ástæður fyrir fátækt geta
verið neikvæðar, meðal annarra
lánleysi. Finnst okkur ekki flest-
um öfugmæli, þegar Davíð okkar
yrkir: „Það er sælt að vera fátæk-
ur, eisku Dísa mín“? Og borða af
sama hörpudisk! Vænn matar-
skammtur það!
Ég fellst á bræðralagshugsjón
R. Burns:
„ ... að vit og drenglund sigri um
síð
í sannleiksstríði þrátt fyrir
allt...“
„ ... að maður manni bindist blítt
með bróðurhendi þrátt fyrir allt.“
Og
„ ... allt hefðarstand er mótuð
mynt
en maðurinn gullið þrátt fyrir
allt.“
M. Jochumsson þýddi.
í öðru ljóði yrkir R. Burns um
að „kaupa dýrt sín unaðsblójn-" —
Éinhver kann að hugsa sem svo,
er Þórunn Elfa ekki að hlaupa út
undan sér, farin að fílósófera um
fátækt og vitna í ljóð Róberts
Burns, sem lézt langt um aldur
fram skömmu áður en 20. öldin
gekk í garð?
Svar: Það er margt í klippmynda-
safni mínu, m.a. hugleiðingar og
ályktanir um fátækt, sem skýtur
alltaf upp kollinum, þó að hún sé
misjafnlega mikil og sár. Fátækt
tengist líka Alþingishátíðinni.
Þegar tölur eru birtar um mann-
fjöldann þar, ber að hafa í huga
mergð útlendinganna og hinn
mikla fjölda starfsfólks, þá mun-
aði um heilar fjölskyldur frá
Reykjavík, sumar gátu boðið gest-
um með sér, einkum þær, sem
voru aðeins að degi til. En þeir
hafa vafalaust verið margir, sem
fóru á mis við hátíðina fyrir
fátæktarsakir, eða verið á mörk-
um þess að geta staðizt útgjöldin
við ferð utan af landi, að viðbætt-
um hátíðarkostnaðinum.
Ég hafði þann metnað að vilja
sjálf standa straum af hátíða-
kostnaði mínum og réði mig í
vinnu hjá Magnúsi Kjaran, vann á
vöktum með Rósu. B. Blöndals, en
notfærði mér svo vel, sem mér var
auðið, frítíma minn.
Fósturforeldrar mínir höfðu, af
meiri rausn en efnum, gefið mér
forkunnar fagurt silfur, forgyllað,
og allt efni til bolbúnings, sjálf
varð ég að koma honum upp. Ég
var ung látin læra hannyrðir og
kjólasaum, og átti frá sautján ára
aldri að geta saumað á mig fatnað,
jafnvel kápur. Ég baldéraði upp-
hlutsborðana með gylltum þræði,
lærð frá Guðrúnu J. Erlings,
(ekkju Þorsteins Erlingssonar).
Upphlutinn saumaði ég með til-
sögn Elínborgar Lárusdóttur,
skáldkonu. Hún skyggndist djúpt
inn í persónuleika minn og sagði
mér, að ég hugsaði mikið og ætti
mér draum. Fellingapilsi, bol-
skyrtu og svuntu kom ég mér upp
af eigin rammleik. Skyrtan var úr
hvítu prjónasilki, sem þá var
kallað trikótín, svuntan úr ljósu
silki, mynstruð en þó einlit, litur
hennar fór vel við hið gyllta silfur.
Auk silfurs á bol og belti fékk ég
brjóstnælu með sama mynstri. Ég
átti fyrir sérstaklega fallegan
skúfhólk, sem ég hafði fengið frá
föðurömmu minni, Þórunni
Sveinsdóttur, húsfreyju, á Beiti-
stöðum í Leirársveit. Hún var ein
hinna mörgu systra frá Beigalda í
Borgarhreppi.
Kynni og samstarf okkar Rósu
varð vísir að vináttu í æsku okkar,
ég var þá að renna táningaskeið
mitt á enda, en hún var yngri. Við
brölluðum margt, gerðum m.a.
það, sem ég veit ekki til að aðrir
hafi gert, þegar blánefjaðir og
innvortis kaldir kúnnar komu til
okkar að kvöldi dags sjóðhituðum
við handa þeim malt.
En nú ætla ég að taka dæmi um
lágmarkskostnað við hátíðina,
miða við hjón með þrjú börn, hina
síðar margfrægu vísitölufjöl-
skyldu. Far til Þingvalla og til
baka aftur: Kr. 20 á mann, ódýr-
ara ef farið var með boddíbílum,
en þeir þóttu hastir. Börn undir
vissum aldri fengu hálft fargjald,
en reiknum með fullu fargjaldi,
það verða kr. 100. Tjaldleiga í þrjá
daga kr. 45. teppaleiga kr. 15.
Þessir þrír liðir gera kr. 160. Þá er
eftir fæðiskostnaður í þrjá daga,
líklega meira magn sakir mikillar
útivistar og meira í borið vegna
hátíðarinnar, fæði þar af leiðandi
dýrara en ef dvalið hefði verið
heima. Mjólk var óhjákvæmilegt
að kaupa á Þingvöllum, varla
hægt að neita sér um svaladrykk,
sem heyrði naumast undir munað,
Ferðaskrifstofa, búð og
banki — allt var þarna við
hendina.
(LjÓHm. Hö«kuldur JóhanneHHon.)