Morgunblaðið - 21.01.1981, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. JANÚAR 1981
KIENZLE
Úr og klukkur
hjé fagmanninum.
SÍKR
hitamælar
Vesturgötu 16,
aími 13280.
HAGSTÆÐ
varahluta-
KAUP
í fólks- og vörubíla:
STARTARAR og
ALTERNATORAR ásamt
tilheyrandi varahl.
SPENNUSTILLAR og
CUT-OUT í flestar geröir
bíla og véla.
HÁSPENNUKEFLI
BENSÍNDÆLUR
RELAIS 6-12-24V
FLAUTUR 6-12-24V
MIÐSTÖÐVARMÓTORAR
ÞURRKUMÓTORAR
VIFTUR
AFTURRÚÐUBLÁSARAR
SPÍSSADÍSUR
GLÓÐARKERTI
OLÍUSÍUR-LOFTSÍUR
ELDSNEYTISSÍUR
DRIFSKIPTIMÓT OR AR
Fyrir búkkahífingu:
BUKKADÆLUR og
MÓTORAR
SEGULROFAR
SKIPTILOKAR
LOFTBREMSUKERFI
AUK ÞESS
sérbúnaö sem eykur
bensínnýtinguna:
LUMENITION
MARK-II
ÞRÝSTIJAFNARA
M-M KERTAÞRÆÐI
BOSCH „SUPER“ KERTI
BREYTINGARSETT í
handstýrt innsog.
HABERG hf
Skeifunni 3E.
Simi: 84788.
Pálmi Jónsson landbúnaðarráðherra:
Leysum efnahagsvand-
ann með víðtækri samstöðu
Hér fer á eftir efnislega
ræða sú, sem Pálmi Jóns-
son, landbúnaðarráð-
herra, flutti á fundi Lands-
málafélagsins Varðar í sið-
ustu viku:
Áður en horfið er að því að ræða
bráðabirgðalög og efnahagsáætl-
un ríkisstjórnarinnar, sem birt
var þjóðinni á gamlársdag, þykir
mér nauðsynlegt að víkja að
örfáum þáttum efnahagsmála frá
síðasta ári.
Engum blandast hugur um að í
upphafi síðasta árs var við mikinn
efnahagsvanda að etja. Þessi efna-
hagsvandamál höfðu hlotið ræki-
lega umfjöllun í kosningabarátt-
unni árið áður og ekki síður í þeim
stjórnarmyndunartilraunum, sem
fylgdu í kjölfar kosninganna.
Fáum mun detta í huga, að
bráðabirgðastjórn Alþýðuflokks-
ins hafi megnað að draga úr
þessum efnahagsvanda, enda var
sú ekki raunin.
Núverandi ríkisstjórn, sem
mynduð var 8. febrúar, fékk því
gífurleg vandamál við að fást. Við
blasti 61% verðbólga, hallarekstur
útflutningsatvinnuveganna, lausir
kjarasamningar, óafgreidd fjárlög
og lánsfjárlög og sægur annarra
viðfangsefna, sem biðu úrlausnar.
Fyrstu viðfangsefni nýrrar rík-
isstjórnar voru því þau að ráðast
að þeim verkefnum, sem undir
venjulegum kringumstæðum
hefðu verið afgreidd mörgum vik-
um fyrr. Viðamest þeirra var að
afgreiða fjárlög og lánsfjárlög
ásamt nauðsynlegum fylgifrum-
vörpum, enda er þar alla jafna um
að ræða viðamestu viðfangsefni
hvers Alþingis. Einnig þurfti í
hinum ýmsu ráðuneytum að sinna
margvíslegum málum, sem dregist
höfðu úr hömlu eða verið kyrrsett
af bráðabirgðastjórn Alþýðu-
flokksins.
Viðnám gegn
verðbólgu
Ríkisstjórnin hóf margháttaðar
viðnámsaðgerðir gegn verðbólgu,
án þess að gripið væri til beinna
efnahagsráðstafana. Þessi við-
brögð ríkisstjórnarinnar skýrast
af því, að á fyrstu vikum þurfti
hún og stuðningslið hennar að
beita orku sinni að því að takast á
við þau miklu verkefni, sem biðu
nýrrar stjórnar. Ríkisstjórnin var
einnig sammála um, að tæplega
væri fært að ráðast í meiri háttar
efnahagsaðgerðir meðan samning-
ar stæðu yfir við fjölmennustu
launþegasamtök landsins. Á hinn
bóginn var fljótlega hafinn undir-
búningur nauðsynlegra ráðstaf-
ana, sem gerðar skyldu í tengslum
við gjaldmiðilsbreytinguna um
áramót. Viðnámsaðgerðir ríkis-
stjórnarinnar skiluðu hins vegar
minni árangri í baráttunni við
verðbólgu en ætlast hafði verið til
og reiknað hafði verið með, en svo
sem kunnugt er, þá hafði ríkis-
stjórnin sett sér það mark að
korna verðbólgunni niður í svipað
horf og gerist í helstu viðskipta-
löndum okkar á árinu 1982. Helstu
orsakir þessa voru sem hér grein-
ir.
a) Staða útflutningsatvinnu-
veganna var verri við stjórnar-
skiptin heldur en reiknað hafði
verið með og upplýsingar lágu
fyrir um. Seðlabankinn mat þessa
stöðu svo, að gengið væri í raun og
veru rangt skráð um 8—10%.
Þessu ástandi var mætt með
vaxandi gengissigi á næstu vikum.
b) Viðskiptakjör þjóðarinnar
versnuðu sem svaraði um 6% frá
því stjórnin tók við og til ársloka.
Fiskafurðir á Bandaríkjamarkaði
lækkuðu um 7% miðað við $ frá
ársbyrjun til júlíloka. Þetta gerð-
ist þrátt fyrir að dollarinn væri
fallandi miðað við aðra helstu
gjaldmiðla heimsins, þannig að
raunverulegt verðfall fiskafurða
okkar á Bandaríkjamarkaði var
nálægt því um 20%. Viðskipta-
kjörin má einnig skýra á annan
máta þannig, að í ágúst sl. var
verð á helstu frystiafurðum okkar
aðeins 5% hærra í dollurum en að
meðaltali 1978. Verð alls útflutn-
ings var 13% hærra, en á sama
tíma hafði innflutningsverð
hækkað um 41%. Þessi rýrnun
viðskiptakjara hefur verið að
þrengja að efnahagslífi okkar ís-
lendinga á síðustu misserum.
Þessu ástandi varð ríkisstjórnin
einnig að mæta með örara geng-
issigi en búist hafði verið við og
þurft hefði, ef viðskiptakjör hefðu
verið stöðug. Afleiðing gengissigs-
ins hefur aftur komið fram í ört
vaxandi verðlagshækkunum og
verðbólguþróun hér innanlands,
eins og sjá má af því að um
áramót var talið, að t.d. um 4%
gengisbreyting hefði í för með sér
5% hækkun framfærsluvísitölu.
Þessi tvö atriði, sem að framan
greinir, höfðu langsamlega mest
áhrif á það, að verðbólguþróun
varð meiri á síðasta ári heldur en
ríkisstjórnin hafði reiknað með og
stefnt hafði verið að. Hið fyrra tók
ríkisstjórnin í arf, en hið síðara er
stjórnvöldum á Islandi með öllu
óviðráðanlegt.
Kjaramál
Enn má geta þess, að sú kjara-
málastefna, sem ríkisstjórnin
markaði í samningunum við
BSRB, var ekki höfð til leiðsagnar
við þá kjarasamninga, sem fylgdu
í kjölfarið. I samningum við BSRB
varð meðaltalshækkun launa, sem
svarar um 4%, nokkuð mismikil
eftir launaflokkum, meiri í lág-
launaflokkunum, en engin hækk-
un á hæstu laun. I samningum
VSÍ og ASÍ var hækkunin að
meðaltali um 9,5—10% og aðrir
samningar, sem fylgt hafa í kjöl-
farið, hafa ekki verið lægri en
þetta. I samningunum við ASÍ
urðu aðilar furðu fljótt sammála
um svokallaðan kjarnasamning,
sem fól í sér flokkatilfærslur, sem
þýddu 3—5% hækkun launa, mis-
munandi eftir launaflokkum, en
þó yfirleitt minnst prósentuhækk-
un á lægri launin, en hæst pró-
sentuhækkun á hærri launaflokka.
Niðurstaða samninganna varð síð-
an um það bil 9,5—10%.
Þessir samningar og ýmsir aðr-
ir, til að mynda við bankamenn,
fóru þannig verulega fram úr
þeirri kjaramálastefnu, sem ríkis-
stjórnin hafði markað og átti þátt
í að gera verðlagsþróunina óálit-
lega og uggvænlega í lok ársins.
Mikilvægur árangur
á fyrsta ári
ríkisstjómar
Það sem eftir stendur í lok
ársins er í meginatriðum sem hér
greinir:
í fyrsta lagi hefur verið full
atvinna. Hver vinnufús hönd hef-
ur haft verk að vinna og er það
gagnólíkt því, sem gerst hefur í
flestum nálægum löndum, þar
sem gífurlegt atvinnuleysi ríkir.
í öðru lagi, kjarasamningar,
sem vissulega hafa tekið langan
tíma, hafa þó náðst án verulegra
verkfalla, og þeir samningar, sem
ríkið hefur átt beina aðild að, hafa
verið mjög hófsamir.
I þriðja lagi, verðbólga hefur
lækkað um 6%, úr 60,7% í um
55%.
í fjórða lagi, ríkisfjármál hafa
verið í fastara horfi heldur en
síðustu árin. Jöfnuður hefur verið
á ríkisbúskapnum og skuld ríkis-
sjóðs við Seðlabankann hefur ver-
ið lækkuð um 7 milljarða gkróna.
I fimmta lagi, peningamálin,
sem horfðu mjög óvænlega á
miðju ári, færðust verulega til
betri vegar á síðari helmingi
ársins. í árslok var staðan þannig,
að innlán í viðskiptabanka og
sparisjóði höfðu aukist um 65%,
en útlán aukist um 56%. Þetta
gerðist þrátt fyrir það að frestað
væri vaxtahækkunum á síðari
hluta ársins, sem gert var ráð
fyrir í lögum. Inneignir i banka-
kerfinu voru um áramót 24,5% af
þjóðarframleiðslu, sem er hærra
hlutfall en verið hefur allt frá
1974. Þetta hlutfall var lægst 1978,
21,5%. Þessi staða peningamála
hefur mikla efnahagslega þýðingu
og mun skila jákvæðum áhrifum á
þessu ári.
I sjötta lagi, atvinnuvegirnir
eru, að mati Þjóðhagsstofnunar,
víðast betur settir en þegar
stjórnin tók við. Þetta á þó
einkum við um útflutningsat-
vinnuvegina. Þrátt fyrir þetta er
staða atvinnuveganna í heild of
veik. Átak hefur verið gert til þess
að leysa vandamál landbúnaðar-
ins og hafa þær aðgerðir skilað
árangri.
I heild hefur veigamikill árang-
ur náðst í efnahagsmálum á fyrsta
ári ríkisstjórnarinnar, þrátt fyrir
gífurlega erfiðleika, sem sótt hafa
að þjóðarbúinu. Sjálfsagt er að
viðurkenna, að þeir erfiðleikar
komu í veg fyrir, að ríkisstjórnin
næði þeim árangri í baráttunni
við verðbólguna, sem hún stefndi
að. í árslokin voru því horfur á
vaxandi verðbólgu á þessu ári,
væri ekki að gert. Ýmsir aðilar í
þjóðfélaginu kepptust við að spá
70—80% verðbólgu á árinu 1981.
Þessar horfur, sem að verulegu
leyti áttu rót sína að rekja til þess,
að kjaramálastefna ríkisstjórnar-
innar hafði verið sniðgengin af
aðilum vinnumarkaðarins, höfðu í
för með sér, að þær efnahags-
ráðstafanir, sem ríkisstjórnin
hafði undirbúið í tengslum við
gjaldmiðilsbreytinguna um ára-
mót, voru ennþá meira knýjandi
en ella.
Bráðabirgðalögin
Þær ráðstafanir ríkisstjórnar-
innar, sem eru aðalumræðuefni
fundarins, greinast í tvennt: í
fyrsta lagi bráðabirgðalög og í
öðru lagi efnahagsáætlun. Vegna
mikilla umræðna í fjölmiðlum að
undanförnu, tel ég ekki þörf á að
skýra þessar ráðstafanir mjög
ítarlega. Mun því aðeins stiklað á
þeim í stórum dráttum.
Helstu ákvæði bráðabirgðalag-
anna eru, í fyrsta lagi, að kveðið er
á um verðstöðvun, sem á að gilda
til 1. maí. í öðru lagi, vaxta- og
verðtryggingarákvæðum svokall-
aðra Ölafslaga er breytt og þau
framlengd til ársloka 1981. Ef það
hefði ekki verið gert, hefðu vextir
hækkað um 10% um áramót. Ég
tel, að sú vaxtastefna, sem kveður
á um það, að vextir skuli elta
verðbólgustigið, hafi gengið sér til
húðar. Sú stefna virðist miða
beint að því að knésetja atvinnu-
vegina og hefur auk þess í för með
sér gífurlega erfiðleika fyrir
marga einstaklinga, ekki síst ungt
fólk, sem er að koma sér upp þaki
yfir höfuðið í fyrsta sinn. Mikil
óvissa er einnig um hvaða þýðingu
þessi stefna hefur fyrir þróun
peningamála, því eftir að vikið var
frá henni á síðari helmingi síðasta
árs, varð útkoman til muna hag-
stæðari eins og að framan hefur
verið lýst.
í þriðja lagi er kveðið á um að
stofna skuli verðtryggða spari-
reikninga í bönkum og sparisjóð-
um, þar sem binda má fé til sex
mánaða. Þessi ákvæði hafa verið
gagnrýnd og því haldið fram, að
slíkum verðtryggðum sparireikn-
ingum hljóti að fylgja mikil aukn-
ing verðtryggðra útlána. Ekki
verður að fullu sagt til um það á
þessu stigi en á það má þó benda,
að svigrúm bankakerfisins í þessu
efni er verulegt. Um áramót voru
full verðtryggð útlán 20 milljarðar
gamalla króna, en á sama tíma
voru full verðtryggð innlán aðeins
2 milljarðar.
I fjórða lagi er kveðið á um
vísitölu, sem reiknast 100 1. janú-
ar 1981. Eru þá felldar niður úr
framfærsluvísitölu, sem reiknuð
er í byrjun febrúar, hækkanir,
sem orðið hafa í desember og
nóvember á síðasta ári. Þó skal sú
skerðing framfærsluvísitölu eigi
vera meiri en sem nemur 7%
stigum. Á móti kemur, að ákvæði
Ólafslaga um skerðingu á launum
samkvæmt verðbótavísitölu skuli
ekki gilda á þessu ári varðandi
verðbætur á dagvinnulaun, sem
eru 725.000 á mánuði eða minna.
í fimmta lagi er í lögunum
ákvæði, sem heimila ríkisstjórn-
inni að fresta framkvæmdum
þrátt fyrir það sem ákveðið er í
fjárlögum eða öðrum lögum á
árinu 1981.
Efnahagsáætlun
ríkisstjórnarinnar
I efnahagsáætlun ríkisstjórnar-
innar er greint frá margháttuðum
aðgerðum í efnahagsmálum, sem
sumpart koma þegar til fram-
kvæmda, en að sumu leyti eru á
vinnslustigi og koma til fram-
kvæmda á næstunni. Þessar að-
gerðir mótast af þremur aðal-
markmiðum:
í fyrsta lagi að efla atvinnulíf
og tryggja öllum landsmönnum
næga atvinnu.
I öðru lagi að draga svo úr
hraða verðbólgunnar, að hún
lækki í um það bil 40% á árinu
1981.
í þriðja lagi að tryggja kaup-
mátt launafólks.
Meðal veigamestu ákvæða efna-
hagsáætlunarinnar er, að gengis-
sigi var hætt um áramótin og
gengi krónunnar verður haldið
stöðugt næstu mánuði. Það er
ákaflega mikilvægt að hverfa frá
gengissigi með tilliti til almennrar
verðlagsþróunar í landinu og ekki
síður hitt að með þessum hætti er
þess freistað a.m.k. um nokkurt
skeið að verja verðgildi hins nýja
gjaldmiðils og skapa honum
traust.
Greint er frá ákvörðunum í
skattamálum á þann hátt, að
skattar verða lækkaðir sem svarar
til I 'A prósentustigi í kaupmætti
lægri launa og meðallauna. Þetta
fgert m.a. til að mæta að hluta
It að 7% skerðingu á vísitölu
launafólks 1. mars nk.
Rétt er að taka fram, að ef ekki
hefði verið gripið til þessara