Morgunblaðið - 16.04.1981, Page 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. APRÍL 1981
fækkun í þessum atvinnugreinum.
Ýmsar athuganir sem gerðar
hafa verið og tölur er settar hafa
verið fram í þessu sambandi á
undanförnum árum benda til þess
að innlendur skipaiðnaður sé ein-
hver ailra stærsta og hagstæðasta
atvinnugrein, sem við höfum átt
kost á að byggja upp allt frá
stríðslokum að stóriðju ekki und-
anskilinni, ef borinn er saman
fjármagnskostnaður og fjöldi at-
vinnutækifæra. En við höfum tap-
að þessum iðnaði úr höndum
okkar vegna ýmissa annarlegra
sjónarmiða, sem ekki hafa alltaf
átt samleið með þjóðhagslegri
þörf, að því er varðar skipainn-
flutning og stærð flotans.
í Fiskiskipaáætlun fyrir árið
1977, sem framkvæmdastofnun
ríkisins gaf út, er tekið fram að á
11 árum, árin frá 1965—1975, hafi
bæst við íslenska fiskiskipaflot-
ann 389 skip, alls 59.505 brl. Á
þessu tímabili nam smíði innan-
lands aðeins 10.949 brl.
Könnun samtaka okkar, sem
gerð var upp úr miðjum síðasta
áratug, leiddi í ljós að þegar alda
skuttogara innflutningsins reis
sem hæst námu innflutt skip um
12.500 brúttólestum, en innlend
framleiðsla um 1.500 lestum og ég
man ekki betur en að talið væri
þá, að ef tekið væri meðaltal
nokkurra ára við að byggja upp
þennan flota á síðasta áratug,
ásamt viðgerðum og breytingum,
mundi til þess hafa þurft um 4
þúsund manns eða nokkurn veg-
inn sem samsvarar raunveru-
legum fjölda bænda á íslandi.
Atvinnusaga skipaiðnaðarins á
þessum árum, er samkvæmt könn-
Þorbergur Ólafsson:
Bátalón raðsmíðar stálfiskibáta
Úrdráttur úr ávarpi Þorbergs
Ólafssonar, stjórnarformanns
Bátalóns hf., er gefið var nafn
tveimur stálbátum fyrir kaup-
endur á Bakkafirði þá Kristinn
Pétursson og Elías Helgason.
Ég vil með fáum orðum minnast
á nokkur atriði er varða smíði
þeirra tveggja báta fyrir Bakk-
firðinga, sem nú verða afhentir,
eru þeir nýsmíði 461 og 462 í
Bátalóni, þegar allir bátar eru upp
taldir úr tré og stáli, frá því að
þetta fyrirtæki var stofnað fyrir
33 árum.
Þessir bátar hafa nokkra sér-
stöðu, eins og raunar margir
svokallaðir Bátalónsbátar, eru
þeir algerlega hannaðir hér í
stöðinni með lagi sem stöðin getur
skrifað á sinn reikning. Eru bát-
arnir útbúnir eftir óskum kaup-
enda, fyrir línu, net, snurpu, troll
og handfæraveiðar.
Má geta þess, sem frétt, að
samningar um smíði fleiri báta af
svipaðri stærð eru hjá fiskveiða-
sjóði og bíða afgreiðslu. Er það
von okkar að þeir samningar
hljóti samþykki bráðlega. Meiri
áhugi en opinberlega hefur fram
komið virðist mér vera hjá ýmsum
útvegsmönnum, sem ég hef haft
samband við um að endurnýja
bátaflotann.
Er það virðingarvert viðhorf
stjórnvalda, að vinna af kappi að
því markmiði að koma á sam-
starfsverkefni meðal skipasmíða-
stöðvanna um smíði eftirsóttustu
skipastærða og styrkja þannig
innlendan skipaiðnað, sem segja
má, að hafi að undanförnu verið í
hálfgerðu svelti, er ráðamenn
sjóðakerfa hafa afsakað með of
stórum skipaflota, sem að stærst-
um hluta er erlend iðnaðarfram-
leiðsla.
Er þetta varðandi erlenda iðn-
aðarframleiðslu vissulega ekki út i
bláinn sagt, sem dæmi má nefna
að af 86 skuttogurum í eigu
íslendinga munu 76 þeirra hafa
verið fluttir inn.
Vegna þeirra sem hér kunna að
vera staddir m.a. frá fjölmiðlum,
vil ég með örfáum orðum minnast
á þróun skipaiðnaðarins frá sjón-
arhóli okkar, sem ég tel að séum
reynslunni ríkari. Við sem hófum
störf í skipaiðnaði ungir að árum
upp úr 1940 litum björtum augum
á framtíðina, þegar ekki hafðist
undan að fullnægja eftirspurn.
Allt frá landnámi íslands hafði
hið fljótandi far verið ein megin
stoð byggðar í þessu eylandi, bæði
varðandi siglingar landa á milli og
sjósókn virtist því ærið verkefni
framundan í þessari iðngrein.
„En Adam var ekki lengi í
Paradís." Eftir stríðslok gerðu
stjórnvöld samninga um smíði á
nokkrum tugum trébáta frá Sví-
þjóð. Stöðnun varð í innlendri
skipasmíði og nýsmíði féll niður
um árabil.
Um 40% skipasmiða hættu
störfum. Eftirvinna féll niður en
þeir sem áfram störfuðu höfðu það
helst að meginstarfi auk einhvers
viðhalds á flotanum, að endur-
bæta smíðina á hinum innfluttu
skipum. Þessi afturkippur í inn-
lendri smíði varð upphaf að stofn-
un þessa fyrirtækis.
Við nokkrir skipasmiðir hófum
þá smíði á litlum opnum bátum og
litlum dekkbátum með hliðsjón af
breiðfirsku bátalagi, ásamt nóta-
bátum sem fram að þessu voru
aðallega fluttir inn frá Norður-
löndum. Eftirspurn fór fram úr
björtustu vonum og varð meira að
segja svo mikið að erlendir nóta-
bátar hurfu svo til alveg af
innlendum markaði, þrátt fyrir
stöðugt framboð LÍÚ á erlendum
bátum.
♦
Urðu okkur það mikil vonbrigði
að lánastofnanir synjuðu okkur
um fjármagn til þess að mæta
eftirspurninni, er nam 30 bátum á
ári þegar mest var.
Tókst þó að halda í horfinu
fram undir 1960 er kraftblökkin
kom til sögunnar, þá varð algert
hrun á bátamarkaðinum.
Eftir langa og óheillavænlega
stöðnun í innlendum skipaiðnaði
frá stríðslokum hófst á árunum
fyrir og um 1960 önnur hrota
mikils innflutnings. Var það inn-
flutningur á stálskipum frá Nor-
egi ca. 140—150 rúmlesta — ætl-
uðum til síldveiða.
Reisti Bátalón hf. þá skála 1,
þar sem Bakkafjarðarbátarnir
voru nú smíðaðir. Var stærð hans
miðuð við þessar mest innfluttu
skipastærðir og verkstjórn var
hægt að fá frá Noregi. Norðmenn
voru þá að breyta sínum tréskipa-
stöðvum í stálskipastöðvar, en sú
smíði fór þar fram sums staðar
undir beru lofti.
En aldrei varð úr því að tilsvar-
andi skip yrðu smíðuð í þessum
skála og var fjárskorti lánastofn-
ana, synjun fyrirgreiðslu, kennt
um.
Stuttu síðar var enn ráðist í
fjárfestingu. Réðst stöðin í að láta
grafa rennu út úr Hvaleyrartjörn.
Með því sköpuðust auknir mögu-
leikar til að auka reksturinn og
næstu ár á eftir þetta voru
stórviðgerðir á ca. 100 rúmlesta
eikarskipum inni i verkstæðishúsi
aðalverkefnin. En af því kom að
þessar viðgerðir lögðust af, er
farið var að hefta þurrafúa í
skipum.
Á árunum 1967—69 stórversn-
aði ástandið í innlendum skipaiðn-
aði eftir nokkurn meðbyr. Þetta
ástand leiddi til þess að kannaðir
voru möguleikar á smíði tveggja
70 rúmlesta stálskipa fyrir Ind-
verja, eitt stærsta þróunarríki
heims og voru vonir tengdar við
áframhald, ef takast mætti að
komast inn á þann markað.
Tveimur árum eftir afhendingu
bátanna kom fyrirpurn frá ind-
versku ríkisstjórninni, hvort hún
gæti fengið smíðaða 50 báta á ári
bæði stærri og minni næstu fjögur
ár.
Ekki komust þessi mál langt,
þar sem þurft hefði að lána
mestan hluta söluverðsins til
langs tíma.
Upp úr 1970 hófst hin þriðja
hrota stórfellds innflutnings síðan
í stríðslok, með innflutningi skut-
togara. Innlendur skipaiðnaður
var vanbúinn að taka við stórum
verkefnum.
Smíði skuttogara hófst í
stærstu stöðvunum og smíði á
alinokkrum minni bátum bæði úr
tré og stáli hjá minni stöðvunum,
er við nýsmíði fengust, svo sem
Bátalóni hf., ásamt breytingum og
viðgerðum á stálskipum.
í framhaldi af aukningu verk-
efna var ráðist í stækkun verk-
stæðishúss með byggingu skála 2
og skála 3. Var gólfflatarstærð
verkstæðis þá komin upp í ca. 2000
Bakkafjarðarbátarnir í smíðum i Bátalóni.
Annar báturinn, Halldór Runólfsson NS 301 á fullri ferð.
borbergur ólafsson
fermetra og starfsmannafjöldi
60—70 manns.
Brátt kom að því að hinn mikli
skuttogarainnflutningur hafði
•lamandi áhrif fyrir minni stöðv-
arnar, sem ekki höfðu aðstöðu til
að smíða skuttogara því dregið
var úr fjármögnun til smíði
minini báta. Ef til vill hefði mátt
jafna út togarasmíðina með hluta-
smíði á milli stöðvanna.
Hlutasmíði mun vel þekkt með-
al skipasmíðastöðva erlendis. Var
þetta nokkuð rætt, en jafnan
virtist svo að innlend togarasmíði
væri vart meira en verkefni fyrir
viðkomandi stöðvar.
í dag virðast málin standa
þannig að erfitt er að spá um
framtíðina. En farið er að ræða
um að að rekstur bátaflota muni
verða hagstæðari en rekstur tog-
ara.
Skilst mér að hin mikla olíu-
verðshækkun skipti þarna mestu
máli. Þarf því að stefna að hag-
kvæmum olíusparandi skipa-
stærðum og gerðum.
Um alllangt árabil hefur því
verið spáð að iðnaðurinn ásamt
þjónustustörfum hlyti að fá það
hlutverk, að taka við meginþorra
þess fólks, sem bætist á vinnu-
markaðinn á komandi árum, þar
sem hinar svokölluðu undirstöðu-
atvinnugreinar, svo sem landbún-
aður og sjávarútvegur gætu vart
bætt við sig fólki og heldur spáð
Innlendar skipasmíðastöðv-
ar endurnýi bátaflotann