Morgunblaðið - 16.05.1981, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. MAI1981
er Ivar Orgland
Iðinn
Bðkmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
Ask veit eg standa.
Islandske dikt fra v&re dagar
av Matthias Johannessen.
Norsk omdiktning ved Ivar
Orgland.
Fonna Forlag — 1980.
Ég fékk þessa bók frá ívari
Orgland fyrir réttum hálfum
mánuði, og á saurblaðinu reynd-
ist vera heilt sendibréf, þar sem
Orgland þakkar gömul kynni og
óskar þess, að ég skrifi um
bókina, þar eð ég sé einn af þeim
„örfáu“ á landi hér, sem „verkelg
kan nynorsk". Ekki fullyrði ég,
að þetta sé rétt, en þó að ég hafi
saumfarið bókina oftar en einu
sinni, hef ég ekki fundið eitt
einasta orð, sem ég skil ekki. Og
oft hef ég undrazt það, að jafnvel
lærðir menn hafa í viðtali við
mig látið í ljós að nýnorska væri
hlálega afbokuð íslenzka ... En
þarna skáru sig úr þeir Bjarni
Jónsson frá Vogi og Matthías
Jochumsson, sem þýddu úr ný-
norsku stórmerkar bækur í ljóði,
Bjarni eftir Arna Gerborg og
Matthías eftir Anders Hovden.
Svo er þá að víkja að Ivari
Orgland. Hann varð ungur
sendikennari við Háskóla ís-
lands og dvaldi hér á landi í tíu
ár. Hann varði doktorsritgerð
um Stefán frá Hvítadal en sú
ritgerð varð stærðar bók, sem
heitir Stefán frá Hvítadal og
Noreg, og kom út á kostnað Det
norske samlaget 1969, en áður
hafði komið út á íslenzku bók
eftir hann um Stefán. Undirtitill
hennar er: Maðurinn og skáldið.
En árið 1955 kom út úrval af
ljóðum Davíðs Stefánssonar í
þýðingu Orglands, og þremur
árum síðar þýðing á ljóðaúrvali
eftir Stefán frá Hvítadal. Síðan
hafa komið frá hendi Orglands
þýðingar í bókaformi eftir þessi
skáld: Tómas Guðmundsson
1959, Stein Steinarr 1960, Hann-
es Pétursson 1965, Jóhannes úr
Kötlum 1967, Snorra Hjartarson
1968, Jón úr Vör 1972 og Hannes
Sigfússon 1974. Þá kom frá
Ivar Orgland
hendi Orglands 1975 þýðing á
Islenzkum aðli Þórbergs Þórðar-
sonar. Og ekki er enn talið allt
það ísienzkra ljóða, sem Orgland
hefur þýtt og komið á prent.
Eftir er að nefna ljóðasöfnin
Islandske dikt frá várt hundreár
1975, Islendske guldalderdikt
1800—1930, prentuð 1976, og loks
íslandske dikt frá Sólarljóð til
opplysningstid, 13. hundreáret
- 1835. Útgáfuár 1977. Þá hefur
hann samið með öðrum tvær
kennslubækur í íslenzku. Óhætt
mun svo að fullyrða, að enginn
erlendur maður hafi fyrr eða
síðar kynnt íslenzka ljóðlist með
þjóð sinni jafnrækilega og Ivar
Orgland, og þegar þess er gætt,
að hann hefur stundað kennslu á
hverjum vetri, sent frá sér
hvorki fleiri né færri en ellefu
bækur frumortra ljóða og þýtt
úrval úr Ijóðum færeyska
skáldsins Janusar Djurhuus og
Gautverjans Gunnars Larsens,
verður það ómótmælanlega ljóst,
að hann hljoti að vera afrenndur
maður að áhuga, elju og starfs-
orku, en þetta þrennt hefði ekki
dugað honum til afreka og af-
kasta, ef því hefði ekki verið
samfara djúptæk þekking á bók-
menntum, orðfegurð, hug-
kvæmni, dirfska og skáldlegt
innsæi. Og ekki hefði honum
tekist að fá útgefin hin mörgu
þýddu ljóðasöfn, sem komið hafa
frá hans hendi, ef norskir rit-
dómarar hefðu ekki tekið þeim
vel — að ógieymdu útgáfufyrir-
tækinu Fonna.
Þá er að hverfa að Ask veit eg
standa. Það er því sem næst
sextán arka bók í allstóru broti,
Matthías Johannessen
prentuð á góðan pappír í
prentsmiðjunni Odda og bundin
hjá sömu stofnun í sterkt og
snoturt band.
Framan við ljóðin er 40 blað-
síðna ritgerð eftir Orgland um
skáldið og eljumanninn Matthí-
as Johannessen, sem er annar
ritstjóri stærsta blaðs landsins
og er góður og gildur flokksmað-
ur, en hefur sig yfir hvers konar
flokkslegt dægurþras, þar sem
bókmenntir og listir eru annars
vegar. Föðurafi hans var norsk-
ur, borinn og barnfæddur í
þorpinu Eskivelli í Firðafylki, og
er auðsætt, að Orgland nýtur
þeirrar staðreyndar, enda rekur
hann störf- og starfsferil Matt-
híasar og dáir mjög atorku hans
og fjölhæfni. Síðan fjallar
Orgiand um skáldferil og
skáldskap Matthíasar af
raunsæi og djúptækri bók-
menntalegri þekkingu, sem
margur í hópi íslenzkra fræði-
manna í bókmenntum mættu
öfunda hann af. Hann drepur á
sitthvað, sem honum þykir mið-
ur fara í skáldskap Matthíasar,
en vissulega ber hann á hann
mikið og maklegt lof. Þó tekur
hann ekki að mínum dómi nægi-
lega djúpt í árinni um snilli hans
og margvísleg tilbrigði í formi
og efnismeðferð.
Þá kem ég að því, hvernig
úrvalið hafi tekizt. Ég sá fljót-
lega, að Orgland hefur valið
fleiri ljóð úr þremur fyrstu
Ijóðabókum Matthíasar en ég
hafði búizt við, en brátt varð
auðsætt, að valið var þarna
miðað við að fylgja hinni eðlis-
bundnu en um leið samtíma-
tengdu tjáningaþörf skáldsins
sem grundvelli fjölþættari og
margslungnari listrænnar
þróunar. Þá vakti það athygli
mína, hve tiltölulega fátt hefur
verið valið úr síðustu tveimur
bókum skáldsins, en þegar þar er
komið, hefur þýðandanum þótt,
að þar mætti draga úr, meðal
annars með tilliti til stærðar
bókarinnar, þar eð komin væri
allheilleg mynd af áður birtum
skáldskap höfundar í bókar-
formi, enda þýðandanum staðið
til boða að glugga í syrpu
Matthíasar af ljóðum, sem ekki
hafa áður verið fest á bók, og
hann valið úr henni nokkur ljóð.
Svo er þá að leggja dóm á
sjálfa þýðingu kvæðanna. Ég hef
farið yfir þau öll allvandlega, og
vart rekið mig á orð eða setn-
ingar, sem sómdu sér ekki eða
væru valdar af vöntun á skiln-
ingi máls eða hugsunar. Ný-
norskan er fágað og auðugt mál
norskrar alþýðu, þar sem
danskra áhrifa hefur ekki gætt
að verulegu leyti. Og flest orð-
anna eru jafngild, úr hvaða
héraði sem þau eru komin, en
snyrt af snjöllum málfræðingum
og þó einkum skáldum. Þýðand-
inn hefur því oft átt kost á að
velja á milli tveggja eða fleiri
orða, og þar sem ég er dómbær,
jafnan tekið þann kostinn, sem
betur hæfði. Það er því síður en
svo, að mér virðist þýðingin bera
því vitni, að hún væri flýtisverk.
Stundum eru orð og setningar
svo nauðalíka íslenzkunni, að
ýmsir lesendur munu setja upp
stór augu og spyrja: „Er þetta
virkilega góð og gild norska?" Og
svo er það algengt, að menn, sem
lítið hafa kynnt sér nýnorsku
lendi í þeirri meinvillu, sem ég
minntist á í upphafi þessa grein-
arkorns, — sem sé þeirri, að
finnast nýnorskan — eins og
færeyskan — eins konar brengl-
uð íslenzka, láta hana gjalda
þess, sem hún ætti að njóta.
Ég tel, að þessi bók hljóti að
vekja mikla athygli, svo sérstæð-
ur sem Matthías Johannessen er
sem skáld og svo vel sem Ivar
Orgland hefur komið skáldskap
hans til skila. Ég hef ekki lesið
allar þýðingar hans á Ijóðum
íslenzkra skálda, en nógu marg-
ar til þess að fullyrða, að þarna
hafi honum tekizt enn betur upp
en oftast áður, innlifun hans í
anda Ijóðanna orðið með ágæt-
um.
Sýning
Catherine
Anne Tirr
Sýningarnar halda áfram í
Djúpinu, ein af annarri, og
þannig er sýningu Asgeirs Ein-
arssonar, er fékk mjög góðar
viðtökur rétt lokið er ensk
listakona kveður sér hljóðs,
Catherine Anne Tirr, að nafni.
Listakonan, er sérhæft hefur
sig í gerð sáldþrykksmynda,
virðist hafa langt nám að baki
og í mörgum listaskólum svo
sem algengt er erlendis og
hefur að auki tekið þátt í fjölda
samsýninga. Þótt hún vinni í
grafík þrykkir hún einungis
eitt eintak af hverri mynd og
getur það þýtt, að hún noti þá
aðferð að vera stöðugt að
breyta sömu frummyndinni í
sáldþrykksrammanum. Mynd-
irnar á sýningunni eru mjög
keimlíkar í lit og formaleik og
sýningin verður þannig helst
til bragðdauf í heildina. Þó
mun meiri hugsun og vinna
liggja að baki hverri mynd en í
fljótu bragði kann að virðast og
vafalítið koma þær sterkar út á
samsýningu en á sérsýningu
sem þessari.
Ekki veit ég hverju það
sætir, að listakonan heldur
fyrstu sérsýningar sínar hér á
landi, en hún hélt einmitt þá
fyrstu á Akureyri árið 1979, en
þá var hún enn við nám eða á
leið til náms í Carnbrook Art
Academy í Detroit, Bandaríkj-
unum, þar sem hún hlaut
verðlaun fyrir sáldþrykks-
myndir.
Það er þannig mjög stutt
síðan Catherine hætti námi, sé
hún þá alveg hætt, og ber
sýningin þess auðsæ merki að
hér sé um leitandi listspíru að
ræða og enn í mótun. Það má
sjá hæfileika í þessum mynd-
um en annars er mjög erfitt að
spá í þær. Listakonan virðist
mjög á faraldsfæti og hefur
m.a. lagt land undir fót í
Afríku og eru nokkrar mynd-
Myndllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
irnar á sýningunni gerðar und-
ir áhrifum frá veru hennar þar
og á Spáni og eiga sumar að
vera með goðsögulegu ívafi.
Myndirnar á sýningunni
spanna fjögurra ára tímabil og
má sjá á þeim að Catherine
hefur þróast frá hálf-raunsæi
út í abstrakt og hreina tilfinn-
ingasviðið í litameðferð. Hún
mætti að ósekju taka meiri
áhættu bæði um liti og form,
æsa upp tilfinningar sínar líkt
og slanga er æst upp af hendi
törfamannsins, þá kemur
ósjaldan fjölbreytnin líkt og
hendi sé veifað. En hvað verður
í þessu tilviki sker framtíðin
úr.
Douglas Cummings
Celló-
tón-
leikar
Tónllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
Douglas Cummings cellóleik-
ari og Philip Jenkins píanóleik-
ari héldu tónleika að Kjarvals-
stöðum og fluttu fjórar cellósón-
ötur. Fyrsta sónatan er eftir
Beethoven, op. 5, nr. 2, í g-moll. I
rauninni er sú sónata frekar
píanóverk en sólóverk fyrir celló.
Það var töluverður munur á
leikmáta þeirra félaga. Tón-
mjúkur leikur cellistans féll ekki
vel saman við skarpan áslátt
Jenkins, sem jafnvel var töluvert
of sterkur fyrir samleik þeirra á
köflum. Önnur sónatan á efn-
isskránni er eftir Britten, op. 65
í C. í því verki sýndi cellistinn á
sér nýja hlið. Verkið er fullt upp
Philip Jenkins
með skemmtilegheitum en minn-
ir nokkuð á Debussy-sónötuna,
sem þeir félagar léku á eftir. Á
sama hátt og í Beethoven-sónöt-
unni, vantaði nokkuð á að sam-
spil blæbrigða og mótun hend-
inga væri sannfærandi í sónöt-
unni eftir Debussy, en í síðasta
verkinu, sónötu eftir Sjostako-
vits, op. 40, tókst samleikurinn
með ágætum. Flutningur Cumm-
ings og Jenkins á Sjostakovits
var frábær, mótun hendinga og
blæbrigða og sérlega lifandi
flutningur var hápunktur tón-
leikanna.