Morgunblaðið - 03.01.1982, Blaðsíða 10

Kristsmyndin sem Eggert málaðí tvítugur.
10
síðan. 0g fyrir hans orð sótti kaþ-
ólska messu á sunnudögum. Mól-
inberg vildi koma mér í klaustur
suður í Clairvaux svo ég gæti lært
að vinna freskó og ætlaði ég að
gerast munkur útá það. En þegar
ég hélt utan, fór ég með bréf Mól-
inbergs upp á vasann til ábóta
nokkurs í Múnchen, góðvinar bisk-
upsins. Það var mesti öðlingur og
fékk ég oft að eta í klaustrinu,
þegar ég átti ekki fyrir mat. Og
það kom sér nú oft vel. En þessir
kaþólsku menn gerðu það ekki
endasleppt við mig. Ég kom heim
árið 1930, alþingishátíðarárið og
var með bréf í vasanum til Mól-
inbergs biskups frá vinum hans
úti, og þremur dögum fyrir alþing-
ishátíðina heimsæki ég biskupinn
í Landakoti og færi honum bréfið.
Hann spyr mig svo hvort hann
muni nú ekki sjá mig á Þingvöll-
um. Ég hélt ekki. Maður væri ný-
kominn frá námi og engir pen-
ingar til slíks. — Þú tapar miklu
ef þú missir af þessum viðburði,
sagði biskup og þú munt sakna
þess, aldraður maður, að hafa ekki
verið á Þingvöllum árið 1930. Ég
vil að þú farir á hátíðina. — Og
þegar við kvöddumst lagði hann
bréfmiða í lófa minn. Ég opnaði
ekki lófann fyrr en ég var kominn
útá Túngötu. Þar voru 300 krónur.
Það var mikil gjöf, líklega góð
mánaðarlaun í þá daga. Svona
naut maður alltaf velvildar góðra
manna. Ég komst á alþingishátíð-
ina og það varð mér ógleymanleg
stund. Én ég varð aldrei kaþólsk-
ur, skipti aldrei um trú, þó hefur
mér alltaf verið vel við kaþólikka.
Biskupinn Mólinberg fylgdist með
mér allt til síns dauðadags og þeg-
ar það komu útlendir gestir á hans
vegum til íslands, þá heimsótti
hann mig jafnan þar sem ég átti
mér vinnustofu og fékk að sýna
hinum útlensku mönnum verk
mín.
Skyggnigáfa
Eggert Guðmundsson hefur
skyggnigáfu, sem hann þó fer
leynt með.
Já, segir hann, ég sé oft útyfir
það venjulega og veit iðulega um
hluti sem aðrir ætla mér ekki að
vita. Þetta er stundum óþægileg
gáfa, sérílagi ef maður sér feigð.
Og það er ekki svo sjaldgæft. Ég
gæti trúað að maðurinn meðtaki
dauða sinn nokkru áður en hann
deyr. Þá losnar um sellurnar í lík-
amanum og maður sér í gegnum
hann. Það er dálítið misjafnt hvað
skyggnigáfan er sterk, og núna
eftir að ég varð veikur, sé ég ekki
eins mikið og áður. Ég sá mikið
sem unglingur og þegar ég var við
nám úti í Múnchen. Þá var oft
sprækt í vinnustofunni hjá mér og
hlutir færðust til. En ég hef ævin-
lega reynt að leyna þessum hæfi-
leika mínum.
A Þýskalandsárum mínum
komst ég í samband við rannsókn-
arstofu nokkra í þessum fræðum
og þar voru menn sem vildu gera
úr mér miðil. Þeir buðu mér pen-
inga til uppihalds, en þá flýði ég
til Islands. Einn morgun vaknaði
ég klukkan sex og þá birtist mér
vera, sem harðbannaði mér að
eiga við miðilstarfsemi. Hún sagði
að ég ætti að nýta mér þessa gáfu
í listsköpun minni eingöngu. Og
það hef ég gert. Málverk getur
haft sálbætandi og heilsusamleg
áhrif á fólk, ef það er kærleikur á
bak við það. Eitt sinn kom til mín
velmetinn læknir og greindi mér
frá því að ein mynda minna hefði
borgið konu úr sálarangist. Þessi
kona hafði tapað allri lífslöngun,
en þegar hún leit myndina augum
endurnýjaðist allur hennar lífs-
þróttur og hún varð eins og ný
manneskja. Læknirinn sagði, að
þessi mynd mín hefði gert það sem
sér hefði aldrei tekist sjálfum. En
þar sem ég sat á rúmstokknum í
herbergi mínu í Túrkenstrasse
klukkan sex að morgni og jafnaði
mig eftir heimsókn verunnar,
ákvað ég að snúa heim fyrr en ég
ætlaði. Ég hafði skrifað foreldrum
mínum, að mín væri að vænta í
byrjun júlí þetta vor, en einmitt
þennan morgun sem ég skipti um
skoðun vaknaði móðir mín klukk-
an fjögur að næturlagi og segir við
föður minn: Hann Eggert er búinn
að breyta ákvörðun sinni um
heimkomuna. — Ha, hvað, sagði
faðir minn, hann er nýbúinn að
skrifa okkur ... — Já, sagði móðir
mín, en hann stóð hér við rúm-
gaflinn hjá mér áðan og sagðist
koma um mánaðamótin maí/júní.
Móðir mín var skyggn og hef ég
þetta sjálfsagt frá henni.
Land úr landi
Vorið 1932 kom ég alkominn
heim frá Þýskalandi og þá langaði
mig til Ítalíu. En það var alltaf
sama baksið með peningana, en
einhvern veginn tókst mér að
öngla saman fyrir Ítalíuför haust-
ið næsta. Þá kom ég við í Florenz,
Feneyjum og Róm. Það víkkaði
sjóndeildarhringinn geysilega að
koma á þessa staði. Ég dvaldi i eitt
ár á Ítalíu, vann og stúderaði söfn.
Ég átti í engum vandkvæðum með
ítölskuna, ég hef aldrei átt í
tungumálaerfiðleikum. Þegar
maður talar mikið með höndun-
um, þá skilst maður furðanlega.
Ég gerði stans á ferðum mínum
í Danmörku eftir Italíuförina og
var þá jafnvel að spekúlera að
fara í dönsku akademíuna. Dvaldi
ég í Danmörku veturinn 1933 og
leigði mér þá vinnustofu. Það var
ekki um annað að ræða en dvelja
erlendis og meðtaka nauðsynlega
fræðslu og skoða söfnin. Næsta
vetur brá ég mér svo til Noregs og
var þar stuttan tíma á akademí-
unni í Osló. Maður klauf þetta
með sparseminni og við og við
seldi maður nú mynd. Ég tók oft
þátt í samsýningum á þessum ár-
um og svo hélt ég mína fyrstu
einkasýningu erlendis í Kaup-
mannahöfn árið 1933.
Eftir það gerði ég mér snögga
ferð til Parísar og Hollands. Ég sé
alltaf mjög eftir því að hafa ekki
getað dvalið þar lengur. En á þess-
um árum naut ég þess að eiga að
góðan bankastjóra sem var Luðvík
Kaaber. Hann var mikill listunnr
andi og gekk frá 400 króna víxli
fyrir mig áður en ég fór til París-
ar.
Veturinn 1934 fór ég til Lund-
úna og hélt þar einkasýningu sem
vakti töluverða athygli. Þar á eftir
sýndi ég í Edinborg og gengu þær
vel þessar sýningar. Tveimur ár-
um seinna var mér boðið að sýna í
annað sinn í Lundúnum og var það
allsögulegt.
Það haust hóf breska ríkisút-
varpið BBC tilraunir með sjón-
varpsútsendingar í Lundúnum.
Þeir sendu út frá Alexandra-
Palace í útjaðri Lundúnaborgar og
talið var að myndvarpið drægi
milli 15—40 mílur eftir veðri.
Þessar tilraunir höfðu staðið um
mánaðartíma, þegar ég var beðinn
ÞANKAR LISTAMANNS
Hér fara á eftir þankar Eggerts Guðmundssonar sem hann birti í sýningarskrá
þjóðhátíöarsýningar sinnar 1974. Þar gerir hann grein fyrir sjálfum sér sem
lístamanni í sem gleggstum orðum. Þankarnir eru í viðtalsformi og birtast
nokkuð styttir.
„Sönn list — erfið spurning og þarf
nokkurn umhugsunartíma til svarsins.
Mér er nær aö halda aö af öllum þeim
starfandi listamönnum, sem lifa meöal
okkar, séu aöeins fáir, sem raunverulega
hafa ígrundaö þessa spurningu. í flestum
tilfellum er myndlistin framleidd til þess
að vera verzlunarvara, eöa annar gjald-
miöill til afkomuþarfa allri listsköpun til
tjóns og skaöa og fjarlægir það hana frá
uppruna sínum og eöli.
Trúveröugur og sannur listamaöur hef-
ur helgaö allt lif sitt ábyrgöarmikilli köllun
og þjónustu í þágu lífs síns, ræki hann
listsköpun sína trútt þá er hann aöeins
verkfæri duldra afla, milliliöur, túlkun á
dulmáli sköpunarinnar. Verk hans veröa
því skýringamyndir í þágu framvindunnar.
Það segir sig því sjálft, aö ábyrgö hans
er mikil. Listamanninum er því nauðsyn-
legt aö hafa innsæishæfileika inn á hin
duldu sviö tilverunnar. Þegar honum hef-
ur tekizt aö þjálfa sig í dulskyggni, er
honum létt aö nálgast áhrif alvitundarinn-
ar, þar með getur hann hlaöiö verk sitt
orku og þaö er einmitt þessi dulda orka
sem gerir verk hans að listaverki.
Áhrif listaverks veröa af fáum greind
eöa skilin, þvt aö þau eru dulræn. Hin
ýmsu form liststefnunnar geta á engan
hátt ráöiö um tilkomu eöa sköpun lista-
verks, þaö er á ábyrgð listamannsins að
velja verki sínu tjáningarform.
Ég er á þeirri skoöun aö listin eigi aö
þjóna feguröinni eöa öörum þeim öflum,
sem byggja okkur upp undir æöri lífs-
takmörk. Sönn list á þaö sammerkt meö
ástinni og góöleikanum aö teljast til and-
legra hneigða eöa kennda sem ekki
veröa flokkuð undir efnisheiminn eöa
jarönesk form. Listin mun eiga rætur sín-
ar í sjálfri guðstilfinningunni. Aö vísu er
listin færö í sinn efnislega búning, sam-
anber mynd — en myndin er hió jarön-
eska tjáningarform listarinnar, sem sagt,
sál listarinnar fær sinn jaröneska eöa
myndræna líkama. Listaverk er gætt
anda sem er jafn dularfullur og manns-
sálin, enda verkar sál listaverks sálrænt á
aódáanda sinn og hann nýtur áhrifa
verksins í tilfinningum sínum.
Spurning: Hvaö finnst þér um innkaup
á Listasafn ríkisins?
Svar: Þaö má ekki góöri lukku stýra,
þegar lýöræðisríki lætur ýmsar klíku-
bundnar einræöisstefnur ráöa lögum og
lofum undir verndarvæng sínum. —
Þannig er þó ástatt í listamálum þjóöar-
innar í dag. Það ríkir algjört óinræöi í
öllum innkaupum listaverka til Listasafns
ríkisins. Þaö er framkvæmt undir eftirliti
listaráös, fulltrúa menntamálaráöherra
ásamt safnstjóra Listasafnsins. Fólk
þetta misnotar aðstööu sína. Þaö er víta-
vert að þaö opinbera skuli ekki vera búiö
aö taka í taumana. Misrétti þaö sem
mörgum listamönnum er boöið upp á
sem ekki eiga upp á pallborðiö hjá þessu
valdafólki sæmir ekki okkar lýöfrjálsa
landi.
Spurning: Hvaöa stefnu aöhyllist þú til
tjáningar verka þinna og hvaöa þýöingu
hafa stefnurnar fyrir listsköpun þína?
Svar: Listamaóurinn á enga samleiö
meö ismum eöa stefnum í listsköpun
sinni. Ismarnir eru eltifiskar listarinnar, ef
svo mætti kalla þá, oft hættulegar afætur
og geta orðiö allri listsköpun og lista-
mönnum óæskilegir afleiöarar til ósjálf-
stæöis. Allar stefnur eru afleiöingar af
sjálfstæöum verkum góöra listamanna,
sem hafa veriö sérstakir og stórbrotnir í
sköpun verka sinna. Þeir smærri ætla sér
aö feta í fótspor meistaranna en glata þó
stundum, um tíma eöa alla framtíö, sínum
eigin eiginleikum. Því miöur veröur
ástríöufullum eltimönnum stefnanna þaö
á aö líta sjálfa sig fróöasta um allt sem
viðkemur listum, enda sækjast þeir eftir
aö láta Ijós sitt skína og veigra sér ekki
við að dómfella sér fullkomnari og betri
listamenn. Nei — sjálfstæður listamaöur
leggur og brýtur alla isma undir muln-
ingshamri sínum og skapar verk sitt í
sinni eigin mynd, samanber fæöingu.
Spurning: Hvernig veröur listaverk til?
Svar: Listamaöurinn byggir upp
myndræna hugmynd í hugárheimi sínum
úr mismunandi áhrifum frá umhverfi sínu
— séöu eöa heyröu. Þegar listamaöurinn
hefur verk sitt er verkiö fullskapaö úr hin-
um ýmsu sameindum og hefur tekiö á sig
fullkomna mynd, eins og hvert þaö fóstur
sem kemur fullþroskaö úr móöurkviöi.
Náttúran krefst þess aö þaö fæóist, því
þaö er orðið aö sjálfstæðri mynd sem
dreifir áhrifum sínum á umhverfi sitt, sem
hver annar einstaklingur. Þaö má líkja
fæöingu listaverks við hverja aöra fæö-
ingu. Sköpunargleöi listamannsins getur
oröiö óstjórnleg eins og gleöi móðurinn-
ar, þegar hún lítur afkvæmi sitt aö fæö-
ingarhríöum loknum.
Þaö er ekki þrautalaust aö fæöa af sér
fullkomið listaverk.
Spurning: Hvaöa verk gefa þér mesta
gleði í listsköpun þinni?
Svar: Þaö er enginn vafi á því aö þaö
eru verk þau, sem fæöast í mínum eigin
hugarheimi, mjög í ætt viö Ijóölist. Þar
fær sköpunargleöi mín aö njóta sín
óbundin öllum hömlum. Svo hefur at-
hafnalífiö eignazt sterkan þátt í verkum
mínum. Islenzkt athafnalíf er fullt af mót-
ívum, atvikum sem eru bundin óblíöum
náttúruhamförum og oft stórkostlegum
umhverfum, eru myndræn mótív.
Landslag veröur alltaf og hefur veriö
l'fsgjafi íslenzkra listamanna enda úr
fögrum fyrirmyndum aö velja, bæði Ijóss
og lita. Þaö hefur vafalaust boriö uppi alla
lífsafkomu íslenzkrar myndlistar til
þessa.“