Morgunblaðið - 20.01.1982, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. JANÚAR 1982
29
VELVAKANDI
SVARAR í SÍMA
10100 KL. 10—12
FRÁ MÁNUDEGI
TIL FÖSTUDAGS
iám
flwn Uirtl'U ir
Carl Sagan
og íslenska
í sjónvarpinu í gærkvöldi (19.1.)
var 4. þáttur stjarnfræðingsins
Carls Sagans um alheiminn. Eins
og gengur og gerist eru ekki allir
jafn hrifnir af þáttunum, sumum
fannst nóg um hástemmninguna í
þeim fyrstu, aðrir heyra í þeim lítið
nýtt, o.s.frv. Enginn gerir svo öll-
um líki stendur þar, en væntanlega
eru hinir fleiri, sem hafa ánægju af
þáttunum og margir mikla. Hvað
sem öðru líður má treysta því, að
Carl Sagan fari ekki með neitt
fleipur í fræðslu sinni um þekkingu
manna á himinhnöttunum. Hann
er viðurkenndur vísindamaður og
kennari við frægan háskóla í
Bandaríkjunum, Cornell-háskóla í
bænum íþöku í New York-ríki.
Þessir hringdu . . .
Alvörukarlmenn og
ekkert annað
MG hringdi: „Ég get ekki orða
bundist eftir að hafa lesið það sem
P skrifar 16. þ.m. um að dönsk
kynlífsblöð séu farin að fróa svo
mörgum sem hún þekkir. Ég hef
nú hingað til talið okkur konur yf-
ir karlmenn hafnar að þessu leyti
— þ.e.a.s. að fá eitthvert „kikk“ út
úr myndablöðum og þess háttar.
Nei, við konur viljum enn alvöru
karlmenn af holdi og blóði og ekk-
ert annað.
Laugardalslaug —
óréttmætar ásakanir
Kona, sem starfar í afgreiðslu
Laugardalslaugar, hafði samband
við Velvakanda og vildi koma á
framfæri athugasemd við ásakan-
ir sem bornar voru fram um slysa-
hættu í Laugardalslauginni í
Velvakanda í gær. Sagði hún að
þegar vatnsborð sundlaugarinnar
væri lækkað væri það ávalt ræki-
lega auglýst á hurðum og glerrúð-
um víða í byggingunni, og ætti því
ekki að fara framhjá neinum.
Sagði hún að starfsfólkinu myndi
að sjálfsögðu þykja betra að
sundlauginni væri lokað allan
tímann sem hreinsun stæði yfir en
það væri hins vegar vegna sund-
laugargesta, sem haft væri opið
eins lengi og hægt væri. Sagði hún
að sér þættu þessar ásakanir
óréttmætar þar sem hæpið væri
að tala um slysahættu af þessum
orsökum.
, Kepler
á tunglinu
Það var Carl Sagan, sem samdi
skilaboð frá mannkyninu til
ókunnra vitvera í Vetrarbrautinni.
Kannski muna einhverjir eftir
myndinni, sem hér birtist. Slík
mynd var greipt í gullhúðaða ál-
plötu, sem fest var á geimfarið
„Pioneer 10“ áður en það lagði af
stað í langferð til Júpíters fyrir 10
árum, og þaðan út í vetrarbraut-
arbuskann. Kona Karls, Linda, og
Frank nokkur Drake hjálpuðu til
við gerð myndarinnar.
Á myndinni eru tákn sem gefa til
kynna vitneskju manna um vatns-
efniskjarnann og önnur um vissa
tegund breytilegra stjarna. Imynda
menn sér, að síðarnefndu táknin
komi að gagni, þegar reynt yrði að
giska á brottfarartíma og heim-
kynni geimfarsins. Neðst á mynd-
inni er sólkerfið okkar. Hægra
megin standa tvær verur, sem „ná-
grannar" okkar í öðru sólkerfi
munu ef til vill virða fyrir sér ein-
hvern tímann og velta vöngum yfir.
Þegar að því kemur verður margt
liðið undir lok á íslandi — og á
jörðinni, annað komið í staðinn:
Geimfarið verður nefnilega 100.000
ár til næstu stjörnu, ef það lendir
ekki í árekstri á leiðinni.
Tvö söfn í íþöku
Háskólabærinn íþaka (Ithaca),
heimkynni Sagan-hjónanna, er fal-
legur staður í bröttum, skógi
prýddum hlíðum — við endann á
löngu stöðuvatni sem fyllir botninn
á djúpu fari eftir jökul. Kunningi
minn einn vann þarna að rann-
sóknum um tíma og ég heimsótti
hann, þegar ég átti leið um. Hann
var m.a. að læra stjarnfræði hjá
þeim fræga manni, Carl Sagan. í
Iþöku sá ég tvö söfn, sem urðu mér
minnisstæð: íslenska bókasafnið,
sem íslandsvinurinn Fiske stofnaði
á sínum tíma — nú á dögum eitt
stærsta safn íslenskra bóka í út-
löndum, og í stjarnfræðideildinni
feiknamikið safn nýrra mynda frá
tunglinu — einstæð gögn eftir ný-
afstaðna geimferð til tunglsins.
Ur því ég minnist nú á Carl Sag-
an, íslenskar bækur og tunglið í
sömu andránni kemur mér í hug
S2P SlGGA V/öGA í \iLVL9AU
geimferðarsaga Jóhannesar Kepl-
ers, „Somnium", en í síðasta sjón-
varpsþætti sínum sagði Sagan ein-
mitt frá þessum mikla snillingi,
Kepler, sem fann lögmálin um
brautir reikistjarnanna. Kannski
hafa lesendur gaman af eftirfar-
andi upprifjun úr grein, sem ég
skrifaði um Kepler í Lesbók Morg-
unblaðsins fyrir áratug — en þá
voru 400 ár liðin frá fæðingu hans,
árið 1571.
„Draumur“ Keplers og
íslenski biskupinn
Á þessum árum gekk Kepler til
fulls frá „Draumi“ sínum, sem
hann hafði ritað á stúdentsárum
sínum og kallað landafræði tungls-
ins. Er það fyrsta geimferðarsagan
á nútímavísu. Var megintilgangur-
inn með ritgerðinni að gera snún-
ing jarðar trúlegri með því að sýna
fram á að athugandi á tungiinu
(sem allir féllust á að snerist) gæti
útskýrt öll fyrirbæri himinhvolfs-
ins á þeim forsendum, að hann
mánabúinn, stæði í óhagganlegri
miðju heimsins.
í draumunum segir frá ungum
íslendingi, Duracotus, og móður
hans fjölkunnugri. Duracotus
braut af sér við móður sína, hafði
stungið gat á síldarpoka, sem hún
ætlaði að selja skipstjóra nokkrum,
skemmdist fiskurinn og seldi kella
skipstjóranum strákinn í staðinn.
Tók skipstjórinn hann með sér til
Danmerkur. Pilturinn dvaldist síð-
an nokkur ár hjá Tycho Brahe á
eyjunni Hven við stjörnufræðinám,
kemur heim aftur og mæðginin
sættast. Segir síðan frá því, hvern-
ig móðirin særir fram tunglbúa,
sem lýsir fyrir þeim á íslensku (sic)
lífi og landi í Levaníu, á tunglinu.
Lýkur þar draumkenndri fantasíu
og hrein og klár eðlisfræði og nátt-
úrulýsing tekur við.
Kepler hafði öðru hverju unnið
að skýringum við þessa landafræði
tunglsins og þegar hér var komið
sögu voru athugasemdirnar, 223
talsins, þrisvar sinnum lengri en
sjálfur draumurinn. Ritið var gefið
út að Kepler látnum, af syni hans,
Ludvig lækni. Þótti efnið furðulegt
og liðu tvær aldir þar til latneski
textinn var prentaður öðru sinni.
Ekki alls fyrir löngu kom út ný,
ensk þýðing og til glöggvunar nú-
tímabundnum lesanda eru þar
skýringar við skýringar höfundar!
(Edward Rosen: Kepler’s Somnium
(1967).)
I draumnum færir skipstjórinn
Tycho bréf frá íslenskum biskupi. í
skýringum sínum nefnir Kepler
einnig nokkrum sinnum íslenskan
biskup, t.d.:
„... Ísland liggur nálægt heim-
skautsbaug. Það tjáði mér Tycho
Brahe, sem grundvallaði útreikn-
inga þessa á skýrslu eftir íslenskan
biskup."
„Islenski biskupinn fræddi Tycho
Brahe á því, að íslensku stúlkurn-
ar, meðan þær hlusta á Guðs orð,
væru vanar að sauma með furðu-
legum hraða orðatiltæki og orð á
hördúk, með nál og litþræði.“
„Fyrrnefndur biskup fullvissaði
Tycho Brahe um, að íslendingar
væru einstaklega vel gefnir."
Frásögumaður Tycho Brahe var
Oddur Einarsson, síðar biskup i
Skálholti, en hann stundaði um
tíma stjörnuskoðun við „hirð“ hins
fræga manns.
liraðréttir í
hádeginu
mánudaga til föstudaga.
HRAÐRÉTTASEDILL
viuunriAR
Súpa fylgir með
Karrýsúpa með þeyttum rjóma öllum réttum
Kjúklingapottréttur með hvítlausbrauði 115
Kálfasneiðar með piparsósu 90
Gufusoðin rauðsprettuflök með rækjusósu 79
Pönnusteiktur karfi í koníaki 78
Smjörsteiktur skötuselur í dillsósu 79
Blandaðir síldarréttir 60
Chefs special:
Gufusoðin úthafsrækja og skelfiskur með piparrótarsósu 95
Söluskattur og þjónustugjald innifalið.
ARMARHÓLL
Hverfisgötu 8—10, sími 18833.
E
3
u
- :0
ö>>
Se
0)3
I?
33
'■S
C 'W
Ctf)
•í
I#
®s
tf) 10
5%
Snyrtisett
Fullkomið snyrtisett, fullt af frísklegum og nytsömum vör-
um í tískulitunum. Við bjóöum þér þetta sett á hreint
ótrúlega hagstæðu verði, aöeins kr. 99 — allt settið.
í settinu eru: 6 stk. augnskuggar, 1 stk. pensill, 1 stk.
púðurduft, 1 stk. kinnalitur, 1 stk. bursti og 1 stk. svartur
maskari.
Aöeins kr. 99
Verslunin opin
kl. 12—18
Póstsendum
samdægurs
■roígmmsrai’ai
it w’rnrr-iv.
Wi'itn'Á* mu±
J L
Sími 45300 Auóbrskku 44-46 Kópavogi. Sími 45300