Morgunblaðið - 24.02.1982, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. FEBRÚAR 1982
63
mikið og var í 4 fyrri strandferða-
skipum, en samtals er allt lesta-
rými núverandi strandferðaskipa í
eigu útgerðarinnar 46% meira en
fjögurra fyrri skipa, auk þess sem
flutningageta á opnu þilfari er
miklu meiri.
Núverandi forstjóri Skipaút-
gerðarinnar virðist ekki kæra sig
um föst frystirúm í strandferða-
skipum. Telur þau úrelt og vill
leysa frystivöruflutninga með
gámum. En frystigámar eru sér-
staklega dýr tæki, og þeim er hætt
við skemmdum, eins og fram kem-
ur í háum tryggingaiðgjöldum, ef
ábyrgð er keypt.
Frystigámar í notkun hér á veg-
um skipafélaga í millilandasigl-
ingum munu yfirleitt 8x8,5x20 eða
40 fet, 38,5 til 77 rúmmetrar,
brúttó með hleðslu 20 til 40 tonn,
og er sagt að minni tegundin, sem
helzt mun ráðgert að nota í
strandferðum hér, kosti erlendis
kringum 20.000 doílara, auk flutn-
ings til landsins og aðflutnings-
gjalda.
Fellur út- og uppskipun slíkra ein-
stakra stykkja næstum undantekn-
ingalaust undir kranavinnu, nema
stykkin séu látin standa á öflugum
hjólasleðum (vögnum) um borð og
dregin um brú milli skips og lands,
sem yfirleitt kemur vart til greina
vegna fjárfestingar, áhættu og
eyðslu dýrmæts rýmis í skipi.
Umræddir frystigámar eru nær
eingöngu með dyrum aðeins á öðr-
um enda, svo að í þá verður að
handhlaða í landi eða um borð í
skipi, e.t.v. að undanskilinni einni
pallahleðslu við dyr.
Sýnast því Hekla og Esja ekki
standa illa með sín frystirúm mið-
að við notkun gáma, en athuga
mætti hvort talizt gæti borga sig
að stækka lestaop frystilestanna
og e.t.v. setja við þau léttbyggða
krana til að auka möguleika á
véltækni til samræmis við megin-
lestir skipanna. — Ekkert ætti
heldur að vera því til fyrirstöðu að
taka í nefnd skip, einstaka, allt að
20 tonna frystigáma iagða til af
viðskiptaaðilum með umhleðslu-
og áframsendingarvarningi.
Erlend fordæmi
Ég hefi áður vakið athygli á því,
að dótturfélag tveggja frægra
skipafélaga í Noregi fékk í fyrra
og 1980 nýsmiðuð tvö 4.300 burð-
artonna skip, bæði með nokkru
lestarými til að halda hitastigi frá
12°C plús til 25°C mínus, en fyrir
átti félagið 3 skip með líkum bún-
aði.
Einnig hefi ég vakið athygli á
því, að Færeyingar keyptu nýlega
eitt af hinum kunnu Coaster-
skipum, og ætluðu að láta það
verða eitt sitt fyrsta verk í því
sambandi að innrétta í skipinu
frystilest til flutnings á beitu,
minkafóðri o.fl.
Fjöldi dæma er um hið sama í
fréttum erlendra blaða. Salén-
auðhringurinn i Svíþjóð, með
mörg járn í eldi, en frægastur
fyrir stórfellda skipaútgerð, m.a.
talinn mesti frystiskipaeigandi
heims, lét fyrir 3—5 árum smíða 6
20-mílna 15.000 burðartonna
frystiskip, sem voru sérstæð að
því leyti, að lestaop á þilfari náðu
næstum að útsíðum, þannig að
með góðum þilfarskrönum, sem ein-
göngu skyldi nota við lestun og los-
un, skyldi vera hægt að lyfta öllum
farmeiningum beint upp úr skipi eða
setja á stað um borð, án annarra
vélrænnar tilfærslu, og var til þess
ætlast að þetta gæfi yfirleitt hag-
stæðastan árangur í hleðslu og upp-
skipun.
Tortryggni var um styrkleika
nefndra skipa með hin stóru lesta-
op, en ekki hafa borizt fréttir um
að sú tortryggni hafi reynzt á rök-
um byggð.
Virðist hinn stórfelldi rekstur
nefndra skipa hafa gengið að
óskum og orðið einn þáttur þess,
að Salén-hringurinn, sem átti við
mikla fjárhagsörðugleika að etja
fyrir 3—5 árum, er nú kominn
fjárhagslega á réttan kjöl á ný.
Hagnaður 1979 7 millj. s. kr., 1980
190 millj. s. kr., og 1981 var áætlað
að hagnaður yrði 275 millj. s. kr.
Fjárfesting á fyrstu 6 mánuðum
1981 var sögð 188 millj. s. kr. og
lausafé til ráðstöfunar hinn 30.
júní 429 millj. s. kr., með hækkun
um 99 millj. frá ársbyrjun.
Nauðsyn skipasölu
studd falsrökum
Beitt hefir verið falsrökum um
nauðsyn þess að selja Heklu og
Ksju. I fyrsta lagi lét forstjóri Skipa-
útgerðarinnar í Ijós, að nauðsynlegt
væri að selja Heklu vegna yfirvof-
andi stórviðgerðar, en það var ósatt,
og í öðru lagi þyrftu bæði nefnd skip
óeðlilega fjölmennar áhafnir, en
fyrir þvf voru eða eru ekki haldgóð
rök, eins og nú skal greina.
Þegar Hekla og Esja voru í
smíðum, var um það rætt í bygg-
inganefndinni hversu mikinn
sjálfvirknibúnað skyldi setja á
vélar skipanna. Kom til greina að
setja búnað, sem fullnægði því
samkv. reglum flokkunarfélagsins
að hafa mætti vaktfrítt vélarúm í
a.m.k. 16 klst. á sólarhring, en
samtök farmanna neituðu að sam-
þykkja vaktfrítt vélarúm vegna
sérstaklega áhættusamra siglinga
á strandferðaslóðum við landið.
Akvað því bygginganefndin að
fresta kaupum á fyllsta sjálfvirkni-
búnaði til ofangreindra nota á þeim
forsendum, að honum mætti bæta
við síðar, ef viðhorf breyttust og
sparnaður gæti fylgt.
A þeim tíma hugsuðu forráða-
menn um það hvað fjárfesting gæfi í
aðra hönd, en nú virðist öldin önnur.
Er því væntanlega enn sá mögu-
leiki fyrir hendi að auka sjálf-
virknibúnað á vélum nefndra
skipa svo að t.d. undir norskum
fána — og að undanskildum ein-
um til tveim skipverjum (þernum)
vegna farþegarýmis — myndi ekki
krafizt fjölmennari áhafna en t.d.
á Vela, núverandi norsku leigu-
skipi á vegum Skipaútgerðarinn-
ar.
Kröfur um mönnun skipa lúta
fyrst og fremst að því að tryggja ör
yggi, en einnig því, að skipverjum sé
ekki ofboðið með líkamlegri eða
andlegri áníðslu í störfum.
Nú eru meiri athugasemdir um
öryggi ekjuskipa en nokkurra ann-
arra kaupskipa á heimshöfunum,
og myndi því Heklu og Esju varla
skorta á því sviði borið saman við
fyrirhuguð ekjuskip. En hvað
snertir vinnuálag við lestun og
losun, þá verður ekki séð, að slík
mestmegnis vélræn vinna í Heklu
og Esju þurfi yfirleitt að leggja
þyngri byrðar á skipverja en í
ekjuskipum, þótt hin vélræna
vinna sé að nokkru leyti með öðr-
um hætti og sízt áhættumeiri í
skipum eins og Heklu og Esju.
Verður að vænta þess að stéttar
félög farmanna haldi svo á málum,
að ekki hvetji til þarflausra og óvit-
urlegra fjárfestinga, og ber í því
sambandi að fagna nýlegum um-
mælum Guðmundar J. Guðmunds-
sonar, formanns Verkamannasam-
bands íslands, um vaxandi áhuga
slíkra samtaka að sporna við óvitur
legum fjárfestingum, sem leggja
ónauðsynlegar byrðar á almenning
og spilla lífskjörum. — En orð for
ystumanna i félagslegum samtökum
og stjórnmálum nægja ekki; raun-
sæjar, heiðarlegar athafnir verða að
fylgja.
Ámælisverð vinnubrögð
og ráðagerðir
Svo er að skilja, að stjórnvöld
séu orðin þreytt á dæmalausu
hringli í umræddu skipasmíða-
máli og ógni sem vonlegt er fyrir-
sjáanleg og vafasöm fárfesting, ef
smíðuð væru 3 skip samkvæmt
gerðri smíðalýsingu. Virðist því
hafa verið ákveðið að ljúka brölt-
inu í bili og veita forstjóra og
stjórnarnefnd Skipaútgerðarinnar
þá dúsu að láta smíða eitt skip og
e.t.v. kaupa tvö notuð norsk skip,
núverandi leiguskip, Vela, og syst-
urskip, en selja Heklu og Esju.
Skal út af þessu benda á, að
Hekla og Esja eru sérstaklega smíð-
aðar fyrir strandferðir hér við land,
eru enn í prýðilegu standi og aðeins
réttum 4 árum eldri en hin norsku
skip.
Hekla og Esja hafa notaleg far
þegarými og frystirúm umfram hin
norsku skip, og 1600 hestafla
Deutz-aðalvélar nefndra skipa munu
a.m.k. vera fullkomlega sambæri-
legar við 1679 hestafla Wichman-
vélar hinna norsku skipa.
Bolstærð hinna íslenzku skipa,
t.d. upp á vindfang á hinum ýmsu
opnu og lítið skjólsælu höfnum, virð-
ist mun hóflegra en hinna norsku og
lestarými, nærri 67.000 rúmfet, þó í
flestum tilvikum ríflegt, ef sæmileg
tíðni er í skipaferðum og engin sér
stök flutningakreppa af tíðarfari eða
öðrum ástæðum.
Verður því að telja það heyra und-
ir stjórnarfarsleg afglöp í meira lagi,
ef Hekla og Esja verða seldar og hin
umræddu norsku skip keypt í stað-
inn fyrir tvöfalt eða þrefalt verð. —
Er því ráðagerð um þetta hér með
harðlega mótmælt, og einnig er átal-
in sú ráðstöfun að láta smíða skip
samkvæmt hinni mjög svo bruðl-
kenndu og óviturlegu smíðalýsingu,
miðað við: venjulega þarfa flutninga,
hafnaskilyrði, tækjabúnað á höfn-
um, veðurfar og þar með snjóa- og
íslög á höfnum og stundum siglingar
gegnum rekís í hafi o.fl.
Óskað nánari uppiýsinga
Vafalaust má telja, að kostnað-
urinn við undirbúning umrædds
smíðasamnings sé orðinn meiri í
heild en nokkru sinni hefir áður
þekkzt í sambandi við einstaka
skipasmíði á vegum landsmanna.
Virðist því sanngjarnt, að
skattborgurunum sé látin í té
opinber sundurliðun, m.a. um
greidd laun og til hverra, þar með
til tæknifræðings, sem ráðinn var
til útgerðarinnar vegna þessa og
sérstakt húsnæði leigt fyrir hann.
Hve mikið var greitt fyrir er-
lenda tækniaðstoð — og hverja?
Fyrir hverja var greiddur ferða-
kostnaður í þessu sambandi, og
hve mikið fyrir hvern?
Var smíðalýsingin þýdd á esper-
antó, og ef svo var, hver var kostn-
aðurinn og hverju skyldi það
þjóna?
Þrír sækja um aðstöðu fyr-
ir stórmarkað í Garðabæ
ÞKÍK AÐILAK sækja um þessar
mundir um aðstöðu í Garðabæ til að
setja upp stórmarkað. Eru þeir Hag-
kaup í Keykjavík, Kaupgarður í Kopa
vogi og Kaupfélag Hafnfirðinga.
Kemur þetta fram í blaðinu Garðar,
sem gefið er út af Sjálfstæðisfélagi
Garðabæjar og Bessastaðahrepps.
Kaupgarður sækir um að fá að
setja upp stórmarkað fyrir matvöru
með markaðssniði, en einnig er sótt
um aðstöðu fyrir veitingarekstur.
Kaupfélag Hafnfirðinga sækir
einnig um aðstöðu til verslunar-
reksturs. Þá sækja saman Hagkaup
og byggingarsamvinnufélagið
Byggung. Hagkaup hyggst fá að
reka stórmarkað með aðaláherslu á
matvæli og Byggung sækir um að fá
að reisa íbúðir fyrir ungt fólk.
við að hausa eða Sverrir við að
hausa ekki.
hitt var hirt í skatta“
Ekki dettur mér í hug að vor-
kenna sjómönnum þeirra vosbúð
og strit, enda ekki að þeirra geði,
þeir fara af frjálsum vilja út á sjó,
það neyðir þá enginn til þess, sum-
ir, meira að segja margir, segjast
ekki geta hugsað sér að vinna í
landi. Hins vegar munu flestir
þannig geði farnir að finnast þeir
vera að skapa þjóðartekjur og
þjóðarvelferð og því ekki sama
hvernig þeim þjóðarauði sem þar
aflast sé ráðstafað, sem vill nú
verða æði mikill misbrestur á, all-
ur þessi skelfingar afætulýður í
landi, sem situr eins og andskot-
inn með útréttar klærnar til fjár-
öflunar, án þess að leggja nokkuð
nýtilegt af mörkum. Það þjóta upp
skranverslanir, veitingahús,
skemmtistaðir og ferðaskrifstofur
eins og gorkúlur á haug og banka-
byggingar og þetta getur borið sig,
þarna þarf ekki að velta vöngum
yfir því að láta endana ná saman.
„Mennirnir í brúnni", það eru góð-
ar bókmenntir, þar eru samtöl við
fjölda skipstjóra, sem hafa verið á
toppnum og sitt hvoru megin við
„Það skyldi þó ekki
vera svo að fullmargir
séu hættir að róa og
farnir að skera sund-
maga, jafnvel án þess
að gera sér nokkra
grein fyrir því hvað þarf
til að mögulegt sé að
skera sundmaga.“
hann á víxl. Þessir menn hafa í
laun tvo hluti, eða helmingi meira
en hásetar. Síðasta spurningin var
oftast: „Ertu ekki orðinn vel efn-
aður?“ „Nei, ég á húsið, bílinn og
kannski eitthvað upp í skattana,
peninga, nei, Guð hjálpi þér, þeir
eru ekki til.“ Hvað kemur til, eru
þeir svona miklir eyðsluhákar?
Nei, allt reglumenn og allt í hófi,
en hvað þá? Jú, þeir fengu ekki
nema 40% af skipstjórahlutnum
og stundum jafnvel ekkert af hon-
um, hitt var hirt í skatta. Það voru
nú orðurnar, sem þeir fengu fyrir
að vera á toppnum. Hvað skyldi
þjóðfélagið skulda þeim mikið,
Haraldi Ágústssyni og Eggert
Gíslasyni fyrir brautryðjenda-
starf við kraftblökkina og síldar-
astikið. Það veit enginn, nema það
er mikið og það verður minnsta
kosti á góðum greiðslufresti.
„Mér er sem ég sjái undir
iljarnar á þeim gamla“
Mikið lifandis ósköp er hann
skemmtilegur útvarpsþulur hann
Pétur Pétursson, sérstaklega á
morgnana. Fyrir utan þessa
ágætu rödd sína þá er hann svo
ansi laginn á að velja lög fyrir
okkur eldra fólkið. Ég lá í bælinu
og hlustaði á morgunvöku, hún
var nú nokkuð góð framan af, en
svo var farið að blanda góðgætið
til helminga með grammófónmús-
ik, sem þótti nú síst til bóta. Nema
sem ég ligg í bælinu og hlusta á
morgunvöku (hugsa sér hvað þetta
gamla fólk getur nú gengið mikið í
barndóm), verður mér hugsað sem
svo: Geti bara ekki hann Pétur
spilað þessar plötur og lesið nokk-
ur orð upp úr dagblöðum, látið
segulbandið snúast, þá mætti
spara þarna kaupamann og kaup-
akonu, en viti menn, rétt á eftir er
bætt við þriðja manninum. Þá
hætti ég að hugsa og bað sjálfan
mig afsökunar. Ég skal nú til
gamans geta þess, að ég var
kaupamaður á bæ einum. Það er
langt síðan. Það var gott að vera á
þeim bæ. Það var unnið frá kl. 7 að
morgni til kl. 9 að kvöldi. Ég átti
harmoniku. Svo var það eitt kvöld-
ið, þegar ég var búinn að þvo mér
og borða, logn var og kvöldsól
skein, þessi himinblíða, nema ég
tek harmonikuna, sest út á stétt
og fer að spila. Veit ég ekki fyrr til
en gamli maðurinn, húsbóndinn,
kemur út og það var í eina skiptið,
sem ég sá hann hoppa. Þetta taldi
hann svo mikla heimilisóvirðingu.
„Láttu ekki svona góði minn, hann
á nú kvöldið sjálfur," sagði kona
hans. „Það er sama,“ segir karl-
inn, „hann á að fara að sofa, svo
hann geti skilað sínu verki á
morgun.“ Mér er sem ég sjái undir
iljarnar á þeim gamla með 3
kaupamenn og 1 kaupakonu og
aldrei hefði unnið nema einn í
einu. Þetta þykir nú kannski
brandari, en ætli það sé ekki líka
farið að halla óþægilega á merinni
á hinn veginn.
Útvarpsráðsmenn bera sig illa
undan peningaleysi og fátækt, en
ætli það hái ekki frekar útvarpinu'
andleg en fjárhagsleg fátækt.
Menningartæki — hvað er nú það?
Jú, íþróttir og popp er víst menn-
ing. Mættum við aðeins fá að
heyra í okkar ágætu söngvurum
og tónskáldum frá fyrri áratiigum
aldarinnar, Stefán 'Ó. íslandi,
Hrein Pálsson, Árna Jónsson,
þjóðkórinn hans Páls ísólfssonar,
Sigurður Ólafsson mætti fljóta
með og margt, margt fleira, svo
sem okkar gömlu góðu dægurlög.
En það þýðir víst ekkert að vera
að þessu röfli, segja bara eins og
kerlingin, sem keypti sér útvarp
til að geta skrúfað fyrir helvítið
hann Jónas (frá Hriflu).
28/2 ’82, Kolbeinn á Auðnum.