Morgunblaðið - 24.11.1982, Blaðsíða 4

52
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. NÓVEMBER 1982
umferð stóð föst, pípandi. Ragnar
Jónsson hafði algjöra sérstöðu í
umferðinni. Sumir þeyttu flaut-
una í kveðjuskyni, en margir
brostu aðeins hlýlega þegar þeir
sáu að það var hann.
Tal okkar Halldórs berst að hin-
um hörðu deilum sem geisuðu
fyrir rúmum fjörutíu árum er
Ragnar Jónsson gaf út Laxdælu
samkvæmt löggiltri stafsetningu
íslenska ríkisins. Ragnar auglýsti
bókina vel fyrirfram og varð það
til þess að Jónas Jónsson frá
Hriflu skrifaði langa grein í Tím-
ann þar sem hann réðst gegn því
að gefa út íslendingasögurnar
öðruvísi en eftir samræmdri staf-
setningu fornri (svonefndri staf-
setningu Wimmers). Deilurnar
mögnuðust í blöðunum og bárust
inn á Alþingi. Þar var borið fram
frumvarp til laga um tilhögun á
útgáfum íslendingasagna. önnur
grein þess hljóðaði svo:
„Hið íslenska ríki hefur eitt rétt
til að gefa út íslensk rit sem samin
eru fyrir 1400. Þó getur ráðuneyti
það sem fer með kennslumál veitt
öðrum leyfi til slíkrar útgáfu og
má binda leyfið því skilyrði að
fylgt sé samræmdri stafsetningu
fornri. Þrátt fyrir ákvæði þessar-
ar greinar hefur íslenska fornrita-
félagið heimild til útgáfu forn-
rita.“ (NB. í því félagi höfðu þeir
búið út margfalt fornfálegri rétt-
ritun Wimmer.)
Meðan umræðurnar stóðu á
þingi um frumvarpið vann Ragnar
dag og nótt að því að koma Lax-
dælu út áður en lögin gengju í
gildi og tókst það með herkjum.
Næsta skref þeirra Ragnars og
Halldórs Laxness var að gefa út
Hrafnkötlu með nútimastafsetn-
ingu í því skyni að láta reyna á hin
nýju lög.
Hrafnkötlu var fylgt úr hlaði
með formála eftir Halldór Lax-
ness þar sem hann greindi frá
markmiði útgáfunnar, fór hörðum
orðum um andstæðinga nútíma-
stafsetningar á fornsögum og
nefndi Jónas frá Hriflu af því til-
efni „þjóðfífl íslendinga".
Ég inni Halldór Laxness nánar
eftir Hrafnkötluútgáfunni og spyr
samtímis hvort fyrir þeim Ragn-
ari hafi vakað að stríða Jónasi frá
Hriflu með henni.
— Jaa, nei, ekki endilega að
stríða einum manni, heldur um-
fram allt að fá dómsúrskurð um
hvort hægt væri að banna nútíma-
stafsetningu á klassískum bók-
menntum íslendinga. Þetta var
reynt að banna og hart barist. Rit-
deilurnar voru svæsnar og hlaðn-
ar persónuníði; kannski einhver
áhrif frá sjálfum fornsögunum
þegar menn drápu hver annan.
Árangurinn varð sá að við Ragnar
vorum dæmdir í undirrétti og átti
að setja okkur í tukthús. Mjög
undarlegir menn, andstæðingar
okkar; þeir voru eins og drengir
fyrir innan fermingu sem héldu að
það voðalegasta í heimi væri
tukthúsið, héldu hreinlega að allt
mundi bjargast ef við Ragnar yrð-
um settir inn ásamt Stefáni Ög-
mundssyni prentara.
En þegar átti á að herða vorum
við sýknaðir í Hæstarétti sem
taldi nýju lögin brjóta í bága við
stjórnarskrána og væru þar af
leiðandi dauð og ómerk. Síðan
hafa þessi lög verið óvirk þó þau
séu enn til á pappírnum.
Það var einkum og sérílagi ein-
um manni að þakka að við Ragnar
vorum ekki sendir í tukthús fyrir
að gefa út íslendingasögurnar
með löglegri stafsetningu íslenska
ríkisins. Sá maður var Eggert
Claessen hæstaréttarforseti.
Hann stöðvaði þennan skrípaleik
og hafði vit fyrir yfirvöldum.
— Réðst Ragnar í þessa útgáfu
sér til skemmtunar?
— Nei, nei, nei! Ragnar var að-
eins sannfærður um að málstaður
okkar væri réttur og nútímastaf-
setning fornsagna mundi auðvelda
lestur þessara bóka og skilning á
þeim. Hann taldi það ltka vera á
móti samvisku þjóðarinnar í
prentfrjálsu landi að dæma menn
i tukthúsið út af réttritun. Slíkur
fíflagangur á almannafæri hefur
reyndar ekki verið stundaður á ís-
landi nema í þetta eina skipti.
— Jónas frá Hriflu hefur verið
harður í þessu máli?
— Jónas var ekki harður í
neinu ’máli nema því að lúskra
þeim andstæðingum sínum sem
Úr Listasafni ASÍ.
hann hafði útnefnt óvini sína.
Þegar þessi atlaga hans gegn
okkur mistókst varð hann góður
aftur. Síðar meir urðum við nokk-
urs konar vinir, einkum síðustu
æviár hans.
Annars veit ég ekki hvað ég á að
kalla svona mál, svona fyrirbæri;
það er ekki til neitt sambærilegt í
nokkru öðru landi. Þetta hlýtur að
verða furðulegt og óskiljanlegt
uppátæki í augum seinni tíma
manna. Fáum árum áður en Jónas
dó samdi hann og gaf út heilt lof-
rit um mig sem ég rakst reyndar
ekki á fyrr en í fyrra.
— Hver er undirrót slíkra
ofsókna?
— Ég veit það ekki. Það er
spurning handa sálfræðingum.
Þetta voru skrýtilegir tímar. Sú
ævi sem ég hef átt S mínu þjóðfé-
lagi er ákaflega góð. Kynningin
við Ragnar Jónsson er þar sterkur
þáttur. En þegar ég fer að hugsa
um að skrifa um það tímabil, sem
við vorum núna að ræða, þá kemur
yfir mig einhver ónenna.
— Víkjum aftur að útgáfustarfi
Ragnars; hann hefur gefið út bæk-
ur þínar allt frá árinu 1937. Hann
fylgdi þér einnig til Stokkhólms
árið 1955 þegar þú hlaust bók-
menntaverðlaun Nóbels.
— Já, það gerði hann, og ekki
að ástæðulausu því þetta var ekki
síður hans sigur en minn. Ragnar
var sæmdur i Stokkhólmi Wasa-
orðunni sem útgefandi minn í
sambandi við verðlaunaveitinguna
þótt sú upphefð hans hafi farið
hljótt. Ragnar hefur alltaf tekið
minn málstað af sinni miklu lagni
þegar herör hefur verið skorin upp
gegn mér. Sömu sögu hafa aðrir
rithöfundar hans að segja. Fáir
hafa á þessari öld farið fram úr
Ragnari Jónssyni í skilningi á
kjörum listamanna og skálda. Og
enn færri sýnt það í verki.
— Einhvers staðar hef ég lesið
að aldrei hafi verið til skriflegur
samningur ykkar á milli.
— Það er öldungis rétt; ekki
stafur. Aldrei.
— Byggjast viðskipti ykkar á
heiðursmannasamkomulagi ?
— Ég hef verið vanur að segja
við Ragnar: „Borgaðu það sem þér
sýnist og leggðu ekki að þér með
neitt." Ragnar hefur hins vegar
iðulega komið flatt upp á mig því
ég vandist við að telja bækur mín-
ar fyrirlitnar og illseljanlegar,
sérstaklega framan af rithöfund-
arferli mínum. En alltaf þegar síst
varði birtist Ragnar með fúlgur
fjár milli handa og sagðist hafa
rakað þessu saman af skruddum
mínum.
Merkilegt, að aldrei hefur örlað
á misklíð eða ósamkomulagi okkar
á milli í nokkrum punkti alla þá
áratugi sem hann hefur gefið út
bækur mínar. Erfitt að lýsa manni
eins og Ragnari í fáum orðum. En
til er islensk setning sem höfð er
um mikla menn og góða þó hún
feli ekki í sér neitt sérlega bólgið
lof: „Hann er drengur góður og
vinfastur."
Halldór Laxness þagnar, horfir
fjarrænu augnaráði inn í bókahill-
ur sínar. Hann velur orð sín hægt
og mælir þau lágt:
— Ragnar hefur einhverja
djúprætta samúð með mannlegu
lífi. Hann hefur ekki getað lifað
öðruvísi en styrkja það sem hann
hefur verið sannfærður um að
væri gott. Þetta hefur verið aflvél-
in í persónuleik hans. Þau verk
sem hann hefur unnið íslenskri
endurreisn hefði enginn annar
getað unnið. Menn eins og Ragnar
eru tilviljun; nánast eitthvert
happ í mannlegu félagi.
Odýrasta jólakveðjan í ðr er
jólakort eftir þinni eigin filmu
Lítiö við og kynnið ykkur úrvalið
LJÓSMYNDAÞJÓNUSTAN S.F
LAUGAVEGI 1 78 REYK JAVIK
SIMI 85811