Morgunblaðið - 24.11.1982, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. NÓVEMBER 1982
57
Ragnar Lár
Myndlist
Valtýr Pétursson
HINN þekkti teiknari Ragnar
Lár hefur búið á Akureyri að
undanförnu. Hann hefur stund-
að auglýsingateiknun þar norð-
urfrá og nú sýnir hann okkur, að
ekki hefur verið iðjuleysi fyrir
að fara hjá honum að undan-
förnu. Ragnar hefur sem sagt
snúið sér á nýjar brautir og lagt
fyrir sig málverk og vatnslita-
myndagerð og brugðið fyrir sig
blandaðri tækni jafnframt því
að stunda pennann og blekið.
Nú hefur Ragnar Lár lagt land
undir fót og komið hingað suður
með sýningu á þessum verkum,
sem hann hefur komið fyrir í
Gallerí Lækjartorgi. Þar eru 43
verk til sýnis, og þungamiðja
þessarar sýningar eru olíumál-
verk, sem eru í meirihluta, en að
mínum dómi virðist einna mest-
ur fengur í vatnslitamyndum
Ragnars. Hann nær í mörgum
þeirra afar fínlegri litameðferð,
sem fellur vel að einföldu formi.
Það mætti ef til vill kalla þessi
verk Ragnars abstraktionir, en
þær virðast allar meira og
minna vera tengdar vissum
fyrirmyndum og væru því rétt-
nefndar stílíseraðar myndir af
stokkum og steinum. Þetta eru
allt nokkuð góðar myndir í lita-
meðferð, og oft á tíðum tekst
Ragnari að láta línuna eins og
dansa í myndfletinum og kemur
þar fram reynsla Ragnars sem
teiknara. En í heild á að líta er
hér á ferð nokkuð ný og forvitni-
leg hlið á þeim Ragnari, sem
maður kannaðist við sem teikn-
ara í blöðum og tímaritum. Þessi
svipur Ragnars er skemmtilegur
og afar geðþekkur að mínu viti,
og ég verð að játa, að litameð-
ferð Ragnars kom mér nokkuð á
óvart.
Eins og margir vita, er teikn-
ing undirstaða þess, að hægt sé
að gera gott málverk, en þessir
tveir þættir þurfa ekki endilega
að fara saman hjá einum og
sama manni. Oft vill svo fara, að
aðeins annar þessara þátta sé
nægilega þroskaður hjá ein-
staklingum og hinn verði að láta
í minni pokann. En nú bregður
svo skemmtilega við hjá Ragnari
Lár, að litameðferð stendur ekki
síður fyrir sínu en sjálf teikning-
in. Ef svo horfir sem heldur í
þessu sambandi hjá Ragnari
Lár, er ég viss um, að vonast
megi góðs árangurs. Enn sem
komið er, verður samt að taka
hlutunum með varkárni, en ég
fullyrði, að þarna eru hæfileikar,
sem mætti rækta í rétta átt.
Af þessum línum getur fólks
séð, að ég hafði ánægju af að líta
inn hjá Ragnari Lár. Raun-
verulega hef ég skrifað hér
nokkuð ákveðið hól. Það er auð-
vitað jafn hættulegt og að
skammast, en stundum verður
að voga, og vogun vinnur og vog-
un tapar, eins og þar stendur.
Þessi sýning stendur aðeins
fram á sunnudagskvöld, og
finnst mér persónulega heldur
snubbóttur dansinn. Vonandi
verður þessi sýning til að örva
Ragnar Lár til meiri átaka á
þessu sviði. Hann er vel vers-
eraður í teikningu, en ætti að
leggja meiri áherslu á það, sem
stendur honum ef til vill enn
nær.
Frábær og heillarík tíð
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Miguel de Cervantes Saavedra:
DON KÍKÓTI FRÁ MANCHA
3. bindi.
Guðbergur Bergsson íslenskaði.
Almenna bókafélagið 1982.
Don Kíkóti í þýðingu Guðbergs
heldur áfram.
Enn er verið að basla við að fá
riddarann raunamædda til að
snúa við svo að æðið renni af hon-
um og staðurinn er Svörtufjöll
með hugljúfum sögum um ástir og
fórnfýsi, en líka hina ómissandi
mannlegu klæki sem skáldskapur-
inn nærist á. Sjálfur kallar Cer-
vantes söguþráðinn tættan og
snúinn, en nútímalesendur eru
vanir öðru eins, kippa sér ekki upp
við útúrdúr.a og innskot. Hvað seg-
ir ekki Cervantes um sögu sína:
„Frábær og heillarík var sú tíð
þegar riddarinn og atgervismað-
urinn Don Kíkóti frá Mancha hélt
út í heiminn, því hann tók jafn
skjótt þá háleitu ákvörðun að
endurreisa og endurfæða hina
hálfdauðu og útkulnuðu reglu far-
andriddaranna; og njótum við
þess vegna á vorri öld, sem skortir
skemmtilega atburði, ekki einung-
is yndisleik hans trúverðugu sögu,
heldur líka ýmissa þátta og at-
burða sem eru ekki síður þægi-
legir, frábærir og sannir en sjálf
sagan."
I þessu bindi segir frá viðureign
Don Kíkóta við vínbelgi á krá þar
sem hann gisti, en eins og Sansjó
Pansa lýsir því taldi hann sig eiga
í höggi við ógurlegan risa, fjand-
mann prinsessunnar Míkomíkonu.
Don Kíkóti heldur við þetta tæki-
færi ræðu um vopnaburð og bók-
menntir og segir réttilega að hvort
tveggja krefjist anda. Svo mikið
var Don Kíkóta niðri fyrir að þótt
hann ætti að vera að éta gleymdi
hann að setja upp í sig matinn.
Áheyrendur fundu til með riddar-
anum sem að þeirra mati var góð-
um gáfum gæddur, en tapaði dóm-
greindinni þegar hann fjallaði um
riddararegluna.
Ein skemmtilegasta sagan í sög-
unni er að þessu sinni um
óskammfeilna forvitnissegginn í
Flórens. Þetta er dæmisaga um
kvennamál tveggja góðra vina.
Þótt hún komi Don Kikóta og.
Sansjó Pansa í rauninni lítið við
þjónar hún þeim tilgangi Cervant-
es að skemmta lesandanum og er í
stíl annarra sagna um svikular
ástir sem hann hefur svo gaman
af að tengja ferð þeirra félaga.
Það er þakkarvert að Don Kík-
óti frá Mancha komi allur og
óstyttur á íslensku og sé fyrstur í
bókaflokki sem ber hið stolta nafn
Úrvalsrit heimsbókmenntanna.
Hagmælska og
hugkvæmni
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
ísleifur Gíslason: DETTA ÚR
LOFTI DROPAR STÓRIR. 134 bls.
Útg.: Ottó A. Michelsen. 1982.
»Stilltur en frjálsmannlegur tók
hann á móti viðskiptavinum, og
leið sjaldnast löng stund áður en
fæddist vísukorn, á hans máli búð-
arvísa: saklaus della til upplyft-
ingar.«
Þannig lýsir Hannes Pétursson
daglegu viðmóti kaupmannsins og
hagyrðingsins sem í hálfa öld setti
svip sinn á Sauðárkrók og varð
snemma landskunnur vegna gam-
anvísna sem voru bæði afar vel
ortar, margar hverjar, og einnig í
besta lagi fallnar til að lyfta skap-
inu upp úr lægð hversdagsleikans.
Af orðum Hannesar Péturssonr
má draga þá ályktun að ísleifur
hafi um ævina ort býsna margar
tækifærisvísur við jafnmörg til-
efni en fæstar verið skrifaðar á
blað. Má því líta á þessa bók sem
úrval.
Isleifur var maður vinsæll, enda
»séntilmaður í háttum,* eins og
Hannes Pétursson orðar það. Þótt
hann væri gamansamur — í raun
ísleifur Gíslason
og veru spaugsamur á yfirborði —
var hann alvörumaður undir niðri.
Má víst segja hið sama um alla
sanna húmorista: menn geta ekki
verið skyggnir á hið spaugilega
nema þeir viti líka af bakhliðinni.
»Þótt kveðskapur Isleifs sé
opinskár,* segir Hannes Péturs-
son í inngangi, »og lýsi vel gaman-
semi hans og kostulegum uppá-
tækjum í málfari, sé að því leyti
Því þessi djúpa sykkósa?
Bókmenntír
Jóhannti Kristjónsdóttir
Lausnarorð: Marie Cardinal.
Snjólaug Sveinsdóttir þýddi.
Útg. Iðunn 1982.
Á síðustu árum hefur komið út
meira af nýjum erlendum skáld-
sögum í þýðingum en áður og er
það lofsvert framtak hjá bókafor-
lögunum að sinna ekki aðeins létt-
um reyfurum, heldur veita fólki
einnig tækifæri til að kynnast
bókum, sem nýkomnar eru í út-
löndum og hafa vakið þar umtal
og athygli. Lausnarorð eftir Marie
Cardinal er þó ekki alveg splúnku-
ný, hún kom út í Frakklandi fyrir
um sex árum, vakti þar eftirtekt
og hefur verið þýdd á mörg tungu-
mál. Ekki hvað sízt á Norðurlönd-
unum. Frændur okkar Danir voru
fyrstir þar til að taka Marie Card-
inal upp á sína arma og hún er nú,
ásamt „kvennahöfundum" eins og
Faye Weldon, Marilyn French og
sjálfsagt ýmsum fleirum, mikill
tízkuhöfundur þar.
Marie Cardinal er fædd í Alsír
og ólst þar upp, nam í París og
giftist þar og um tíma ferðaðist
fjölskyldan vítt um lönd. Smátt og
smátt fór Marie að þjást af hug-
sýki, hún varð að hætta að vinna
og byrjaði síðan í sálkönnuninni
sem Lausnarorðið fjallar um.
Hér er ætlunin að segja sögu um
endurfæðingu, hvernig hugsjúkri
konu tekst að snúa aftur til lífsins
eftir að hafa verið undir handar-
jaðri geðlæknis í fjögur ár. Hún
segir honum frá lífshlaupi sínu,
óstjórnlegri dauðahræðslu, allri
kvöl sinni og angist. Margir hafa
haft á orði, að bókin hafi ekki sízt
vakið umtal vegna þess nakta og
allt að því ófyrirleitna frásagn-
armáta sem einkenni hana. Ég las
einhvers staðar um þessa bók:
„Lesandinn er neyddur til að
ganga inn í veröld hinnar veiku,
upplifa kvöl hennar og taka þátt í
gleði yfir endurlausninni og
endurfæðingunni."
Það er ekki lítið. Hljómar ljóm-
andi vel og maður fer að lesa af
mesta áhuga. Það er forvitnilegt
að reyna að skilja hver hefur verið
rótin að þeim sjúkleika sem konan
á við að stríða, hvernig hann hefur
þróazt og hvernig hún nær tökum
á honum. Það gæti líka verið fróð-
legt að anda að sér hinu horfna
Alsír, franska Alsír í dauðateygj-
unum. En bókin gæti gerzt hvar
sem er, alsírskt andrúmsloft er
ekki í bókinni. Látum svo vera,
Mér þótti öllu bagalegra að sjúk-
leikinn og lýsingin á móður/ dótt-
ur tengslunum snart mig ekki
nema rétt si svona. Það er áreið-
anlega ástæða til að fá komplex út
af því að vera óvelkomið barn, sem
fæðist þegar foreldrar eru að
skilja í heift og hatri, það getur
haft hinar verstu afleiðingar fyrir
samband móður og dóttur. En
ósköp er þetta nú gömul lumma.
Og mér fannst Marie Cardinal
ekki takast að gera angistina
raunverulega né kvölina nístandi.
Þó var stundum eins og ekki vant-
aði nema herzlumuninn. Það var
raunalegt. Það eru fleiri brota-
lamir í bókinni, samband söguper-
sónunnar við mann sinn virðist
ekki koma málinu vitund við,
vegna þess að höfundurinn sökkv-
ir sér á kaf í minnisskrín bernsk-
unnar og einbeitir sér að sjúkleg-
um tengslum við móðurina — trú-
lega vegna þess að hún kemst að
þeirri niðurstöðu að þar sé að
finna uppsprettu þjáninganna.
Þó að margt sé vel skrifað og
stundum sé hægt að kinka kolli
yfir hinu og þessu þá er mér nú
samt spurn, hvað gerðist milli
þeirra mæðgna sem er svona
óskaplega óvenjulegt, ekkert í
þeirra samskiptum virðist svo
hræðilegt að það skýri svo djúpa
sykkósu. Ekki nema eitthvað
fleira komi til sem ekki hefur
heppnast að koma til skila.
skilríki um höfundinn eins og
hann birtist samferðamönnum
jafnaðarlega, þá er hann að hinu
leytinu gölluð heimild ... var ís-
leifur miklu einrænni maður og
alvörugefnari innst inni en þar
verður séð.«
Ætli hending hafi ekki ráðið að
ein vísa Isleifs varð öllum öðrum
frægari, enda sungin við öll hugs-
anleg tækifæri, það er að segja
þessi:
DetU úr lofti dropar stórir,
dignar um í sveitinni.
2x2 eru 4,
taktu í horn á geitinni.
Nú er þessi vísa að því leyti
frábrugðin mörgum öðrum stök-
um ísleifs að engin ein spaugileg
hugmynd liggur að baki henni.
Óskyldum hugmyndum er raðað
saman. En það skapar einmitt þær
andstæður sem gera vísuna minn-
isstæða, auk þess sem hún er sér-
lega lipur í hrynjandinni. Þjóðsag-
an segir að ísleifur hafi aðeins ort
seinni helming vísunnar. En
Hannes Pétursson leiðir að því
gild rök að hann sé höfundur
hennar allrar. Það sem greinir
skáld frá hagyrðingi er kannski
fyrst og fremst þetta: að geta sett
fram samlíkingar og andstæður.
Eftirfarandi vísa sannar að ísleif-
ur hafði það á valdi sínu:
Enginn veður yfir Níl
án þesN vökni kálfi,
og ekki er hægt að yrkja í bíl,
allt er á reiðiskjálfí.
Þegar ísleifur var hálfníræður
hafði Matthías Jphannessen við
hann blaðaviðtal. ísleifur lét þess
þá getið að minni sitt væri tekið
að bila og »því til sönnunar get ég
lofað þér að heyra vísukorn:«
Hrakar bæði heyrn og sjón,
sem hafa starfí skilað,
en heilsu minni tel ég tjón,
að toppstykkið er bilað.
Eins og vísa þessi ber með sér
orti ísleifur á því máli sem talað
var í kringum hann og þess vegna
hittu stökur hans beint í mark.
Ekki mun þá hafa talist skáldlegt
að kalla höfuðið »toppstykki«,
enda skírskotar líkingin ekki til
neinna gullaldarbókmennta held-
ur til hversdagsmáls á tækniöld.
En svona talshætti viðhöfðu menn
þegar vel lá á þeim og þeir vildu
vera orðheppnir; og það skildist.
Mun varía unnt að lýsa ísleifi og
kveðskap hans í færri orðum né á
gagnorðari hátt en systir hans
lýsti honum í Morgunblaðsviðtali
sem Jóhanna Kristjónsdóttir átti
við hana fyrir fáeinum árum, en
systir ísleifs sagði þá meðal ann-
ars: »Hann var mikill spaugari og
hagyrðingur og hvarvetna vel lát-
inn.«
Hannes Pétursson lýsir einnig
með ágætum í inngangi mannin-
um og skáldinu og andrúmi því
sem í kringum hann lék.
Nokkrar gamlar myndir eru í
bókinni — af ísleifi, verslun hans;
og svo af Sauðárkróki frá fyrri
hluta aldarinnar.