Morgunblaðið - 24.11.1982, Blaðsíða 10

58
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. NÓVEMBER 1982
Frumvarpsdrög útvarpslaganefndar:
Ríkisútvarpinu
tryggð forréttindi
— slíka mismunun er ekki hægt að líða
— segir Auðun Svavar Sigurðsson, stjórnarmaður í SUS
í kjölfar þess að útvarpslaga-
nefnd skilaði áliti sínu á formi
frumvarpsdraga, ákvað stjórn SUS
að taka frjálsa fjöimiðlun til sér-
stakrar meðferðar og kynningar.
Einum stjórnarmanna SUS var fal-
ið yfirumsjón þessa verkefnis, en
það er Auðun Svavar Sigurðsson
læknanemi. Umhorfssíðan leitaði á
dögunum til Auðuns og innti hann
álits á frumvarpsdrögum útvarps-
laganefndar.
„Saga frjálsra fjölmiðla ein-
kennist af stöðugum átökum við
ríkisvaidið. Einræðisherrar fyrr
á öldum reyndu að koma höndum
yfir fjölmiðla þeirra tíma vegna
óttans um að þeir snerust gegn
þeim og þeir nýttu sér þá til að
tryggja sig í sessi. Þessi viðleitni
valdhafanna átti sér djúpar ræt-
ur í heimspeki þeirra Platóns og
Hegels, sem kenndu að ríkið væri
markmið í sjálfu sér og ætti því
allan rétt, en einstaklingarnir
hefðu aðeins tilgang sem hluti
ríkisheildarinnar.
Það var svo með byltingum 18.
og 19. aldar og kröfu fólksins um
lýðræði að settar eru fram kröf-
ur um fullt tjáningarfrelsi og
forsendu þess — frjálsa fjölmiðl-
un. Þessi krafa var í anda upp-
lýsingastefnunnar og byggð á
hugmyndinni um náttúrurétt
mannsins, ásamt hugmyndinni
um hinn skynsama mann, sem
gæti greint sannleikann frá lyg-
inni. Það var á þessum tíma sem
J.S. Mill ritaði: „Þótt gervallt
mannkyn, að einum frátöldum,
væri sömu skoðunar og aðeins
þessi eini á öndverðum meiði, þá
hefði mannkynið engan meiri
rétt til að þagga niður í honum
en hann ti! að þagga niður í því,
væri það á hans valdi.“
Frjáls fjölmiðlun sprengdi nú
af sér fjötra valdahafnna og í
kjölfar þess spruttu upp einka-
fyrirtæki, sem sáu um alla fjöl-
miðlun. Frjálshyggjumenn
þeirra tíma settu fram kenning-
una um hinn frjálsa markað
hugmyndanna, þar sem einstakl-
ingarnir gátu óþvingað valið á
frjálsum samkeppnismarkaði
hugmyndanna hvað þeir töldu
vera satt og rétt en voru ekki
komnir undir náð valdhafanna
um að skammta þeim „sannleik-
ann“. Frjáls fjölmiðlun gegndi þá
þegar andstæðu hlutverki —
takmarkaði vald ríkisins og
gætti réttar fólksins.
Þegar fram kom á þessa öld og
ný tækni í fjölmiðlun kom fram
tókst ríkisvaldinu víða að endur-
nýja stöðu sína. Ríkisvaldið
tryggði sér einokunaraðstöðu á
sviði útvarpsfjölmiðlunar, eða
setti einkareknum stöðvum veru-
legar skorður. Þessi frelsisskerð-
ing var studd ýmsum óljósum
rökum um „ófullkomleika mark-
aðarins", vanhæfni einstakl-
inganna til að sjá um svo viða-
mikinn rekstur og vanþroska al-
mennings til að greina kjarnann
frá hisminu á frjálsum markaði
hugmyndanna. Allt eru þetta rök
í anda ríkisforsjárhyggjunnar,
sem mjög hafði vaxið fiskur um
hrygg. Ríkisvaldinu var ætlað að
melta og skammta upplýsingar
til fólksins, því valdhafarnir
þekktu betur þarfir fólksins en
það sjálft og er það í fullkomnu
samræmi við hina landsföður-
legu forsjárhyggju þeirra.
Þessa forsjá sjáum við í sinni
fullkomnustu mynd í alræðis-
ríkjum nútímans en þar hefur
þróunin verið í anda þeirra Heg-
els, Marx og Lenins. Þar er öll
fjölmiðlun ríkiseinokuð og hlut-
verk hennar er ekki að miðla
réttum upplýsingum til fólksins
heldur að treysta alræði valdhaf-
anna í sessi. Þetta er í fullkomnu
samræmi við hugmyndafræði al-
ræðishyggjunnar eins og prófess-
or Ólafur Björnsson hefur svo vel
Auðun Svavar Sigurdsson
lýst í bók sinni Frjálshyggja og
alræðishyggja.
í dag stöndum við enn á tíma-
mótum í baráttunni fyrir frjálsri
fjölmiðlun. Tæknibylting hefur
orðið á þessu sviði, sem þegar
hefur rofið skarð í einokunar-
fjötra ríkisins. Á þessu hefur
ríkisvaldið áttað sig og hvar-
vetna í dag getur að líta tilraunir
þess, í þeim löndum þar sem
frelsi fjölmiðla hefur verið tak-
markað, til að beisla þessa þróun
og koma á skipan mála, sem væri
ríkisvaldinu hagstæð.
í þessu ljósi og með þessa sögu
í huga verðum við að skoða stöðu
fjölmiðlunar á íslandi í dag.
Frumvarpsdrögin eru örvænt-
ingarfull tilraun ríkisins til að
beisla þróunina í þessum efnum
og tryggja rétt og hlutverk ríkis-
ins í fjölmiðlun um ókomna
framtíð," sagði Auðun.
Hvaða meginbreytingum er gert
ráð fyrir í frumvarpsdrögunum?
„Meginbreytingarnar felast í
því að rofin er einokun Ríkisút-
varpsins með því að veita öðrum
aðilum leyfi til staðbundins út-
varpsrekstrar, bæði sjónvarps og
hljóðvarps."
En þýðir þetta ekki í fram-
kvæmd að fjölmiðlun á íslandi er
orðin frjáls?
„Síður en svo. Frumvarpsdrög-
in gera ráð fyrir því að sníða
einkareknum útvarpsstöðvum
mjög þröngan stakk en jafn-
framt er gert ráð fyrir stórefl-
ingu Ríkisútvarpsins. Auk þess
eru margir lausir endar í frum-
varpsdrögunum sem skipt geta
sköpum um framtíðarskipan
þessara mála.“
Geturðu fært nánari rök fyrir
þessu?
„Þeim aðilum, sem hyggjast
reka útvarpsstöðvar, er gert að
uppfylla ákeðin almenn skilyrði
fyrir starfsleyfi. Þessi skilyrði
eru of þröng og gætu í sumum
tilfellum komið í veg fyrir að upp
spretti nýjar útvarpsstöðar. T.d.
er einkareknum stöðvum gert
skylt að starfa einungis stað-
bundið. Þetta takmarkar bæði
fjölda notenda og tekjumögu-
leika stöðvanna og þar með getu
þeirra til að bjóða upp á vandað
og fjölbreytt dagskrárefni. Þetta
skilyrði er sett til að mismuna
útvarpsstöðvum í samkeppni við
Ríkisútvarpið, sem áfram mun
hafa einkarétt til að útvarpa til
allra landsmanna í einu.
Annað dæmi væri um neitun-
arvald sveitarstjórna í leyfisveit-
ingúm, hver á sínum stað. Þetta
opnar möguleika fyrir sveitar-
stjórnir til að hefta frjálsan út-
varpsrekstur, þrátt fyrir meiri-
hlutavilja Alþingis í þessum efn-
um. Hefðu menn t.d. treyst
vinstri meirihlutanum sáluga í
borgarstjórn Reykjavíkur til að
tryggja frjálsa fjölmiðlun þar?
Ef við skoðum næst rekstrar-
grundvöll nýrra útvarpsstöðva
eins og hann er hugsaður í frum-
varpsdrögunum, kemur í ljós að
honum eru settar mjög þröngar
skorður. Útvarpi um þráð (kapal-
útvarp), ásamt stöðvum sem
senda einungis til áskrifenda
sinna, er óheimilt að afla fjár til
dagskrárgerðar með auglýsing-
um en er ætlað að skrimta á
áskriftargjöldum eingöngu. Aðr-
ar 'stöðvar ráða hvorki hlutfalli
auglýsinga í sinni dagskrá né
auglýsingataxta, sem er eina
tekjulind þeirra. . Ríkisútvarpið
er með þessu tryggð alger for-
réttindi í samkeppninni með alla
sína tekjustofna — afnotagjöld,
auglýsingar, aðflutningsgjöld af
útvarps- og sjónvarpstækjum,
auk beinna ríkisstyrkja. Slíka
mismunun í samkeppni er ekki
hægt að líða.“
Það gætir mikillar tilhneigingar
til miðstýringar á öllum útvarps-
rekstri í þessum frumvarpsdrögum.
Hvað viltu segja um þann þáttinn?
„Útvarpsréttarnefnd, sem
skipa á fulltrúum stjórnmála-
flokkanna, er falið gífurlegt vald.
Hún úthlutar leyfum, ákveður
leyfisgjald og auglýsingataxta,
vakir yfir dagskrárstefnu út-
varpsstöðvanna og getur hlutast
til um dagskrá þeirra. Þá fylgist
hún með því að lögum og reglu-
gerðum sé framfylgt og getur
svipt útvarpsstöðvar réttinum til
að útvarpa ef hún telur mönnum
eða málefnum misboðið.
Það er ljóst að með þessu hlut-
verki og skipan nefndarinnar er
opnað fyrir slíkum pólitískum
hrossakaupum á milli stjórn-
málaflokkanna að einsdæmi
verður í íslensku stjórnkerfi.*
Hvers vegna ætti ekki allt eins
að setja upp slíkt miðstýringar-
kerfi yfir alla bóka- og blaðaút-
gáfu landsmanna?"
★ Hér er verið að hlaða upp miðstýrðu
skömmtunarkerfi á öllum útvarpsrekstri,
sem mun takmarka frelsi til útvarpsrekstr-
ar með þeim hætti sem óþolandi er.
Þú talar um lausa enda í frum-
varpsdrögunum, sem geta haft af-
gerandi áhrif á skipan mála í fram-
tíðinni. Hvað áttu við með því?
„Frumvarpsdrögin gera ráð
fyrir því að Alþingi afsali sér
valdi til ráðherra og embætt-
ismanna í mikilvægum atriðum,
sem geta haft grundvallarþýð-
ingu fyrir rekstur nýrra út-
varpsstöðva. Þar má nefna
ákvæði um eignarrétt á móttöku-
og senditækjum til útvarps-
rekstrar, kröfur um innihald
dagskrár og skattlagningu þess-
ara fyrirtækja, bæði beina og
óbeina. Sömu sögu er að segja
um tæknilegar kröfur til stöðv-
anna. Um þessi atriði eru engin
eða óljós ákvæði í drögunum og
gert er ráð fyrir því að ráðherra
taki ákvörðun um þau.
Ráðherra mun væntanlega
ráðfæra sig við viðkomandi emb-
ættismenn ríkisins og fá hjá
þeim sérfræðilegt álit. Það væri
kaldhæðni örlaganna að sérfræð-
ingar Pósts og síma og Ríkisút-
varpsins kæmu til með að móta
þær reglur, sem „frjálsar" út-
varpsstöðvar ættu að fylgja. Ég
vil ekki hugsa þá hugsun til enda,
þegar láta á tvær forhertustu
. afturhalds- og einokunarstofn-
anir ríkisins semja starfsreglur
fyrir „frjálsan" útvarpsrekstur.
Það kann aldrei góðri lukku að
stýra."
Baráttumenn gegn frjálsri fjöl-
miðlun hafa varað við þessu frum-
varpi og jafnvel talið það vega að
menningarlegu sjálfstæði þjóðar-
innar. Hvað viltu segja um þá hlið
málanna?
„Rétt er það að einokunarsinn-
ar, sem eiga allt sitt undir einok-
un Ríkisútvarpsins, ásamt aft-
urhaldssömum og stjórnlyndum
stjórnmálamönnum, hafa risið
upp á afturfæturna til að rétt-
læta áframhaldandi frelsisskerð-
ingu á þessu sviði og tryggja
áfram einokunaraðstöðu Ríkis-
útvarpsins. Þeir munu, ef losað
verður um einokunina, missa
Hluti fundarmanna á Kópavogsfundinum.
Velheppnaðir
fundir SUS
SAMBAND ungra sjálfstæð-
ismanna gekkst í haust fyrir funda-
herferð víða um land, en fundaefn-
ið var „Einstaklingsframtak eða
ríkisforsjá“.
Geir H. Haarde, formaður
SUS, sagði í samtali við Morgun-
blaðið að fundirnir hefðu verið
haldnir í öllum kjördæmum
landsins. Geir sagði að nauðsyn-
legt væri að vekja sem flesta
landsmenn til umhugsunar um
það, hvort þeir vilji meiri ríkis-
afskipti, meiri skattheimtu og
meiri íhlutun ríkisvaldsins, en
þess sæjust merki að ríkisfor-
sjármennirnir færðu sig stöðugt
upp á skaftið. Við þeirri þróun
væri ekki unnt að bregðast nema
með eflingu frumkvæðis ein-
staklinganna og að veita þeim
frelsi til athafna.
Geir sagði að fundirnir hefðu
verið þokkalega sóttir og vel-
heppnaðir og umræður einkennst
af hreinskilni og baráttuhug.
„Sjálfstæðisflokkurinn hefur nú
gullvægt tækifæri til að sýna
fram á, að sá kostur sem hann
býður með trú á einstaklinginn
er lífvænlegri en íhlutunarárátta
ríkisforsjármanna," sagði Geir
H. Haarde.