Morgunblaðið - 13.01.1983, Síða 18

Jg MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. JANÚAR 1983
Um samgöngumál og byggðaþróun
— eftir Júlíus Sólnes
Eitt stærsta og mikilvægasta
verkefni okkar íslendinga á næstu
árum er að bæta samgöngur í
landi voru. Allir landsmenn eru
fyrir löngu orðnir þreyttir á því að
þeysa um landiö á vondum mal-
arvegum, í rykmekki á sumrin og
ófærð á veturna, svo ekki sé talað
um' hvernig ökutækin drabbast
niður og eyðileggjast miklu fyrr
en ella vegna vondra vega. Það
hefur margsinnis verið sýnt fram
á, að það er þjóðhagslega hag-
kvæmt að byggja trausta og góða
vegi með bundnu slitlagi. Sparn-
aðurinn, sem hlýzt af fljótari og
greiðari samgöngum og minnkuð-
um viðhaldskostnaði ökutækja, er
óumdeilanlegur. Um það eru allir
sammála. En hvar á að finna fjár-
magn hjá 230 þúsunda manna þjóð
til þess að leggja vegi með bundnu
slitlagi í landi, sem er 3svar sinn-
um stærra en t.d. Danmörk. Það
er því ljóst, að gífurleg ábyrgð
hvílir á herðum þeirra, sem deila
því litla fjármagni, sem þjóðin er
aflögufær um til vegagerðar. Bæði
þarf að hugsa um hag alþjóðar og
sinna ákveðnum verkefnum, sem
eru forsenda þróun byggðar á við-
komandi stað.
Byggdaþróun og
samgöngumál
I nútíma þjóðfélagi eru góðar
samgöngur forsenda fyrir þróun
byggðar. Einangrun veldur hnign-
un og byggðin stendur í stað. Góð-
ar samgöngur eru lyftistöng fyrir
verslun og viðskipti. Með mark-
vissum áætlunum um samgöngu-
mál er því hægt að stýra þróun
byggðar í þann farveg, sem talinn
er æskilegur. Það er því fróðlegt
að skoða vegaáætlun og langtíma-
áætlun í vegagerð, sem lögð var
fram á þingi í haust. Áætlunin
hefur ekki verið endanlega sam-
þykkt á Alþingi, en allir þing-
flokkarnir munu hafa samþykkt
hana.
Langtímaáætlunin ber merki
þeirrar stefnu í byggðamálum,
sem hefur einkennt þjóðfélagið í
ein 15 ár. Með góðu eða illu skal
öllu landinu haldið í byggð hvort
sem einhver vitglóra er í því eða
ekki. Fjármagni og kröftum er
dreift yfir allt landið eins og sáð-
korni yfir akur og reynt að gera
það sem jafnast, þótt stundiyn
vilji myndast skafl á stöku stað
fyrir harðfylgni einstakra þing-
manna. Engum hefur dottið í hug
að staldra við og íhuga hvoft hægt
sé að halda 230 þúsund manns, eða
öllu heldur 100 þúsund, þar sem
130 þúsund íslendingar búa sam-
þjappaðir á suðvesturhorninu,
dreifðum yfir alla byggilega sem
miður byggilega staði þessa lands.
Á því er hins vegar ekki nokkur
vafi, að á næstu áratugum mun
byggð á íslandi þjappast saman og
myndast nokkrir sterkir byggða-
kjarnar, hvort sem framsóknar-
mönnum líkar það betur eða ver.
Tökum atvinnumálin sem dæmi.
Öllum er Ijóst, að eigi að tryggja
komandi kynslóðum næg atvinnu-
tækifæri verður það að gerast með
stórfelldri uppbyggingu iðn-
fyrirtækja, þar sem bæði sjávar-
útvegur og landbúnaður virðast
fullnýttir hvað þetta atriði varðar.
Iðnaður þrífst fyrst og fremst í
þéttbýli, og markviss iðnþróun-
arstefna kallar því á þéttari
byggð. Þá má benda á, að almenn-
ingur gerir allt aðrar kröfur til
lífsins en forfeður okkar, sem
reyndu að dreifa sér sem mest um
landið. Fólk vill hafa greiðan að-
gang að verzlunum, skólum, heil-
brigðisþjónustu og alls kyns
menningarstofnunum svo sem
leikhúsum, kvikmyndahúsum,
skemmtistöðum og fl. En þetta er
aðeins hægt, þar sem öflug byggð
er til staðar, og í dag er það aðeins
höfuðborgarsvæðið, sem getur
Júlíus Sólnes, formaður VÍ
boðið upp á þessa möguleika ef
Akureyri ein er undanskilin.
Nú má ekki skilja orð mín svo,
að það eigi að leggja sveitirnar og
alla smærri staði í eyði. Þvert á
móti. Með öflugum þéttbýliskjörn-
um er betri grundvöllur fyrir
blómleg landbúnaðarhéruð og alla
smærri staði í næsta nágrenni.
Þetta ætti að vera öllum ljóst sem
ferðast um nágrenni Reykjavíkur
og blómleg landbúnaðarhéruð
Eyjafjarðar og Suðurlands.
Langtímaáætlun um vega-
gerð fram til ársins 1994
Ef gluggað er í langtímaáætlun-
ina kemur margt einkennilegt í
ljós. Á mörgum fjölförnustu köfl-
um hringvegarins eru litlar sem
engar framkvæmdir fyrirhugaðar
fyrr en síðast á tímabilinu. Þannig
er til dæmis ekki gert ráð fyrir því
að hefja framkvæmdir við veginn
frá Fossá að Kjósarskarðsvegi og
upp í Hvammsvík fyrr en á árun-
um 1987—1990. Enn furðulegra er
að sjá, að vegurinn fyrir Hval-
fjarðarbotn er ekki á dagskrá fyrr
en undir 1994. Hins vegar er ein
allra stærsta tala, sem sést í lang-
„í nútíma þjóðfélagi eru
góðar samgöngur for-
senda fyrir þróun byggðar.
Einangrun veldur hnignun
og byggðin stendur í stað.
Góðar samgöngur eru
lyftistöng fyrir verslun og
viðskipti. Með markviss-
um áætlunum um sam-
göngumál er því hægt að
stýra þróun byggðar í
þann farveg, sem talinn er
æskilegur.“
timaáætluninni, kr. 52,9 milljónir,
á vegi nr. 34, kafla 05. Væri gaman
að fá nánari skýringar á þeirri
framkvæmd og útreikninga á arð-
semi hennar, en hér mun vera um
að ræða svokallaða Ölfusárósabrú.
Er hún fyrirhuguð á tímabilinu
1987-1990.
Ef hringvegurinn er skoðaður
sérstaklega vekur það ennfremur
athygli hversu kjördæmunum hef-
ur verið mismunað gegnum árin.
Kemur þetta fram i niðurstöðum
áætlunarinnar fyrir hin ýmsu
kjördæmi. Lagningu hringvegar-
ins með bundnu slitlagi á Suður-
landi og Norðurlandi vestra verð-
ur nánast lokið á timabilinu. Á
Vesturlandi verða eftir um 125
kílómetrar malarvega og á Norð-
urlandi eystra um 157, sem eru þó
mun þéttbýlli kjördæmi. Á Norð-
urlandi eystra vekur það ennfrem-
ur athygli, að Akureyri losnar
ekki úr þeirri einangrun í sam-
göngulegu tilliti, sem augsýnilega
er farin að hafa mjög slæm áhrif á
vöxt og viðgang staðarins. Það er
annars undarlegt þegar litið er til
baka, að lítið sem ekkert hefur
verið unnið við hringveginn um-
hverfis Akureyri. Malbikaður veg-
ur frá Akureyri út að Mold-
haugnahálsi er nánast það eina,
sem gerzt hefur í nær 20 ár.
Aðeins virðist þó vera að rofa til
í vegamálum Akureyringa. Lagn-
ing nýs vegar yfir Leirurnar í
botni Eyjafjarðar er á dagskrá á
næstu 3 árum. Ennfremur er gert
ráð fyrir að ljúka veginum yfir
Víkurskarð og áfram um Kinnina
til Húsavíkur fyrir 1987. Þannig
skapast loksins viðunandi sam-
band milli Akureyrar og Húsavík-
ur og var sannarlega tími til kom-
inn. Hins vegar mun einangrunin
til vesturs ekki rofin fyrr en undir
lok timabilsins, þ.e. 1994, með
lagningu vegar um Norðurárdal
upp á Öxnadalsheiði. Blönduós-
ingar og Sauðkrækingar munu því
áfram kjósa að sækja þjónustu og
verzlun alla leið til Reykjavíkur,
sem er orðin mun auðfarnari leið,
a.m.k. yfir vetrarmánuðina.
béttbýliskjarnar
og staöa Akureyrar
Á næstu árum og áratugum
mun fólkið í landinu þjappa sér
saman og flytjast búferlum ef með
þarf í leit að nýjum atvinnutæki-
færum. Þetta er óhjákvæmileg
þróun og því fyrr, sem ráðamenn
gera sér þetta ljóst, því betra.
Eins og nú horfir, ef ekkert verður
að gert, er í raun ekki nema um
einn stað að ræða, þ.e. höfuðborg-
arsvæðið. Engum dettur í hug, að
það sé einhver glóra í því, að allir
Islendingar setjist að í Reykjavík
og nágrannabyggðum hennar,
enda er höfuðborgarsvæðið ekki í
stakk búið að taka við öllu fleira
fólki án þess að verða algert lág-
launasvæði. Það er þegar orðið
verulegt álag á Reykjavík, að aldr-
að og lasburða fólk flyzt þangað
unnvörpum, þar sem ekki er hægt
að veita því viðunandi umönnun
annars staðar.
Nordisk Textiltriennal
Myndlist
Valtýr Pétursson
Að Kjarvalsstöðum er nú haldin
stór og merkileg sýning á TEXTII
frá öllum þjóðum Norðurlanda.
Þetta mun vera þriðja sýning af
þessu tagi, og hefur hún verið haldin
með þriggja ára millibili, eins og
nafn sýningarinnar bendir til. Þessi
sýning fer um öll Norðurlönd og er
því merkileg að því leyti, að saman-
burður ætti að fást hverju sinni um
stöðu þessarar listgreinar í viðkom-
andi löndum. Textil er margslungin
listgrein, sem á sér sínar eigin hefð-
ir, og eins og allar hefðir í dag á það,
sem á undan er gengið, í vök að
verjast fyrir alls konar nýjungum.
En einmitt þetta atriði er ef til vill
einna Ijósasta atriðið á þessari fal-
legu sýningu, sem nú er í báðum
sölum Kjarvalsstaða.
Ég sagði hér að ofan fallegu
sýningu, og á það sannarlega við
og ekki eingöngu um sýninguna
sjálfa, heldur og einnig um sýn-
ingarsalina á Kjarvalsstöðum, en
þar hefur skeð undur. Hinum
niðurdrepandi gráa lit, sem þar
var á veggjum og gerði vart að-
gengilegt að hengja listaverk á,
hefur verið útrýmt, og gólf verið
lökkuð að nýju, svo að umhverfið
er allt eins ákjósanlegt og völ er á.
Aðeins loftið er á sínum stað, en
allir, sem á Kjarvalsstaði koma,
vita hvað það þýðir.
Játað skal hér, að sá er þetta
ritar, veit hreint ekki neitt um
tæknileg brögð á sviði textil-
framleiðslu. Því legg ég ekki út á
þá braut að fjalla um þá hlið
málsins. En það er einnig mynd-
ræn hlið á þessari listgrein, og
hún verður að duga að sinni. Það
er ekki kallaremban á þessari sýn-
ingu, mér tókst aðeins að finna
þrjá af því kyni í sýningaiskrá,
sem gefur til kynna, að sýnendur
séu 86. Af þessum fjölda eiga ís-
lendingar fimm fulltrúa, og eru
það allt konur. Það svona jaðrar
við, að þetta séu kvennasamtök, en
hvað með það, þarna er margt að
skoða og athuga. Þarna úir og grú-
ir af alls konar hugmyndum, og
fjöldinn allur er þar af stíltegund-
um, sem of langt mál yrði að
greina hér, en hitt verður að segj-
ast eins og er, að flest, ef ekki öll
þessi verk, eru þess virði, að þau
séu skoðuð. Sumt er þarna betra
en annað, eins og alltaf vill verða,
þegar svo stór hópur sýnir í einu.
Það er ekki sjáanlegt mikið bil
milli landa á þessari sýningu, og
sérkenni hverrar þjóðar virðast
ekki liggja á Iausu. Þarna mynda
sem sé Norðurlönd eina heild, og
lengi hefur það verið draumur
listforkólfa á þessu svæði að svo
væri. Má því segja, að sá draumur
rætist að nokkru með þessari sýn-
ingu. Samt fór nú svo fyrir mér, að
ég stöðvaðist meir en góðu hófi
gegndi við verk eftir danskar kon-
ur, og sumar þeirra eru með bestu
verk á þessari sýningu að mínum
dómi. Þarna eru abströkt verk,
fígúratíf verk, koncept-verk og
margt fleira. Aðferðirnar eru
margvíslegar og gefa innsýn í að
möguleikarnir eru margir. Efni-
viður er einnig mjög margbreyti-
legur, og allt verður þetta lifandi
fyrir bragðið. Og ekki fer það milli
mála, að hér eru konur á ferð, sem
kunna sitt fag.
Ekki ætla ég mér að fara hér út
í sundurgreiningu á þessum verk-
um, en mig langar til að benda á
nokkra þeirra Iistamanna, sem að
mínum dómi eiga þarna verk, sem
verða minnisstæð: Agnet Brugs-
gaard, Mary-Ann Hansen, Nanna
Hertoft, Conni Maria Johnsen,
Birgitte Kath og Karen Serena
Möller allar frá Danmörku. Leena
Holme-Kolhinen, Eila Rantanen
frá Finnlandi. Sigur laug Jóhann-
esdóttir og Hildur Hákonardóttir
frá íslandi. Synnöve Anker Aur-
dal og Turid Holter frá Noregi, og
Svíþjóð rekur síðan lestina með
Annette Faþlsten og Ingela Ber-
entsson.
Það er ókostur við jafn stórar
sýningar og þessa, hve mikill
fjöldi sýnenda kemur þar fram.
Það hlýtur að orsaka litla umfjöll-
un um hvern og einn listamann,'en
á hinn bóginn gefur slík sýning
góða heildarmynd af því, hvað er
að gerast á þessu sviði í viðkom-
andi löndum.
Lítill viðbætir er við þessa stóru
sýningu og nefnist það: Minitextil
ísland. Ekki veit ég, hvort þessi
þáttur er nema viðbót við sýning-,
una hér, eða hvort þarna er um
viðauka að ræða, sem fylgir sýn-
ingunni á leið hennar um Norður-
lönd. Þetta eru lítil verk í alls kon-
ar efni, sem 11 listakonur hérlend-
ar hafa tekið saman. Þarna eru
margar og skemmtilegar hug-
myndir á ferð og hafði ég ánægju
af að sjá þessa litlu og fínlegu
hluti. Sérstök sýningarskrá fylgir
þessari deild, og er hún með því
minnsta af þeirri gerð, er ég hef
séð. En myndarleg sýningarskrá
fylgir aðalsýningunni, ef svo má
segja, með fjölda mynda af verk-
um viðkomandi listamanna.
í heild er þetta eftirtektarverð
sýning, og ég hafði bæði gagn og
gaman af að skoða þessa hluti.
Það er mikill fengur fyrir okkur
hér að fá slíka sýningu, og ég
hugsa, að fleiri verði fegnir að sjá,
hvað er að gerast á þessu sviði en
ég-