Morgunblaðið - 09.02.1983, Blaðsíða 4

52
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. FEBRÚAR 1983
Málsvörn fyrir Sovétríkin
og Alþýðubandalagið
Bækur
Björn Bjarnason
Fyrir hátíðarnar gaf Mál og
menning út bókina Með storminn í
fangið III eftir Brynjólf Bjarna-
son. Hún hefur að geyma greinar,
ræður og viðtöl frá árunum
1972—1982.1 rúma hálfa öld hefur
Brynjólfur verið brautryðjandi og
hugmyndasmiður þeirra, sem hafa
undirtökin í Alþýðubandalaginu.
Svavar Gestsson, formaður Al-
þýðybandalagsins, lýsti Brynjólfi
svo í áramótagrein í Þjóðviljanum
31. desember 1982: „Fáir menn
hafa um dagana undirstrikað
skarpar nauðsyn samstöðunnar
fyrir sjálfstæðishreyfingu íslend-
inga og samtök launafólks en
Brynjólfur Bjarnason." Á tyllidög-
um Alþýðubandalagsins er Brynj-
ólfi jafnan sýndur sómi og situr
hann þar á sama bekk og Einar
Olgeirsson, en þeir stofnuðu
Kommúnistaflokk íslands saman
1930 og síðar Sósíalistaflokkinn,
en til þessara flokka rekur Al-
þýðubandalagið pólitískar ættir
sínar. Af því sem Brynjólfur hefur
að segja í hinni nýju bók, er vert
að staldra við þrjú meginatriði:
1) Hann heldur uppi vörnum fyrir
óhæfuverkin í Sovétríkjunum.
2) Hann setur traust sitt á friðar-
ást Sovétríkjanna. 3) Það er
bundið við Alþýðubandalagið að
óskir hans um byltingarsinnaðan
sósíalískan flokk á fslandi rætist.
I.
Vilmundur Gylfason ræddi við
Brynjólf Bjarnason í útvarpi 24.
ágúst 1973. Vilmundur spurði:
Hreinsanirnar í Moskvu: Voru
þær söguleg nauðsyn eða grimmd-
arverk hrotta? Brynjólfur svaraði:
„Á jæssum árum var barist upp á
líf og dauða í Sovétríkjunum og
það fór fram undirbúningur undir
stríð við erlent ofurvald, þar sem
um líf og dauða var að tefla. Það
er augljóst, að á slíkum tímum,
þar sem aðeins er um það spurt að
lifa af, er andstæðingunum ekki
sýnd nein miskunn. Og hér var
vissulega meira í húfi en líf Sov-
étríkjanna einna saman, heldur
sigur eða ósigur fasismans í allri
Evrópu og líf sósíalismans í heim-
inum um langan aldur ...
Það hafa verið skrifaðar margar
bækur og kynstrin öll af lesmáli
um hreisanirnar í Sovétríkjunum
og það sem gerðist þar á hinu
svokallaða Stalíntímabili á fjórða
áratugnum... En langmest af
þessum skrifum er áróður,
órökstuddar fullyrðingar og get-
gátur gripnar meira eða minna úr
lausu lofti. Fyrir mér eru þessir
hlutir alltof mikið alvörumál, til
þess að ég vilji taka þátt í slíkum
leik. Ég neita blátt áfram að fella
dóma, sem ekki byggjast á neinni
öruggri þekkingu heldur fullyrð-
ingum, getgátum eða dylgjum. Ég
hef reynt að hafa það fyrir reglu
að rannsaka fyrst staðreyndirnar
og reyna að komast að öruggri
niðurstöðu og leggja síðan dóm á
málin, en ekki fyrr.“
„Ég neita blátt áfram að fella
dóma,“ sagði Brynjólfur Bjarna-
son um hreinsanirnar miklu og í
Helgarpóstinum í maí 1982 sagði
Ingi R. Helgason, einn af mátt-
arstólpum Alþýðubandalagsins og
gullkistuvörður þess, þegar hann
var spurður, hvort stefna Kreml-
verja væri rétt: „Ég kveð ekki upp
svoleiðis dóma.“ Ingi hefur kveðið
upp dóma í mörgum málum fyrir
flokk sinn, svo sem í súrálsmálinu,
en hann dæmir ekki Kremlverja
frekar en Brynjólfur Bjarnason.
í grein, sem Alexander Solzhen-
itsyn ritaði í tímaritið Foreign Af-
fairs, sumarið 1980, kemst hann
svo að orði, að aldrei hafi neinn
„stalínismi" verið til, hvorki í orði
né á borði. Þetta hugtak hafi verið
fundið upp eftir 1956 af mennta-
mönnum meðal evrópskra vinstri-
sinna til að bjarga „hugsjónum"
kommúnismans. Og aðeins af ill-
girni sé hægt að kenna Stalín við
„rússneska þjóðerniskennd" —
þennan mann, sem drepið hafi 15
milljónir rússneskra bænda, brot-
ið rússneska bændastétt á bak aft-
ur og þar með Rússland sjálft, og
fórnað lífi meira en 30 milljóna
manna í síðari heimsstyrjöldinni,
sem hann háði án minnsta tillits
til undirstöðuatriða í herfræði og
af mikilli mannfyrirlitningu.
Solzhenitsyn heldur því fram, að
hið kommúníska lögreglukerfi
hafi svipt yfir 60 milljónir manna
lífi frá því að Lenín lagði grund-
völlinn að því.
í greininni Viðvörun til Vestur-
landamanna, sem birst hefur á ís-
lensku í bókinni Frelsisbaráttan í
Ráðstjórnarríkjunum, segir Alex-
ander Solzhenitsyn:
„Samkvæmt útreikningum hlut-
lausra sérfræðinga úr ná-
kvæmustu tölum, sem til eru um
Rússaveldi fyrir byltinguna og ná
yfir síðustu 80 ár keisaraveldisins
— þegar lífi keisarans og fjöl-
skyldu hans var ógnað, einn keis-
arinn myrtur og hryðjuverka-
samtök störfuðu — voru 17 menn
teknir árlega af lífi. Á dögum hins
illræmda spænska rannsóknar-
réttar voru 10 menn teknir af lífi á
mánuði, þegar þeir voru flestir. í
Gulageyjaklasanum vitna ég í bók,
sem leynilögreglan gaf út 1920. í
henni er drýgindalega sagt frá því
(en það afsakað, að tölurnar séu
ekki tæmandi), að 1918 og 1919
hafi byltingarmenn drepið um
1.000 menn á hverjum mánuði án
dóms og laga. Þetta var birt af
leynilögreglunni sjálfri, áður en
hún skildi, hvernig það liti út í
sögulegu ljósi. Og árin 1937 og
1938, þegar ógnarstjórn Stalíns
var verst, voru að minnsta kosti
40.000 menn skotnir á hverjum
mánuði að meðaltali. Þessar eru
tölurnar! 17 á ári, 10 á mánuði, að
minnsta kosti 1000 á mánuði, að
minnsta kosti 40 þús. á mánuði!"
Andrei Y. Vyshinsky, saksókn-
ari ríkisins í hreinsununum miklu
hjá Stalín 1937, hreykti sér í sam-
tali við pólska sendiherrann og
sagði: „Við höfum skrá yfir alla,
bæði lifandi og dauða." I bókinni
Stalin’s Secret War — Leynistríð
Stalíns — færir Nikolai Tolstoy
rök að því, að ekki færri en 30
milljónir Rússa hafi týnt lífi í síð-
ari heimsstyrjöldinni. Um þetta
efni liggja engar opinberar tölur
fyrir frá Sovétríkjunum. Sovéskir
ráðamenn nefna yfirleitt töluna 20
milljónir til að sýna fram á, að
þeir vilji ekki fleiri heimsstríð.
Nikolai Tolstoy segir, að 7,5 millj-
ónir rússneskra hermanna hafi
fallið og 22,5 milljónir óbreyttra
borgara, þar af hafi líklega 7
milljónir manna í Gulag-eyjaklas-
anum verið drepnir á fyrsta ári
styrjaldarinnar.
I fyrri heimsstyrjöldinni, sem
stóð álíka lengi og hin síðari,
týndu 1,66 milljónir Rússa lífi.
Bresku heimsveldislöndin misstu
nálægt milljón menn í fyrra stríði,
en innan við fjórðung þess fjölda í
hinu síðara. 30. nóvember 1944
höfðu 1,419 milljónir Þjóðverja
týnt lífi í Rússlandi frá því að inn-
rásin í landið hófst og óvíst var
um örlög 907 þús. manna. Líklegt
er talið, að 2,5 milljónir Þjóðverja
hafi fallið í átökum á austurvíg-
stöðvunum í síðari heimsstyrjöld-
inni.
í bókinni The Totalitarian
Temptation — Freisting alræðis-
hyggjunnar — segir franski blaða-
maðurinn og rithöfundurinn Jean-
-Francois Revel: „Til að ganga í
augun á almenningi lýsa sagn-
fræðingar vestrænna kommúnista
— á þeim augnablikum upplýs-
ingarinnar, þegar þeir viðurkenna
þó, að um glæpi hafi verið að ræða
— glæpum Stalíns sem „slysum
mannkynssögunnar" ... Hitt er
óljóst, hvernig unnt er frá marx-
ískum sjónarhóli að skýra svo
mörg slys og frávik á mörgum
áratugum án þess að skýringarnar
sé að finna í efnahagskerfinu,
þjóðfélagskerfinu eða stjornkerf-
inu.“ Og hann segir einnig: „Aldrei
hefur nokkurt kommúnistaríki
verið annað en stalínskt." Brynj-
ólfur Bjarnason sagði í sjón-
varpsviðtali við Emil Björnsson í
jólamánuði 1976, þegar Emil bað
hann álits á þeim fullyrðingum, að
útrýmt hafi verið tugmilljónum
manna í Sovétríkjunum frá upp-
hafi: „Það hafa verið nefndar
svimháar tölur, hundruð þúsunda,
milljónir og tugir milljóna, svo að
hinir trúuðustu höfðu varla við að
trúa. Þetta er þáttur í skipulögð-
um hatursáróðri gegn Sovétríkj-
unum, sem ekkert mark er takandi
á. Hitt veit ég, að í þessu stríði
létu margir lífið og það hafa verið
framin mörg óhæfuverk í Sovét-
ríkjunum. Engir harma það dýpra
en við sósíalistar. Þegar illvirki
eru framin í nafni hugsjónar, er
það alltaf vatn á myllu andstæð-
inga hennar og fylgjendum henn-
ar til tjóns.“
Harmurinn er ekki vegna hinna
föllnu, heldur vegna lakari áróð-
ursstöðu þeirra sem eftir lifa!
II.
Brynjólfur Bjarnason skilar
auðu fyrir Sovétríkin af því að
hann neitar að fella dóma, sem
ekki byggjast „á neinni öruggri
þekkingu heldur fullyrðingum,
getgátum eða dylgjum". En Brynj-
ólfur byggir einmitt á dylgjum,
þegar hann ræðir um sjálfstæði og
öryggi íslands. Hann segir í ræðu
um aðdraganda að inngöngu fs-
lands í NATO, þegar hann for-
dæmir herverndarsamninginn við
Bandaríkin frá 1941, er allir flokk-
ar samþykktu nema Sósíalista-
flokkurinn, að þá hafi kommúnist-
ar byggt afstöðu sína á því, að
ekki mætti hverfa frá hlutleysinu
og hætta væri á því, að
Bandaríkjamenn kynnu að sitja
sem fastast eftir stríð, þrátt fyrir
hátíðleg loforð um hið gagnstæða.
í greinargóðum ritdómi um bók
Einars Olgeirssonar, ísland í
skugga heimsvaldastefnunnar,
sem dr. Þór Whitehead ritaði í
tímaritið Sögu 1981, segir: „Sósíal-
istar greiddu ekki atkvæði gegn
herverndarsamningnum 1941,
vegna þess að þeir væru andvígir
hervernd Bandaríkjamanna. Þeir
kröfðust þess á hinn bóginn, að
ráðstjórninni (þ.e. Stalín, innsk.
Bj.Bj.) yrði boðið að ábyrgjast ör-
yggi landsins ásamt Vesturveld-
unum. Þegar þetta náði ekki fram
að ganga, treystu þeir sér ekki til
að greiða atkvæði með samningn-
um.“ Og Þór vekur athygli á því,
að enginn flokkur hafi gengið
lengra fram í því en sósíalistar að
eiga vingott við hernámsliðið og
afneita hlutleysinu en Sósíalista-
flokkurinn. Þjóðviljinn sagði: „Við
þurfum varnir gegn hættunni,
varnir og aftur varnir, eins full-
komnar varnir og við verður kom-
ið.“ Setuliðsvinnan var talin göfga
manninn og kölluð „landvarnar-
vinna" og Þór bendir jafnframt á
það, að Einar Olgeirsson hafi á
sínum tíma verið ákafasti formæl-
andi þess, að íslendingar styrktu
tengsl sín við Bandaríkjamenn.
„Hann lagði það til fyrstur
manna, að íslendingar kölluðu á
Bandaríkjaflota sér til varnar og
tækju upp samvinnu við Banda-
ríkjamenn í öryggismálum," segir
Þór Whitehead.
Síðustu ræðuna, sem Brynjólfur
Bjarnason birtir í bók sinni, flutti
hann hjá stúdentum í Háskóla ís-
lands 1. desember 1982. Þar kemst
Brynjólfur að þessari niðurstöðu:
„Af þessum augljósu ástæðum er
það heitasta ósk allra andlega
heilbrigðra manna þar í landi
(Sovétríkjunum, innsk. Bj.Bj.),
jafnt almennings sem valdhafa, að
allsherjarafvopnun og þá fyrst og
fremst kjarnorkuafvopnun, mætti
takast. Þetta er líka í samræmi
við margyfirlýstar tillögur Sovét-
ríkjanna. Ef vilji væri hjá mótað-
ilanum, væri hægt að byrja á
kjarnorkuafvopnun strax á morg-
un og losa sig við öll kjarnorku-
vopn í heiminum á stuttum tírna."
Þrátt fyrir þessa friðarást Sovét-
ríkjanna sem stangast að vísu á
við hervæðingu þeirra, telur
Brynjólfur hættu á kjarnorku-
stríði. Hvers vegna?
„Fyrir yfirráðastéttir í hinum
kapítalíska heimshluta er efna-
hagsskipun þeirra, auðvaldsskipu-
lagið, lífið sjálft. Það verður að
leggja allt í hættu til að verja það.
Þess vegna þurfa þær á slíkum yf-
irburðum á sviði tortímingar-
vopna að halda, að þær geti hótað
Sovétríkjunum með tortímingu, ef
mikið liggur við. Þetta hafa
Bandaríkin gert hvað eftir annað.
Samanber hótanir Trumans og
Kúbudeiluna. Slíkar ógnanir yrðu
gagnslitlar, ef þeir afsöluðu sér
réttinum til að nota kjarnorku-
vopn að fyrra bragði. Og þá skilst,
hversvegna þeir vilja ekki fylgja
dæmi Sovétríkjanna í því efni.
Þeir trúa því sjálfsagt, að hótan-
irnar dugi. En hótanir eru gagns-
lausar, ef enginn trúir að þeim
verði framfylgt. Þar í liggur hin
mikla hætta. Þetta er hinn mikli
vítahringur."
Til að skilja þessa furðulegu
röksemdafærslu verða menn í
fyrsta lagi að hafa það í huga, að
Brynjólfur Bjarnason trúir því, að
vegna þeirra „hugsjóna" sem
marxistarnir-lenínistarnir í
Kreml standa vörð um, verði veldi
þeirra að ná til allrar jarðar-
kringlunnar. Hann viðurkennir
ekki, að vald sitt inn á við sækja
Kremlverjar til ógnar- og örygg-
islögreglunnar KGB og út á við
grípa þeir tækifærið til að beita
hervaldi hvenær sem það gefst.
Brynjólfur slær því föstu, að þau
þjóðfélög, sem eru skildust hinu
íslenska að menningu, kristilegu
lífsviðhorfi og lýðræðislegum
stjórnarháttum muni vegna „auð-
valdsskipulagsins" hefja árás-
arstríð á hendur Sovétríkjunum.
Er ekki að efa, að Brynjólfur hafi
styrkst í trú sinni á sigrandi mátt
heimskommúnismans undir leið-
sögn Sovétríkjanna, þegar hann
var kallaður á fund háskólastúd-
enta 1. desember 1982 til að flytja
þeim þennan boðskap á sjálfum
fullveldisdeginum. Og hvað um
hinar sögulegu forsendur sem
Brynjólfur gefur sér? Truman,
forseti Bandaríkjanna, vildi halda
Stalín í skefjum og koma í veg
fyrir, að hann bryti undir sig fleiri
lönd. í Kúbudeilunni vildi Kenne-
dy, forseti Bandaríkjanna, koma í
veg fyrir, að Sovétmenn settu upp
kjarnorkueldflaugar á Kúbu. Og
einmitt í þessum sama tilgangi
var Atlantshafsbandalagið stofn-
að. Það er ekki árásarbandalag
eins og kommúnistar vilja vera
láta, heldur varnarbandalag. Leið-
togar allra Atlantshafsbanda-
lagsríkjanna hittust síðast á fundi
í Bonn í júní 1982 og ítrekuðu þar
hollustu sína við það grundvall-
arviðhorf, að bandalagsríkin muni
ekki grípa til vopna nema á þau
verði ráðist. Þau munu því hvorki
beita venjulegum vopnum né
kjarnorkuvopnum að fyrra bragði.
Þessi yfirlýsing er mun víðtækari
og meira virði en sú sem Sovét-
menn vilja að gefin verði um notk-
un kjarnorkuvopna. Verði á Atl-
antshafsbandalagsríkin ráðist,
munu þau verjast og það jafnvel
með kjarnorkuvopnum ef ekkert
annað dugar — að afsala sér rétti
til að verjast með öllum tiltækum
ráðum eins og málum er nú háttað
væru svik við öryggi lýðræðisþjóð-
anna.
Valið er auðvelt fyrir Brynjólf
Bjarnason. Hann setur allt traust
á Sovétríkin, þau vilja frið, en
auðvaldsheimurinn stríð undir
forystu Bandaríkjanna. Menn
verða að hafa þessa grundvall-
arskoðun Brynjólfs ,í huga, þegar
Carlos Fuentes
og Gttnter Grass
Erlendar
bækur
Siglaugur Brynleifsson
('arlos Fucntes: Distandt Relations.
Translated from the Spanish hy
Margaret Seyers l'eden. Secker and
Warhurg 1982.
Gtínter Grass: Headhirths or The
Germans Are Dying Out. Translated
hy Ralph Manheim. Secker and
Warhurg 1982.
Carios Fuentes skrifar þessa
skáldsögu undir miklum áhrifum
kenninga Supervielles, en hann
bjó um tíma í Uruguay. Þetta
franska skáld lifði tengsl mann-
heima og náttúru af slíkri innlifun
að hún varð honum tilefni ljóða.
Hann var einnig skáld dauðans, og
lifði hugarheima genginna kyn-
slóða svo sterkt að hinir dauðu
voru honum nákomnari en þeir lif-
andi. Fuentes vitnar í ljóð hans í
þessari skáldsögu, en þau falla
mjög vel að frásagnarhætti hans
sjálfs, einkum þegar hann fantas-
erar, en í fantasíunni liggur snilld
hans fyrst og fremst. Fantasíurn-
ar úr höfuðverki hans „Terra
Nostra" verða minnisstæðar og
þær eiga sér vart hliðstæður í nú-
tíma bókmenntum. Fantasíurnar
skortir ekki í þessari skáldsögu
þótt þær séu ekki eins viðamiklar
og í „Terra Nostra". Sagan er sam-
tal við franskan vin og frásögn
hans af viðskiptum og i.amskipt-
um við kynslóðir Nýja-heimsins
og jafnframt eigin minningar.
Branl greifi er sögumaðurinn, sem
hefur lifað tvo heima, heim Evr-
ópu fyrir fyrri heimsstyrjöld og þá
heima sem mótuðu álfuna milli
styrjaldanna og eftir þá síðari.
Vinur Branlys er ekki nafngreind-
ur fyrr en síðast í sögunni, en það
er Fuentes sjálfur. Sagan er víð-
feðm og tveim heimum teflt hvor-
um gegn öðrum í frásögn greifans
af nýliðnum atburðum, sem gerð-
ust meðan hann dvaldi í húsi fjar-
skylds ættingja síns í París. Þessi
ættingi er dæmigerður uppskafn-
ingur og plebeii, skoðanir hans og
greifans stangast á í öllu og svipir
fortíðarinnar lifa í þeim báðum.
Fuentes er sjáifur maður
tveggja heima, mexíkani, sem
dvaldi lengi í Argentínu en býr nú
í París og er „meiri Frakki en
nokkur Frakki", eins og Branly
segir í lokin.
Gúnter Grass er meðal þeirra
snjöllustu sem nú skrifa á þýska
tungu, hann hefur haft mikil af-
skipti af þýskum stjórnmálum,
sbr. baráttu hans gegn Strauss á
sínum tíma. Þessi saga hans er
ákaflega írónísk. Aðalpersónurn-
ar, sem mætti jafnvel kalla fórn-
arlömb Grass, eru velmeinandi