Morgunblaðið - 23.02.1983, Blaðsíða 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. FEBRÚAR 1983
Líðinn tími
og þessi öld
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Helgi Hálfdanarson:
ERLEND UÓÐ
frá liönum tímum.
Myndskreyting og kápa: Jón Reyk-
dal.
Mál og menning 1982
Löngum hefur verið litið á
Helga Hálfdanarson sem arftaka
Magnúsar Ásgeirssonar. Það má
að ýmsu leyti til sanns vegar færa.
Helgi leitar oft fanga á sömu slóð-
um og Magnús og hefur meira að
segja þýtt ljóð sem Magnús var
áður búinn að þýða.
í Erlend ljóð frá liðnum tímum
eru birt ljóð úr þýðingasöfnum
Helga: Handan um höf (1953), Á
hnotskógi (1955) og Undir haust-
fjöllum (1960). Áuk þess eru í Er-
lendum ljóðum ýmsar þýðingar
sem hvergi hafa birst áður og ljóð
sem aðeins hafa birst í tímaritum.
Þýðingar Helga á ljóðum frá Kína
og Japan hafa áður verið prentað-
ar í bókunum Kínversk ljóð frá
liðnum öldum (1973) og Japðnsk
ljóð frá liðnum öldum (1976).
f Athugasemdum segir Helgi
Hálfdanarson: „Svo sem þegar má
ráða af titilblaði, er hér einkum
um að ræða kveðskap löngu geng-
inna kynslóða, fáein kvæði frá
þessari öld breyta þar litlu.“
Segja má að Helgi Hálfdanar-
son sé yfirleitt fastheldnari og
íhaldssamari í kvæðavali en
Magnús Ásgeirsson var. Forn
kveðskapur og klassík freista
Helga, en engu að síður hefur
hann þýtt margt eftir nútíma-
skáld, „fáein kvæði" lýsir hógværð
hans. Meðal athyglisverðra þýð-
inga eftir Helga á nútímaskáldum
vil ég nefna nokkra höfunda: Jo-
hannes Edfelt frá Svíþjóð, Dan-
ann Ole Sarvig, Þjóðverjann Arno
Holz, T.S. Eliot hinn enska og
Bandaríkjamanninn Archibald
MacLeish. Hér mætti að sjálf-
sögðu bæta við nokkrum skemmti-
legum Poundþýðingum og ýmsu
fleiru.
Það sem mér þykir einna mest
um vert af þýðingum Helga eru
þýðingar hans úr þýsku. I Erlend-
um Ijóðum birtist glæsilegt úrval
þýskrar ljóðlistar frá Schiller til
Hesse, en aðrir höfundar eru
Goethe, Hölderlin, Platen, Heine,
Mohr, Mörike, Storm, Keller, Mey-
er, Nietzsche, Falke, Holz, George,
Baum, Hofmannsthal, Rilke og
Bethge.
Helgi glímir hiklaust við nokkur
fremstu ljóð þýskrar tungu og
árangurinn er að mínu mati góð-
ur. Ég nefni Kvöldljóð vegfaranda
eftir Goethe, Brot eftir Hölderlin,
Hygg að því, sál mín eftir Mörike,
Sólin hnígur eftir Nietzsche, Ljóð
eftir Rilke og Þá hvílum við sam-
an eftir Hesse.
Friedrich Hölderlin (1770-
—1843) verður kannski ekki talinn
til nútímaskálda, en fáir hafa haft
meira gildi fyrir þróun þýsks
skáldskapar og reyndar ná áhrif
hans langt út fyrir Þýskaland.
Brot hans lýsir þeim óróa og er
búið því myndmáli sem átti eftir
að setja svip á nútímaljóðlist:
Nákfir
og naumskilinn er Guó.
Kn í hættunnar sporum
hjálpin grær.
Krnir í bjargskuggum búa
og óttalaust fetar
Alpanna son yfír hengiflug
um létta lyftibrú.
I .S. Eliot
Friedrich Nietzsche
l»ví, er umhverfis gnæfa
gnúpar tímans,
og góðvinir búa í nánd,
örmagna á einstigs fjöllum,
svo gef saklaust vatn,
ó vængjum bú oss, tryggum hug
yfir að stíga og aftur hverfa.
Menn gera sér grein fyrir mik-
illeik Nietzsches sem skálds þegar
þeir lesa þessar línur úr Sólin
hnígur í þýðingu Helga:
/KðsU einvera!
aldrei var ég
svo umvafinn öruggri sæld,
signdur svo vermandi sól.
— (>lóir ísinn ei enn á mínum tindum?
Sem létt silfur-sfli
svífur minn nökkvi á djúpið ...
Eða hlýtur lesandinn ekki að
fagna því að Riike skuli túlkaður
jafn afhurða vel og í Ljóð:
í KUpltkandi hringa um það sem ég þekki
og það sem ég skynja líf mitt rann;
sá síðasti lokast að líkindum ekki,
en loks skal þó reyna við hann.
Kg fer hringinn um (>uð, um hinn háforna
turn,
hringinn hnita ég árþúsund löng.
Kr ég örn? — eða stormur af strönd? mér er
spurn
eða stefið í voldugum söng?
T.S. Eliot þýðir Helgi með mis-
jöfnum árangri. Ég gleðst yfir því
að hann skuli hafa tekið með þýð-
ingu sína á Holir menn, en hún
birtist áður í Helgafelli 1953. Upp-
hafið er svona:
l
Við erum holir menn
Hamtroðnir menn
llallreistir saman
Hausleður fyllt hálmi. Ó!
Skrælnuð röddin, þó
Að við sífrum saman
Kr hvískrandi merkingarlaus
Kinsog gola í þurrt gras
Kða rottu-fætur um brotið glas
í þurrum kjallara.
í Holum mönnum orti Eliot um
hið innantóma líf samtímans og
hvernig heimurinn endaði „ekki
með gný heldur snökti". Aðrar
þýðingar eftir Eliot sem ekki hafa
birst áður í bók eru Morgunn við
gluggann, örninn svífur og For-
leikir. Örninn svífur endar á þess-
ari minnisstæðu ljóðlínu: „Ber oss
fjær Guði og nær Duftinu."
Meistaralegar eru margar þýð-
ingar á verkum fornskálda, til
dæmis nýlegar þýðingar á Horati-
usi. Og það er meira en þakkarvert
að eiga jafn góða þýðingu á Vor
systir sólin eftir Frans frá Assísi,
að ekki sé talað um grísku skáldin:
Saffó, Anakreon, Æskílos og Sófó-
Rainer Maria Rilke
kles. Omar Kajam og Hafis,
persnesku skáldin, hefur Helgi
þýtt einna best allra þýðenda.
Erlend ljóð frá liðnum tímum er
auðug bók. Sum ljóðin í henni eru
að vísu ekki merk að dómi undir-
ritaðs lesanda, en ég kýs að láta
þau liggja milli hluta. Svo er einn-
ig um þýðingaraðferðir sem um-
deilanlegar eru. Sumum skáldum
veldur Helgi ekki. íslensk hefð
sligar til dæmis þýðingarnar á
Federico García Lorca. Það er ekki
nóg að vera hagur á mál þegar
skáld á borð við García Lorca eru
annars vegar. En í Tataraljóði er
Helgi nær einföldu ljóðmáli
skáldsins en í öðrum þýðingum
sínum á honum.
Móðurmálskunnátta Helga
Hálfdanarsonar er aðdáunarverð,
en stundum er eins og sjálfan
skáldskaparneistann skorti. Þýð-
ingar hans verða þá fyrst og
fremst vísbendingar, hvatning til
manna að kynna sér frumkvæðin.
Tilgangur ljóðaþýðinga er ekki
síst í þessu fólginn. Ekki er
sanngjarnt að krefjast þess að
þýðingar séu jafngóðar eða betri
frumkvæðum. Þær eru kannski
fyrst og fremst lofsverð menning-
arstarfsemi.
Má muna tímana tvenna
Hljóm-
plotur
Finnbogi Marinósson
The Who
It’s Hard
Polydor WHOD 5066
Frumbernska hlómsveitarinn-
ar Who var sú að Roger Daltry
(f. 1. 3. 44), Pete Townshend (f.
19. 5. 45) og John Entwistle (f.
10. 9. 44) voru félagar í hljóm-
sveit sem kallaði sig „The De-
tours". Lítið fór fyrir henni en
síðar bættist Keith Moon (f. 23.
8. 46) í hópinn.
Fljótlega fengu þeir umboðs-
manninn Peter Meaden til liðs
við sig og breytti hann nafni
hljómsveitarinnar í „The High
Numbers". Hann klæddi þá einn-
ig í föt „mod“ — tískunnar (mod
var einhverskonar frjálsræðis-
stefna sem fram kom á 6. ára-
tugnum og urðu Bítlarnir aðal-
fulltrúar hennar) og sendi þá í
upptöku. Hann endurskrifaði
lögin „Got Live If You Want It“
og „It’s The Face“ (eftir Slim
Harpo) fyrir þá en þrátt fyrir
þetta missti platan marks og
Meaden hvarf af sjónarsviðinu.
Hljómsveitin spilaði eins og
algengt var með nýjar sveitir á
litlum krám og þeim til gleði fór
áhorfendum fjölgandi. Fljótlega
kom nýr umboðsmaður til sög-
unnar sem breytti nafni flokks-
ins í „The Who“. „Mod“-fötum
klæddust þeir áfram og fljótlega
urðu þeir fulltrúar hennar í út-
hverfum London. Plötusamning-
ur lét standa á sér en hjá Amer-
ican Decca tóku þeir upp eina
litla plötu fyrir tilstilli Shel
Talmy sem síðar stjórnaði upp-
tökum á sólóplötu Townshend
„Can’t Explain". Platan náði
engum vinsældum fyrr en
hljómsveitin og áhangendur
komu fram í þættinum „Ready
Steady Go“ en hann hjálpaði
Who mikið í frumbernsku henn-
ar. (Hljómsveitin launaði þætt-
inum síðan aðstoðina með því að
kalla eina plötuna „Ready
Steady Who“). Þar með var Who
fullsköpuð og lagið „Anyway,
Anyhow, Anywhere" komst á
topp 10 í Bretlandi og hjálpaði
mikið við að festa krassandi
þungtrokk og gítarsóló í sessi.
Segja má að það hafi verið vöru-
merki Who í upphafi og fram
eftir ferli hennar. „My Gener-
ation“ var þó hið dæmigerða
Who-lag í upphafi. í dag er það
almennt talið hafa beint poppi 6.
áratugarins inn á rokkbrautina.
Áhrif Who urðu fljótt mikil og í
dag er hún í hópi risanna. Eins
og risum er vísa, fer mikið fyrir
þeim á hljómleikum og státar
Who af heimshávaðameti. Sam-
kvæmt heimsmetabók Guinness
þá mældist hljóðstyrkur á
hljómleikum þeirra á Charlton
Atheletic knattspyrnuvellinum
31. maí 1976 120 desibel í 50
metra fjarlægð, beint frá svið-
inu. Heildar aflið var 76.000 wött
sem kom frá 80 800-watta og 20
600-watta Crown mögnurum.
(Til að halda sama hljóðstyrk í
51 metra fjarlægð þarf að tvö-
falda heldar afl magnaranna).
Um verk Who í gegnum árin
mætti margt skrifa en það verð-
ur ekki gert hér. Hinsvegar var
síðasta ár all merkilegt fyrir
hljómsveitina. Út kom þeirra
nýjasta hljómplata og nokkru
fyrr sendi Pete Townshend frá
sér frábæra sólóplötu. Vegna
plötu Townshends beið ég mjög
spenntur eftir væntanlegri Who
plötu — „It’s Hard“. En eftir áð
hafa fallið gersamlega fyrir Pete
þá olli Who platan mér von-
brigðum. Að minnsta kosti til að
byrja með. Henni svipaði mjög
til plötu Pete (eða öfugt) nema
það var eins og á hljómsveitar-
plötuna hefðu verið valin lög
sem ekki voru nógu góð fyrir
sóló Pete. (Hann semur öll lögin
á sólóplötunni og megnið af „It’s
Hard“). Tónlistin hefur mikið
færst frá þungarokkinu og er í
dag rokk — poppað. Með þolin-
mæði vann platan á og þegar
fram líður verður hún áhuga-
verð. Allt sem á henni er gert er
gott að söngnum undanskildum.
Hann á ekki lengur við þá tónlist
sem spiluð er og Pete sýndi það
og sannaði á síðustu sólóplötu að
hann á að sjá um sönginn. Ef-
laust finnst gömlum aðdáendum
lítið til þessarar plötu koma þar
sem fátt er um gamla takta. En
miðað við ný útkomnar plötur
fylgir hún betri helmingnum.
í stuttu máli: Tónlist Who
fylgir nútímanum án þess að
missa sjálfstæði sitt. Og í henni
má jafnvel finna óm framtíðar-
innar, eða hvað er að gerast í
laginu „Eminence Front"?
FM/AM
Musica Nova
Tónlist
Egill Friðleifsson
Kjarvalsstaðir 19. febr. ’83.
Flytjendur: Joseph Ognibene horn,
Josef Fung gíUr, Guðný Guð-
mundsdóttir fiðla, Nina Flyer
selló, blásarakvintett.
Efnisskrá: Verk eftir Sigurd Berge,
Leo Brouwer, Noa Guy, Snorra S.
Birgisson, Benjamin Britten, Áskel
Másson og Jón Nordal.
Þá er Góa gengin í garð.
Myrkrið flýr fyrir hækkandi sól,
og bráðum kemur betri tíð með
blóm í haga. Varla man ég eftir
annarri eins tónleikahrynu og á
liðnum Þorra. Konsertum virðist
fjölga í réttu hlutfalli við vax-
andi verðbólgu. Nú er svo komið
að vonlaust er að eltast við allt
sem á boðstólum er, og mega
tónlistarunnendur muna tímana
tvenna.
Musica Nova efndi til tónleika
að Kjarvalsstöðum á Þorraþræl
og kenndi þar ýmissa grasa að
vanda. Undir fjörlegum, litrík-
um en æði sundurleitum mynd-
verkum ungra listamanna, sem
sýnt hafa þar að undanförnu,
heyrðum við ný og nýleg tónverk
úr ýmsum áttum. Joseph Ognib-
ene reið á vaðið og blés í hornið
sitt „Horn lokk“ eftir Sigurd
Berge, laglegt lítið verk þar sem
margvísleg blæbrigði hornsins
voru notuð af smekkvísi. Josef
Fung er ungur gítarleikari ætt-
aður frá Hong Kong, en hefur
starfað hérlendis um nokkur ár,
aðallega við kennslu. Hann flutti
okkur „Elogio de la dansa" eftir
Hollendinginn Leo Brouwer. Það
var sérstakur fengur að kynnast
þessu verki. Samtímatónverk
fyrir gítar eru sjaldheyrð hér, en
þetta verk Brouwers sýnir okkur
nýjar hliðar á gítamum. „Elog-
io“ er skemmtilegt verk með
óvæntum tiltektum, sem Josef
gerði góð skil, en hann lék einnig
„Næturljóð um John Dowland"
eftir Benjamin Britten.
Guðný Guðmundsdóttir og
Nina Flyer léku „G’oni" fyrir
fiðlu og sello, sem Noa Guy hafði
samið sérstaklega fyrir þær.
Sterkustu einkenni verksins er
mikil notkun (ofnotkun?) á
„glissando". Blásarakvintett
skipaður þeim Lárusi Sveinssyni
trompet, Jóni Sigurðssyni
trompet, Joseph Ognibene horn,
William Gregory básúnu og
Bjarna Guðmundssyni túbu,
frumfluttu bráðskemmtilegan
kvintett eftir Snorra S. Birgis-
son. Verkið skiptist í sex stutta
þætti. Það kom nokkuð á óvart
hversu hefðbundin hljómasam-
bönd Snorri notar í þessu verki,
sem hljómaði vel í flutningi
þeirra félag. Auk áðurtalinna
verka heyrðum við einnig
„Teikn“ fyrir einleiksfiðlu eftir
Áskel Másson er Guðný Guð-
mundsdóttir flutti af skör-
ungsskap. Höfundur segir m.a.
þetta um verk sitt. „Teikn er
náskylt fyrri einleiksverkum
m.a. Blik og Hrím þ.e. byggt á
tvenns konar mótívum, rytmísk-
um og tónrænum annars vegar
og hins vegar lengri línum og
stefjum."
Af þessu öllu má sjá, að félag-
ið Musica Nova er trútt tilgangi
sínum að kynna okkur vitræna
samtímatónlist.