Morgunblaðið - 27.02.1983, Síða 3

51
— síóari grein
um feðra sinna og sýndu sig að
ræktarsemi, hlýðni og trú-
mennsku í hvívetna. Hann áleit
ekki til neins að fjalla um dýpstu
rök tilverunnar, sem menn ekki
vissu og gætu ekki vitað neitt um,
og því ætti spekin aðallega að vera
fólgin í mannviti og lífsvisku.
Konfúsíus taldi höfuðdyggðirnar
fimm, ástina eða ræktarsemina,
ráðvendni og skyldurækni, vel-
sæmi eða sómatilfinningu, þekk-
ingu og mannvit og einlægni eða
trúmennsku.
Með því að Konfúsíus lagði slíka
áherslu á hlýðni gagnvart þeim
eldri og við lögin, féll kenning
hans í góðan jarðveg hjá mátt-
arstólpum þjóðfélagsins enda tóku
þeir hana upp á sína arma og hef-
ur hún orðið að leiðarljósi sam-
landa hans um þúsundir ára.
Kenningin hefur að vísu blandast
talsvert af taóisma og búddisma
en hún hefur í öllu falli stuðlað
mjög að þeirri tilhneigingu til
ríkiseiningar, sem einkennt hefur
kínverskt samfélag eftir hans dag,
en um leið hafa kenningar hans
einnig orðið dragbítur á framfarir
með þjóðinni og til eru Kínverjar í
dag, sem segja að ekkert hafi
skaðað kínverskt þjóðfélag meira
en einmitt kenningar Konfúsíus-
ar.
Gótama Búddha
Áður en fjallað verður um spek-
inginn Gótama Búddha er rétt að
geta lítilega Brahmatrúarinnar á
Indlandi, sem vissulega réð alda-
hvörfum þar í landi. Brahmatrú-
armenn álitu, að vegurinn til
lausnar lægi um heitin fimm: að
granda engri veru, að reynast
sannur og trúr, að taka ekki neitt
sem aðrir ættu, ástunda hófsemi
og gjafmildi, en þó einkum mein-
læti, og reyna loks með einbeit-
ingu hugans að hefja sig upp til
hins æðsta, sem er, var og verður
eilíflega, Brahma, alheimssálar-
innar. Brahmatrúartímabilið
verður best skilgreint með því að
nefna það prestaöldina á Indlandi.
Ber hún að vísu margt fagurt, en
þó fleira ófagurt í skauti sér, enda
gerðu prestarnir sig að ofjörlum
goðanna og drottnuðu yfir alþýðu
manna með fórnarathöfnum og
bænalestri.
En það kom að því að Indverjar
eignuðust leiðtoga, sem vildi
kenna þeim nýja siði, brjóta niður
allar kreddur og vald prestanna.
Þetta var Gótama, er seinna
nefndist Búddha, hinn upplýsti.
Eins og vænta má, er fæðing og
ævi Búddha vafin miklum helgi-
sagnaskrúða. Ekki vita menn
gjörla um fæðingarár hans, en
geta þess til, að hann hafi fæðst
um 563 fyrir Krist, í borginni
Kapílavastú við rætur Himalaja-
fjalla. Hálffertugur að aldri hóf
hann að boða kenningu sína eftir
að hafa yfirgefið fjölskyldu sína.
Svo er sagt að Gótama hafi í
bernsku verið hlíft við að sjá sorg
og þjáningar. En þá rakst hann á
gamlan mann, síðan alvarlega
veikan mann, þá lík og loks á trú-
aðan meinlætamann, sem var nær
dauða en lífi. Varð það til þess að
hann fór að hugsa um, hvers
vegna þjáningar og böl væri til.
Til þess að kanna orsök mann-
legra þjáninga, elli og dauða píndi
Gótama sig og kvaldi og reyndi að
falla í dá með því að anda ekki. En
allt kom fyrir ekki. Hann tók því
upp stefnubreytingu og reyndi að
ganga meðalveginn í hófsemi.
Loks eftir sjö ára árangurslausa
leit, settist hann udnir villifíkju-
tré í Gaya og ákvað að sitja þar,
uns hann öðlaðist sannleikann. I
fjórar til sjö vikur sat hann þar,
þangað til upplýsingar komu nótt
eina og hann varð Búddha, hinn
upplýsti. En hver var opinberun
hans? í stuttu máli er kenningin
þessi: Allar þjáningar stafa af
löngunum og þess vegna öðlast
eirðarlaus sál mannsins fyrst frið,
þegar hann hættir að þrá eitthvað.
Búddha dró saman skoðanir sín-
ar í fjórar einfaldar setningar: 1)
SJÁ NÆSTU SÍÐU
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 1983
,T ABTHOV-
l‘sb%+
\epPaur
JB
B0tta>aod>
,sd(VkW< 'r
Grensásvegi 13, Reykjavík, símar 91-83577 og 91-83430,
Tryggvabraut 22, Akureyri, sími 96-25055.