Morgunblaðið - 27.02.1983, Blaðsíða 4

52
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 1983
Þættir úr sögu trúarbragða
Sá sem þekkir ekki nema
eina trú, þekkir enga
Stytta úr gulli af Gótama Búddha, hinum upplýsta.
Allt líf er sársaukafullt. 2) Þján-
ingar stafa af girnd eða löngun. 3)
Þegar girnd eða löngun hverfur
hverfa þjáningar. 4) Leiðin til þess
að losna við þjáninguna liggur eft-
ir hinum áttfalda vegi: réttrar
skoðunar, rétts ásetnings, rétts
tals, rétts verknaðar, rétts lífsvið-
urværis, réttrar ástundunar,
réttrar árverkni og réttrar ein-
beitingu hugans.
Búddha prédikaði ekki trú á
neinn guð, og því hafa kenningar
hans verið kallaðar guðlausar
siðakenningar fremur en trú.
Hugmyndir Búddha breiddust um
tíma mjög út á Indlandi, en seinna
hurfu þær að mestu þar, en urðu
útbreiddar meðal annarra þjóða
Austurlanda. Það sannaðist því á
Bddha sem fleirum, að enginn er
spámaður í sínu föðurlandi. Þess
ber að geta, að þótt til sé ítarleg
lýsing á ævi og dauða Búddha,
hafa sumir efast um að hann hafi
nokkru sinni verið til. Þá er þess
einnig að geta, að Búddha færði
orð sín aldrei í letur, heldur gengu
þau í munnmælum mann fram af
manni, öld efti öld, þangað til
kenningar hans voru færðar í let-
ur fullum fjórum öldum eftir hans
dag.
Zaraþústra
Ef til vill hefur spekingurinn
Zaraþústra, sem trú Forn-Persa
er kennd við, aldrei verið til, en ef
svo hefur verið er óvíst hvenær
það var, líklegast þá á 6. öld fyrir
Krist. Trú þessi er ákveðin tví-
hyggja og þar var kennt, að tilver-
an væri barátta milli hins góða og
hins illa, — barátta á milli hins
góða guðs Ahuramazda og hins
illa anda Ahrimans. Mennirnir
gátu því tekið þátt í þessari bar-
áttu með breytni sinni. Allir sem
unnu nytsamleg störf, hvort sem
þau voru andleg eða líkamleg,
studdu hið góða, en hinir þá hið
illa, og það versta, sem menn
gerðu var að ljúga. Þessi tví-
hyggja, sem hver einasti maður
tók þétt í, setti svip sinn á samfé-
lagið. í trúarritum Persa, Avesta-
ritunum, kemur fram hversu
mikla trú þeir höfðu á höfuð-
skepnunum, einkum eldi, en hann
var heilagur og mátti ekki saurga
hann á neinn hátt.
Hugsunin um heimsendi og dóm
yfir hverjum manni var ríkur
þáttur í Zaraþústra-trúnni, og
hefur haft áhrif á yngri trúar-
brögð. Persar hugsuðu sér, að á
leið sinni til undirheima kæmi sá
dauði að brú einni. Þar væru gerð-
ir upp reikningarnir eftir jarðvist-
ina og menn gengu út á brúna.
Þeim réttlátu er hún breið sem
þjóðvegur, en þeim fordæmdu mjó
sem rakhnífur. Þeir síðarnefndu
steypast niður í víti, en þeir rétt-
látu fara til paradísar, þar sem
góðverkin birtast þeim í líki fag-
urra kvenna. En sálin er aðeins
komin til dvalar til bráðabirgða,
því tilveran öll, bæði þessa heims
og annars, stendur aðeins í um 12
þúsund ár. Að þeim tíma liðnum
verða feikileg átök milli Ahura-
mazda og Ahrimans, en þeir njóta
hvor um sig stuðnings hluta
mannanna. Átökunum lýkur með
því, að eins konar frelsari kemur
fram á sjónarsviðið og hann leiðir
góðu öflin fram til sigurs. Eftir
þessa atburði renna upp betri tím-
ar og Ahuramazda ræður að eilífu
yfir sinni paradís.
Þetta var sú trú, sem Gyðingar
kynntust á herleiðingaárunum í
Babylon, er Kyros Persakonungur
gaf þeim heimfararleyfi, og þeir
tóku að trúa á upprisuna og annað
líf.
Gyðingdómur og kristin trú
Ekki er ástæða til að fara hér
mörgum orðum um Gyðingdóm og
kristna trú enda er hin kristna
lífsskoðun samofin daglegu lífi
okkar og Biblían, sem hefur að
geyma grundvallaratriði þessara
trúarbragða, er til á svo að segja
hverju heimili. En vegna sam-
hengisins í þessari umfjöllun er þó
rétt að geta hér nokkurra atriða.
Saga Gyðinga er um margt
akaflega merkileg og ekki síst vek-
ur það furðu, að svo lítil þjóð skuli
hafa getað orðið að slíkri bók-
menntaþjóð, sem hún varð, og að
hún skyldi geta af sér, beinlínis og
óbeinlínis, þrjú helstu eingyð-
istrúarbrögð veraldar, Gyðing-
dóm, Kristindóm og Múham-
eðstrú. Engin trúarbrögð eru jafii
nátengd sögu sjálfrar þjóðarinnar
og Gyðingdómurinn og er engu
líkara en Gyðingar hafi átt að
sanna trúna á sjálfum sér, í hinum
helstu viðburðum sinnar eigin
sögu. í fyrri grein var lítillega get-
ið hvernig eingyðishugmyndin
varð til hjá Israelsmönnum og
hvernig trúin breytti um svip á
þrengingartímum þjóðarinnar. Og
það er fyrst og fremst þessi breyt-
ing í trúmálum, sem gerir ísra-
elsmenn merkilega í sögunni. En
þessi framþróun, sem varð í trú
Israelsmanna, tók langan tíma og
kemur eins og stig af stigi, þegar
einhverjir framsýnir hugsjóna-
menn og spámenn störfuðu og
höfðu áhrif.
Gyðingar áttu jafnan fullt í
fangi með að verja trú sína ekki
síst eftir að aldalöng yfirstjórn
Rómverja hófst í landi þeirra. Þeir
lifðu þá enn kostgæfilegar eftir
lögmálinu, til þess að fylling tím-
ans kæmi sem fyrst, en hafi fæð-
ing Krists táknað þá fyllingu tím-
ans, skildu þeir ekki tímanna
tákna og drápu því erfingjann að
trú sinni, en náðu þó ekki arfinum.
Víst er, að enginn einn maður
hefur valdið jafnmiklum alda-
hvörfum í heiminum á jafn-
skömmum tíma sem Jesús frá
Nazaret, höfundur kristinnar trú-
ar og hins háleitasta siðgæðis. Og
óneitanlega er það eitt af mestu
undrum veraldarsögunnar, að hin
þýða og milda rödd þessa far-
andprédikara í útjaðri Rómaveld-
is, Galíleu við Genesaretvatn í
Landinu helga, skyldi að lokum
sigra hina voldugu rómversku
keisara og að „umboðsmaður Guðs
á jörðu", páfinn í Róm, skyldi setj-
ast í hið auða og óskipaða öndvegi
þeirra, er Vest-rómverska ríkið
var undir lok liðið. Þarna verður
sú breyting á, að páfarnir fara nú
að stjórna heiminum með orði
sínu, eins og keisararnir höfðu
stjórnað honum með sverðinu.
Jesú frá Nazaret naut skammt
við, en þó olli hann hinum mestu
aldahvörfum sem orðið hafa í
heiminum, þannig að allir atburð-
ir eru miðaðir við fæðingu hans,
þótt ekki sé vitað nákvæmlega
hvaða ár hann var borinn. Um
upptök kristinnar trúar þykjumst
við nú vita sitt af hverju, bæði úr
bréfum Páls postula og úr guð-
spjöllunum fjórum. En þó hafa
jafnan verið í forsendum kristin-
dómsins nokkrar eyður, sem
reynst hefur nokkuð örðugt að
fylla, og aðrar nýjar komið upp.
Hér verður ekki rakin ævi eða
starf Jesú enda er okkur sú saga
vel kunn frá blautu barnsbeini og
heimildir okkar, guðspjöllin, hafa
vafið trúarhetju sína þeim helgi-
sagnaskrúða, að engum er ætlandi
að rita ævisögu Jesú Krists eftir
nærfellt tvö þúsund ár og það því
síður sem allt er á huldu um ævi
hans fram til þrítugs, er hann
beiðist skírnar af Jóhannesi og
tekur að kenna og lækna.
Af frásögn guðspjallanna má þó
ráða, að Jesús muni þegar frá upp-
hafi hafa haft óvenjuleg áhrif á
þá, sem heyrðu hann og sáu, enda
ber þeim saman um að kennivald
hans hafi verið mikið. Áhrifin
hafa þó ekki eingöngu stafað af
kennivaldi hans, heldur og af
kenningu hans og líknarstarfsemi.
í rauninni felur kristin trú í sér
tvo grundvallarþætti, annars veg-
ar opinberun Guðs og hins vegar
siðaboðskapinn. Hvað fyrra atrið-
ið varðar hafa margir nútíma-
menn átt erfitt með að sætta sig
við sumar helgisögurnar, sem eiga
að sanna tilvist Guðs, og má þar
nefna meyfæðinguna og uppris-
una. Hafa löngum staðið nokkrar
deilur um þessi atriði og fleiri, í
þeim þætti kristindómsins sem
fjallar um opinberun Guðs, og
verður ekki tekin afstaða til þeirra
hérna. Hins vegar má minna á, að
flestir hljóta að geta verið sam-
mála um, að siðaboðskapurinn sé
einhver sá fegursti og háleitasti
sem enn hefur séð dagsins Ijós.
Eitt af því sem er áberandi í
kenningu Jesú er hversu fúslega
hann breiddi öllu því faðminn,
sem falslaust var, yfirlætislaust
og saklaust og svo hitt hvernig
hann ræðst gegn hræsninni,
skinhelginni og öllu andlegu
drembilæti. Það sem líklega hefur
þó hænt fjöldann að honum var
líknarstarfsemin og þessi fallegi
boðskapur, að Guð væri faðir allra
manna, en við börn hans og hver
annars bræður. Boðskapur þessi
var auk þess fluttur á svo fagran
og aðlaðandi hátt, að hann hlaut
að hrífa hug og hjarta hverrar
óspilltrar sálar. Guðsríkið í kenn-
ingum Jesú var friðarríki, sem
einkenndist af kærleiksþeli og
kærleiksverkum, í stuttu máli af
því að elska náungann eins og
sjálfan sig.
Múhameð
Jóhannes þriðji (561—574 e.Kr.)
var páfi í Róm, þegar stofnandi
Múhameðstrúarinnar fæddist.
Hann var Kutam, sonur Abdallah,
en áður en hann fékk köllun sína,
var hann kallaður Múhameð, sem
merkir „hinn lofsungni". Trúar-
brögð hans eru venjulega kölluð
nafni hans, en þeir, sem játa þau,
kalla þau „Islam" sem þýðir „Auð-
sveipni" eða alger undirgefni, því
þau kenna, að eina skylda manns-
ins sé undirgefni undir Guðs vilja.
Múhameðstrúartímabilið hófst
árið 622, ár flótta Múhameðs frá
Mekka til Yathrib, sem þá breytti
nafni sínu honum til heiðurs í
Medinat al nabi „borg spámanns-
ins“ og hefur borgin síðan verið
nefnd Medina. Múhameð fæddist í
Mekka árið 570 og var hann af
Hashim-ættinni, sem sagðist vera
komin af ísmael, syni Abrahams
og Hagar, egypsku þjónustustúlku
Söru, konu Abrahams. Lítið vita
menn um æskuár Múhameðs,
nema að hann var kaupmanna-
Prófkjör Sjálfstæðisflokksins í Reykjaneskjördæmi 26.-27. febr.
KRISTJANA MILLA
Kjósum dugmikla hæfileikakonu á þing.
Við minnum á að prófkjörið er opið öllum
stuðningsmönnum Sjálfstæðisflokksins.
Skrifstofa Kristjönu Millu Thorsteinsson er að Haukanesi 28, Garðabæ, sími 41530.
Stuðningsmenn.