Morgunblaðið - 27.02.1983, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 1983
73
til náðist, var háttsettur þýzkur
dómari, þá setztur í helgan stein. I
eiðsvörnum vitnisburði skýrði
hann frá leyniréttarhöldum gegn
brúnstökkum úr SA fyrir sérstök-
um „heiðursdómstóli" nokkrum
mánuðum eftir þinghúsbrunann.
Nokkrir brúnstakkar viður-
kenndu í þessum réttarhöldum að
þeir hefðu lagt eld að ríkisþing-
húsinu samkvæmt skipun Görings
marskálks og annarra leiðtoga
nazista, og Hollendingurinn van
der Lubbe, sem hefði verið gripinn
glóðvolgur, hefði aðeins verið
notaður til að villa mönnum sýn.
Vitnisburður þeirra fyrir leyni-
dómstólnum var til kominn vegna
þess, að rannsókn hafði verið
fyrirskipuð á ákaerum gegn þeim
um meint drottinssvik.
Þessar upplýsingar sýna að til
ríkisþinghúsbrunans má rekja að
nokkru aðdraganda „nætur hinna
löngu hnífa" í júní 1934, hreinsun-
arinnar miklu, þegar aftökusveitir
nazista myrtu 170 manns, þeirra á
meðal marga leiðtoga brúnstakka.
Talið var nauðsynlegt að útrýma
öllum þeim brúnstakkaleiðtogum,
sem voru viðriðnir þinghúsbrun-
ann. Óafvitandi áttu þeir sjálfir
þátt í því. Þeir voru teknir af lífi
vegna þeirrar óvarkárni að reyna
að smygla skýrslu um ábyrgð naz-
ista á þinghúsbrunanum úr landi.
Annað vitni, fyrrverandi þýzkur
liðsforingi, skýrði frá því að hús-
gögnum, sem var bjargað úr
brunarústunum, hefði seinna ver-
ið komið fyrir í yfirmannamessa í
nágrenni Berlínar, þar sem f ljós
kom að sætin og fóðrið voru gegn-
sýrð eldfimu efni og púðri.
RÉTTARHÖLD
Eitt af því sem var mönnum
alltaf ráðgáta var, að þótt van der
Lubbe væri sagður hafa lagt eld að
geysistórri, rammbyggðri stein-
byggingu einn síns liðs, kom eldur
upp á rúmlega tuttugu stöðum
samtímis, og útbreiðsla eldsins
var svo hröð, að gólfin hrundu á
tæpum hálftíma.
Astæða þess að margir van-
treystu staðhæfingum þeirra sem
sögðu að van der Lubbe væri sak-
laus var gífurleg ónákvæmni í
svokallaðri „brúnni bók“, sem
kommúnistar gáfu út um brun-
ann. Réttarhöld fóru fram í mál-
inu undir forystu Dr. Búnger í
Leipzig, þar sem búlgarski komm-
únistinn Georgi Dimitrov, síðar
yfirmaður Komintern og forsæt-
isráðherra Búlgaríu, stóð upp í
hárinu á Göring og var í forsvari
fyrir hinum sakborningunum,
tveimur öðrum Búlgörum og
þýzka kommúnistanum Torgler.
Seinna reyndist Dimitrov engu
mildari valdhafi en Göring og sér-
fræðingur í sýniréttarhöldum.
Önnur „réttarhöld" fóru fram
mörgum mánuðum áður í Lundún-
um undir forystu D.N. Pritt að
undirlagi Komintern, og þau áttu
að sýna fram á sekt nazista. Föls-
uð skjöl voru notuð í báðum rétt-
arhöldunum. Fölsuðu skjölin í
London komu frá áróðurssnillingi
Komintern á vinstribakkanum í
París, Willi Múnzenberg. Hann
var svo snjall að nazistar, sem
vildu hreinsa sig eftir fall Hitlers,
bættu nýjum atriðum við frásögn
hans. Staðreyndum var hagrætt í
æviminningum svo að þær kæmu
heim og saman við kenningar
Múnzingers. Virtustu sagnfræð-
ingar viðurkenndu niðurstöður
hans án nokkurra efasemda.
LEYNIGÖNG
Árangur hinna nýju rannsókna,
sem hafa farið fram á síðari árum,
felst í því að þá fékkst í fyrsta
skipti heilleg mynd af brunanum,
þannig að hægt var að setja sam-
an ítarlega frásögn studda fram-
burði vitna af því hvernig sund-
urleitur hópur brúnstakka og
svartstakka lagði eld að ríkis-
þinghúsinu.
Samanburður á framburði vitna
hefur leitt í ljós að brennuvarg-
arnir komu saman tveimur sól-
Marinus van der Lubbe: gripinn glóðvolgur.
Tíu menn undir stjórn SA-foringjans Karls Ernst fóru um þessi neðanjarðargöng frá húsi Görings til
ríkisþinghússins. Húsvörður Görings, Scranowitz, heyrði fótatak í göngunum.

Handtökur hófust strax um nóttina eftir ríkisþinghúsbrunann.
arhringum áður en atburðurinn
gerðist, í húsi Görings marskálks
gegnt þinghúsinu, og komust inn í
þinghúsið kvöldið sem það brann
eftir leynigöngum, sem tengdu
hitakerfi þessara tveggja bygg-
inga. Þetta hafði menn alltaf
grunað, en þetta hafði aldrei verið
sannað ótvírætt. Ritari nefndar-
innar, sem rannsakaði brunann
fyrir fjórtán árum, sagði í viðtali:
„Einnig liggja fyrir órækar
sannanir fyrir því hvernig nazist-
um tókst að gera Hollendinginn
van der Lubbe að leiksoppi sínum
og telja honum trú um að hann
stæði fyrir íkveikjunni einn síns
liðs. Hann var ginntur til Berlínar
með auglýsingum og fréttum, sem
Þjóðverjum tókst að lauma í hol-
lenzk kommúnistablöð, þar sem
sagði, að sjálfboðaliðar óskuðust
til hættulegra starfa. í raun og
veru stóð flokksvél nazista fyrir
öllu þessu verki með vitund Gesta-
po og glæpalögreglunnar, sem
seinna sá til þess að lögð voru
fram sönnunargögn svo að hægt
yrði að taka van der Lubbe af lífi.
Til þess að komast hjá erfiðleikum
gagnvart vestrænum ríkjum og
Rússum gerðu nazistar það ekki
að ófrávíkjanlegri kröfu að Búlg-
aranum Dimitrov og hinum
kommúnistunum, sem voru
ákærðir ásamt honum, yrði refs-
að.“
PÍSLARVOTTUR
Van der Lubbe var brennuvarg-
ur og þráði píslarvætti fyrir
málstað verkamanna segir Tobias.
Hann var hálfblindur og leit út
fyrir að vera fáráðlingur, en Tobi-
as segir að það hafi hann ekki ver-
ið, þott bæði nazistar og kommún-
istar héldu því fram. Nazistar
kölluðu hann kommúnista, and-
stæðingar nazista kölluðu hann
útsendara nazista.
Tobias segir að hann hafi ekki
verið kommúnisti, en róttækur og
óháður, nokkurs konar stjórnleys-
ingi, og fyrirlitið þýzka vinstri-
sinna fyrir veikleika þeirra. Hann
virðist hafa ákveðið að sýna að
hann gæti storkað nazistum einn,
úr því Þjóðverjar þyrðu það ekki.
Hann var einn og vinalaus,
stimplaður hálfviti og hækja og
enginn syrgði hann. 111 meðferð
kunni sumpart að hafa verið skýr-
ingin á fáránlegri framkomu
hans. Hann hélt því alltaf ákveðið
fram að hann hefði verið einn að
verki. Að lokum varð dómstóllinn
í Leipzig að sýkna alla sakborn-
SJÁ NÆSTU SÍÐU
50 árum og kenningar dr. Tobiasar
í - f /V A..