Morgunblaðið - 17.04.1983, Síða 24

72
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. APRÍL 1983
Stolt og afar falleg fjölskylda.
Fyrirferðarmikill og fallegur risi fuglaríkisins
í grein þessari verður fjallað um einn fallegasta og merkilegasta fugl sem land þetta byggir. Það er
álftin sem um ræðir, stærsti fugl landsins, einn sá fegursti og fyrirferðarmesti. Hvergi er álftin
algengari en á íslandi. Hún hefur löngum þótt búbót á sveitaheimilum sem ekki hafa haft úr miklu
að moða og hún nýtur einnig takmarkalausrar virðingar listamanna og skálda sem fyrr og síðar
hafa ort um, skrifað um og málað þennan tignarlega fugl norðurheima.
Álftir hefja sit til flugs af íslensku fjallavatni.
Stærsti fuglinn
að væri að bera í
bakkafullan lækinn að
ætla að lýsa útliti álft-
arinnar fyrir íslend-
ingum, varla mun það
mannsbarn til hér á landi sem
ekki þekkir fuglinn umsvifalaust í
sjón. Hvernig er líka hægt að
rugla þessu mikla flykki saman
við aðra fugla, þar sem hún kem-
ur, álftin, fljúgandi með langan
hálsinn, kvakandi, og með ein-
kennilegum brakandi vængjaþyt?
Hún er sem sé gríðarstór, fugla-
bók AB segir hana 152 sentimetra.
Hún er stærsti fugl landsins, ha-
förninn er til samanburðar 69—91
sentimetrar, en nótabene, hann er
ólíkt hálsstyttri fugl. Hin dæmi-
gerða álft er mjallahvít, fætur
svartir og nefið gult og svart.
Ungu fuglarnir eru öskugráir með
Ijósbleikt nef. Þeir eldri fá smám
saman ryðrauðan blæ á höfuð og
háls og eftir því sem fuglinn er
eldri, þeim mun meiri er þessi
sérkennilegi litur. Heyrst hefur að
álftin upplitist svona af mýrar-
vatni, en hún er votlendisfugl.
Hvergi í heimkynnum sínum er
álftin algengari fugl en á íslandi.
Hér er hún þó frekar strjáll varp-
fugl. Engu að síður er hún áber-
andi hvort sem hún verpir eða
ekki. Álftirnar Islensku skiptast
jafnan í þrjá hópa, geldfugla, sem
hafast við hér og þar í hópum, pör
sem dreifa sér, verpa ekki og verja
ekki svæði, og loks pör sem verja
skika sína. Sum síðastnefndu par-
anna verpa og talið er að álftir
með unga á haustin séu ekki nema
fimmtungur álftarstofnsins eða
þar um bil. Stofnstærð er talin í 4.
riti Landverndar vera 5—7000
fuglar. Meðan fullorðnu fuglarnir
fella fjaðrir og um fartímann má
sums staðar sjá mikla hópa, í
Lónsfirði, við Álftarós á Mýrum,
neðst í Norðurá, á Mývatni og á
Hnausakvísl í Vatnsdalsá. Þar
sem þær eru flestar, má sjá hátt á
annað þúsund fugla saman
komna. Hún er að mestu leyti far-
fugl, dvelst á vetrum á Bretlands-
eyjum. Nokkrar þrauka af vetur-
inn, dveljast einkum suðvestan-
lands.
Drekkja búfénaði
Álftir verpa á íslandi bæði til
fjalla og á undirlendi. Þær eru
votlendisfuglar eins og áður sagði,
verpa fyrst og fremst á vatna- og
tjarnarbökkum, en einnig í fenj-
um og foræðum. Þá verpa þær
stundum á árbökkum og er það
einkum til fjalla að þær gera svo.
Eggin eru yfirleitt 3—5 talsins.
Álftir eru frægar fyrir að verja
egg sín og unga af mikilli hörku.
Það er einstaklingsbundið frá
einni álft til annarrar hversu
harðskeyttar þær eru, en þær
grimmustu eru fyrirferðarmiklar.
Það var einkum fyrr á árum sem á
þessu bar, þá ætluðu menn sér oft
að ná eggjum álftarinnar til átu.
Sögur eru til um menn sem urðu
fyrir heiftarlegum árásum og grh.
minnist þess að hafa heyrt um að
menn hafi nefbrotnað og hlotið
fleiri skrámur í viðskiptum sínum
við álftir á varpstað. Þá er fullyrt
að þær hafi flæmt saklausan bú-
fénað út í vötn og tjarnir og
drekkt honum, er rollugreyin
hættu sér óafvitandi nærri ál-
ftarvarpstað. Þjóðtrúin gat þess
þar að auki að stórvarasamt væri
að verða fyrir álftarblæstri. Þeir
sem til þekkja vita, að álftin
hvæsir reiðilega þegar hún er
áreitt. Trúin taldi blásturinn ban-
vænan og því ráðlagt að verða
ekki fyrir honum. Þeir sem það
gerðu, urðu að því að talið var
holdsveikir.
Það var einkum í sveitum þeim
er sóttu nytjar Arnarvatnsheiðar
að menn þóttust verða þessa varir.
Þar höfðu menn talsverðar nytjar
af fuglunum, hamirnir voru hertir
og seldir úr landi og fjaðrirnar
voru fluttar út í tugþúsundatali.
Þær hentuðu prýðilega sem penn-
ar.
SnúiÖ á seppa
Álftir i sárum fengu ekki frið
fyrir mönnum. Álftir, einkum
yngri fuglarnir, þóttu góður mat-
ur og er þær voru ófleygar var það
víða stundað að elta þær uppi og
slá. Þó var þetta ekki vandalaust,
því svo frár á fæti er þessi mikli
fugl að talið var að einungis
spretthörðustu menn gætu elt þær
uppi. Þess vegna notuðu margir
grimma hunda og var því fátt eða
ekkert fallegt við veiðarnar oft og
tíðum. Til er saga um svona veiðar
og hún gerðist á Arnarvatnsheiði
á næstu árum eftir móðuharðind-
in. Þá var lítið að bíta og brenna
hér á landi og menn reyndu að
bjarga sér eins vel og kostur var.
Sagan er skráð í bók Björns J.
Blöndal, Daggardropa, og skal hér
endursögð.
Eftir móðuharðindin sást varla
álft á Arnarvatnsheiði allri og var
það með ólíkindum, því álftir voru
áður og eru nú til dags algengar og
svipmiklar á þeim slóðum. Þetta
var vegna álftaveiða. Þó var tjörn