Morgunblaðið - 15.06.1983, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. JÚNÍ 1983

ffrlo?iwnMaÍHÍ>
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aóalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 230 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 18 kr. eintakiö.
Sýndarmennska
og kjarnorkuvopn
Ronald Reagan, Banda-
ríkjaforseti, sagði á
mánudaginn að æskilegt væri
að Sovétmenn sneru sér í al-
vöru að afvopnunarmálum og
legðu sýndarmennsku á hill-
una, svo sem tal um kjarn-
orkuvopnalaus svæði á Norð-
urlöndunum. Með þessum orð-
um er Bandaríkjaforseti að
svara ræðu Juri Andropovs,
leiðtoga Sovétríkjanna, í til-
efni af komu Mauno Koivistos,
Finnlandsforseta, til Moskvu í
síðustu viku. Hafa orð Andro-
povs meðal annars verið túlk-
uð þannig, að Sovétmenn séu
reiðubúnir til að fjarlægja
kjarnorkuvopn af Eystrasalti
ef Norðurlöndin lýsi sig með
„lögformlegum" hætti kjarn-
orkuvopnalaus. Eins og málum
er nú háttað eru ekki kjarn-
orkuvopn í neinu Norðurland-
anna. Hins vegar er Sovét-
mönnum ekki annað þóknan-
legt en Norðurlönd skuldbindi
sig til þess með alþjóðlegum
gerningi að þau verði aðeins
varin með venjulegum vopn-
um.
Sé litið á sögu umræðnanna
um kjarnorkuvopnalaust svæði
á Norðurlöndum og hve þær
hafa byggst á loðnum og óljós-
um yfirlýsingum, vekur mesta
undrun hvað stjórnmálamenn
sem vilja láta taka sig alvar-
lega geta lengi látið dæluna
ganga um þetta mál. Olof
Palme, forsætisráðherra Sví-
þjóðar, gerði sér ferð til Hels-
inki og flutti þar ræðu um
málið 1. júní síðastliðinn.
Palme sagði, að auðvitað ætti
að bjóða fslendingum þátttöku
í norrænu kjarnorkuvopna-
lausu svæði. Með þessum um-
mælum kippti Palme grund-
vellinum undan einni af nýj-
ustu firrum herstöðvaand-
stæðinga hér á landi, sem sé
þeirri að varnarsamningurinn
við Bandaríkin og dvöl varnar-
liðsins hér útiloki ísland frá
umræðum svo að ekki sé
minnst á þátttöku í kjarnorku-
vopnalausa svæðinu. Palme
setti íslendingum engin skil-
yrði, enda er hann ekki í neinni
aðstöðu til þess. Hins vegar
setti hann það sem skilyrði að
kjarnorkuvopn verði að fjar-
lægja af Eystrasalti þar sem
Sovétmenn eru með nokkra
tugi kafbáta.
Ummæli Andropovs í ræð-
unni yfir Koivisto verður að
skoða í tengslum við þetta skil-
yrði sem Palme setti. Andro-
pov svaraði á sama veg og
Kremlverjar gera ávallt í al-
þjóðasamskiptum: Þið skulið
fyrst ganga að öllum kröfum
okkar. Lýsið því yfir að þið
munið aldrei leita eftir vörn
með kjarnorkuvopnum og svo
skulum við ræða um okkar
kjarnorkuvopn! Segja verður
Kremlverjum að á þessa frekju
sé ekki unnt að fallast.
Á utanríkisráðherrafundi
Atlantshafsbandalagsins sem
haldinn var í París í síðustu
viku var ályktað um nauðsyn
þess að árangur næðist í þeim
viðræðum um afvopnunarmál
sem nú fara fram á milli
Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna um kjarnorkuvopn,
NATO-ríkja og Varsjárbanda-
lagslanda um venjuleg vopn og
í Madrid á ráðstefnunni um ör-
yggi og samvinnu í Evrópu. Yf-
irlýsing Ronald Reagans á
mánudag var einmitt um hið
sama, að Sovétmenn stuðluðu
að árangri í þessum viðræðum
en hættu að tala um aukaatriði
í áróðursskyni.
Á þeim 20 til 25 árum sem
liðin eru síðan fyrst var farið
að ræða um kjarnorkuvopna-
laust svæði á Norðurlöndum
hefur áhuginn vaxið eða dvín-
að eftir pólitískum aðstæðum
á Norðurlöndunum eða áróðri
Sovétríkjanna. Enginn getur
verið því andvígur að þessu
tali sé haldið áfram í misjafn-
lega merkilegum ræðum svo
lengi sem þess höfuðatriðis er
minnst, að einhliða skuldbind-
ingar Norðurlanda í öryggis-
málum gagnvart Sovétrikjun-
um yrðu afdrifaríkasta skref
til ófrelsis sem þessar þjóðir
gætu stigið. Kremlverjar
ástunda alls ekki sýndar-
mennsku þegar þeir tala um
kjarnorkuvopnalaus svæði í
skjóli sovéskra kjarnorku-
vopna heldur kaldrifjaða
valdapólitík.
Þögn
Tímans
Að loknum fundi miðstjórn-
ar Framsóknarflokksins
vill Morgunblaðið ítreka þá
spurningu sem varpað var
fram hér á þessum stað 5. júní
síðastliðinn. Spurt var hvort
Tíminn, málgagn Framsóknar-
flokksins, væri að kynna
ákvarðanir Framsóknarflokks-
ins, þegar blaðið boðaði þá
stefnu, að valdið til að veita
mönnum umboð til stjórnar-
myndunar skuli tekið af for-
seta íslands og falið forseta
Alþingis. Tíminn hreyfði þessu
máli með þeim hætti að tafar-
laust verður að taka af allan
vafa um það, hvort hér er um
stefnu Framsóknarfiokksins
að ræða eða sérvisku ritstjórn-
arinnar.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir CHARLES J. HANLEY blaðamann AP
Tímamót ad verða í bar-
áttunni við „súra regnið“
Steindauð vötn og skógar eru framtíðarsýnin nema gripið verði í taumana
RÁÐSTEFNA Evrópuríkjanna í síðustu viku um „súra rigningu" og
afleiðingar hennar kann að hafa markað nokkur tímamót í sögunni, því
að í fyrsta sinn náðu menn nú samkomulagi um að láta hendur standa
fram úr ermum í baráttunni við þennan fvlgifi.sk iðnvæðingarinnar. Langt
er síðan áhrifa „súru rigningarinnar“ tók að gsta, en hagsmunir stóru
iðnríkjanna í austri og vestri hafa hins vegar gert það að verkum, að
málið hefur verið þæft með alls kyns vangaveltum og fyrirslætti um
frekari rannsóknir. Nú, þegar „súra rigningin“ er farin að valda veru-
legum náttúruspjöllum hjá mengunarvöldunum sjálfum, hafa þessar deil-
ur verið lagðar til hliðar. Hér verður stuttlega sagt frá ástandi þessara
mála í tveimur löndum, Svíþjóð og Kanada, en þau hafa orðið sérstaklega
illa úti í þessum efnum.
Grænt hár og meltingar-
truflanir — dauð
vötn og skógar
ISvíþjoð státa flestar stúlkur
af ljósum lokkum en á Skáni
gerist það nú æ algengara, að þær
vakna upp við það, að haddurinn
er orðinn grænn. Ef þeim skyldi
nú detta í hug að hressa sig eftir
mesta áfallið á kaffisopa er eins
líklegt að þær verði með í magan-
um það sem eftir er dagsins.
Þessu veldur kopar úr tærðum
vatnsleiðslum og sökudólgurinn
er súra rigningin, alvarlegasti
mengunarvaldurinn nú á dögum.
f baráttunni við hann hafa Svíar
ótvíræða forystu og eiga heiður-
inn af því að hafa vakið aðrar
þjóðir til vitundar um hvert
stefnir.
Það er heldur ekki að ástæðu-
lausu að Svíar hafa áhyggjur:
Súra rigningin hefur „drepið"
5000 af 78.000 vötnum í landinu, i
þeim þrífst nú ekkert kvikt, og
tuttugu þúsund vötn til viðbótar
eru að deyja. Skógarnir eru í
hættu og styttur og steinbygg-
ingar eru að grotna niður. í
Bandaríkjunum standa enn há-
værar deilur um ástæðuna fyrir
súru rigningunni en í Svíþjóð
velkist enginn í vafa um hana;
mengun frá fjarlægum orkuver-
um, sem brenna ýmist kolum eða
olíu.
Brennisteins- og köfnunarefn-
istvísýringur frá risavöxnum
reykháfum í Bretlandi, Vestur-
og Austur-Þýskalandi og Póllandi
berst fyrir vestlægum og suðlæg-
um vindum, gengur í samband við
vatn, og fellur til jarðar á Norð-
urlöndum sem brennisteins- og
köfnunarefnissýra. 1000 tonn af
þessu eitri falla á sænska jörð á
hverjum degi og það, sem gerir
illt verra, er, að jarðvegur er
mjög grunnur í Svíþjóð og laus
við kalk, sem annars gæti vegið
nokkuð upp á móti sýrunni.
„Ph“-kvarðinn, sem notaður er
til að mæla sýrustigið og nær yfir
0—14, sýnir þetta vandamál í
hnotskurn. „Heilbrigt" vatn hef-
ur sýrustigið 7 en dauðu vötnin í
Svíþjóð eru komin niður fyrir 5,
sem er 1000 sinnum súrara en
eðlilegt er. I Gautaborg, þar sem
mengunin er mest, mælist hún 4,2
að meðaltali og komið hefur fyrir,
að hún hafi mælst 2,4, sem er jafn
súrt og edik. Sýran hefur marg-
vísleg áhrif á fiskinn. Hún hindr-
ar æxlun hans, afmyndar hann
með því að eyða kalki úr beinum
og leysir úr læðingi hættulega
málma eins og ál, sem setjast á
tálknin og kæfa fiskinn smám
saman.
Svíar hafa brugðist við þessum
vanda með ýmsum hætti. Kalki
hefur verið stráð í vötn og ár með
þeim árangri, að aftur hefur
kviknað í þeim líf, og hámark
brennisteinsinnihalds í bensíni
hefur verið ákveðið 1%. Þessar
aðferðir eru þó mjög kostnaðar-
samar. Kalkausturinn mun kosta
Svía um 26 milljónir dollara á
næstu þremur árum og kostnað-
urinn við að keyra vélar á brenni-
steinssnauðu bensíni er talinn
hafa numið til þessa um 115
milljónum dollara.
„Þetta er þó eins og að gefa
sjúklingi magnyl, mikið og dýrt
magnyl," segir einn sænsku sér-
komið hefur í ljós, að á víðáttu-
miklum svæðum vex skógurinn
nú hægar en áður. Það eru alvar-
leg tíðindi fyrir þjóð, sem hefur
timburútflutning að aðalatvinnu-
vegi sínum.
Kanadamenn vita hvaðan
mengunin kemur fyrst og fremst:
Frá iðnverunum miklu í Miðvest-
urríkjum Bandaríkjanna, þaðan
sem hún berst með suð- og suð-
vestlægum vindum inn yfir norð-
austurhéruð Bandaríkjanna og
Kanada. Stjórnvöld í Bandaríkj-
unum hafa hins vegar þráast við
og leggja stöðugt til að enn frek-
ari rannsóknir fari fram. Veldur
því að sjálfsögðu sá gífurlegi
kostnaður sem er samfara aukn-
um mengunarvörnum, en þetta
mál er nú orðið helsti ásteyt-
ingarsteinninn í sambúð þjóð-
anna. John Roberts, kanadíski
umhverfismálaráðherrann,
komst ágætlega að orði þegar
hann lýsti afstöðu Bandaríkja-
stjórnar: „Það er eins og sagt
í iðnverunum á mengunin upptök sín en endastöðin er náttúran sjálf,
vötnin og skógarnir.
fræðinganna. „Það slær á hitann
en breytir engu um undirrót
sjúkdómsins. Hann verður aðeins
læknaður með pólitískum og
efnahagslegum ákvörðunum allra
hlutaðeigandi þjóða."
Kanadísku skóg-
arnir í hættu
Ástandið í Kanada er ekki eins
slæmt og í Svíþjóð, en hugsanlega
verða afleiðingar súru rigningar-
innar miklu alvarlegri þar þegar
fram líða stundir. Nokkur hundr-
uð vötn eru þegar dauð og sömu
örlög virðast nú bíða ekki tugþús-
unda heldur hundruð þúsunda
annarra vatna. Sums staðar hafa
orðið stórskemmdir á skógi og
væri: Skepnan er eins og skunkur
í útliti, kjagar um eins og skunk-
ur og lyktar svo sannarlega eins
og skunkur. Hins vegar þurfum
við fjögurra ára frekari rann-
sóknir til að komast að því hvort
hún er skunkur."
Kanadamenn ætla sér hins
vegar ekki að horfa upp á landið
sitt deyja í fjögur ár enn án þess
að hafast eitthvað að. Þeir hafa
þegar gripið til umfangsmikilla
mengunarvarna, sem hert verður
á um allan helming á næstu ár-
um, og þeir ætla að krefjast þess
af Bandaríkjamönnum að þeir
geri slíkt hið sama. Að öðrum
kosti verði hart látið mæta hörðu
í samskiptum þessara grann-
þjóða. ss.