Morgunblaðið - 17.06.1983, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1983
11
.{() ár ('rá u|)|)r» isninni í \ustur-l»vskalandi
SKnswiU
Júníbylting þýzkra verkamannn i
bæld niðar of rússneskúm skri
Kon
Hleypti úft úr fernum
fangabúðum í fyrrinótft
öni 25 þésimd langi leHca lausum hala ag
engar likw til að þelr nálsl
r lupr. «r w«U a*
AMBI »C)SVND
i»»il plM
OOJt BÖLVUTf
Enda þott hcrmann S ► h*f
ust þcgar hartda, cr kunnuft
varfl um tlltakl Brnnmans. *r
Hikl liklcct. afl þaim takut afl
handtaka nrma litlnn hluta þesa
arafrua. sam slrppt var laut
Yfirhcrshófflingi Suflur Kóreu
hcfir lika tilkynnt. afl hann muni
beita valdi U1 afl koma i v*f fyr
ir allar Ulraunir til afl hand-
taka fangana afl nýju.
Þetu furflulega Ultaski Syng-
mans kom eins og retflarslag yf-
ir herstjóm S. t» I Kórru Cnda
þótt bandariakir hermenn reyndu
afl koma I veg fyrir, afl fangam
ir kenuit undan, móttu þeir sin
litils vegna vopnaakorta og
I SKOfflCN mtNIOWIU
srtifl fundl mefl ;
i. Afl fundi lokni
BERLÍN
ReHínar
tilraun g
Þýrkalar
voru í i
búnar vo
ina vcgl
in hefur
tökur |m
hafnar. I
og er tal
fram. M«
borga A
Berfinar
tófieglut
annar af
lífskjörui
Nýtt faimgjaldshneyksli S.Í.S.
Hvað hefur
af leigu
af jtórgróða
Perryville?
tn i
bandariska herstjómin *tU ekk
sök á þeasum atburflum.
Churchill vék lika afl mólinu
i þingi i dag. Kvaflst hann bsrfli
forviða og hryggur. en vildi ekki
r»da málifl rskilega. mrflan
frekari gögn l*gju ekkl fyrir.
OBBSKNDINO 8. >.
Herstjóm S. þ. aendi aam
ingamönnum norflanmanna
Panmunjom bréf i kvöld. Þar
þvi lýst yfir. afl allt yrfli
unnt van, til afl fang-
amir yrflu handteknir.
VILL KKKI VAKNASAMNING
____ Róaturnar
Kóreo akýtfll sve fri i kv«M.
afl byggingi
anna vifl Sti
ur vinnu og
stjórnarráAs
Upphafleg
skipun þet
afkost sin
launa. En i
byggingai ve
og eldur i i
Berlin og
afl StS kafl erflU a* aaata lakari verkamanna
Mgnkjérui rogna þcaa. I rikUfyrirt*!
og fylktu aéi
MIKID CM SKIP m, LKIOC
Tll eru ýtarlegar. rrlendar1 _LÖOR*OL/
akýrslur um frambofl olluakipa Y|
og skipaleigur á þelm tima. erm Mannfjóld
Prrryvlll* var tckifl é leigu og kröfugöngu
benda þ*r allar I þé étt afl þá urlegur afl U
hafi einmitt verifl mikiA
rmri. a• SaSar Kérea
Miflvikudagur » Júli 1»M
monciin BLABIB
Hvað vorðoði komoiúaista um þótt bc
sEM KUNNUOT er. lokuflu 1f r • Jkf _ • r 1 f* I •. 1
*! notfuið stjornarkcrh þeirra kra
, - ,um siflast líflinn. Gétu bvi J
“ÆSrSeinhver yrði líflátinn þótt sakla
enn. srm vinnu ainnar I J
irflu afl kaanaat jrflr marka I
linuna og lengM norou ui pess
),vfi rússneakra yfirvalda. t tl.
tiku afnému Rúaaar loks sam
, mgubannifl — efla voru réttara
,i|l knúflir Ul þras af almrnn
ingi Austur-BerUnar og fékk þa
-j. sem þetta ritar, tarkifvri Ul
skreppa sem anöggvaat bak vifl
urntjaldifl og aayggnaat um i þvi
nki. þar sem grébrýndir bysau-
•tingir og gapandi akrifldri-ka-
bvnsur ráfla iogum og lofum
Sol skein i heifli og heit golan
l„k um trjákrúnumar, þegar vifl
L.ngum — þrir Islendingar —
ju«tur eftir 17. júni-götu I éitina
markallnunni. Var efUrvsnt-
mg okkar mikil, þvi afl i Vestur-
Bvrlin réflu alUr okkur frá þvl
jð rryna afl komaat inn á rúsa-
MKvaflu
Uta á út-
l.ndinga sem hverja aflra njósn-
ura og handtaekju þa fyrirvara-
laust. þrátt fyrir þeasar viflvar-
amr allar, atóflumst vifl ekki
(r. istmguna; vifl urflum afl fara
. fir markalinuna, — landam*ri
lifivog dauAa, ef svo m*tti afl orfli
komast.
r>GIN SKIIJÚKI pkA
KRYNJÓLPI
Afl baki okkar var Sigursúlan,
ilieailegt og mikifl minnismerki
jm hetjudáflir og tigra þýzkra
h.imanna á siflari hluta 19 ald-
,.r, vn fram undan blasti vif
Ui jndrnborgarhliflifl og þvi til
vmstrl handar þýzki Rikisdagur
mn. svartar rúsUr, er minntu á
hrun hinnar naatatá
mn. svartar rúsUr. A Bi
• nborgarhliflinu miflju blakti rúaa
!•« -ki fáninn við hún. avo afl veg-
Ur.ndur veni ekki i neinum
vafa um, hverjir vsrru hinir einu
og viginlegu husbarrxhir i Austur
l-wkalandi. Er vifl komum afl
hliAinu, réflu vestur-þýzku lög-
n Lluþjunsmir okkur fré þvi afl
fura inn i Austur Berlin, en
l-a-tlu þvi vifl, afl okkur v«ri
hvimilt að fara á rtgin ábyrgfl.
Vorum þvi á báflum áttum um
•tund — en forvitni blaflamanm
ins réfli urslitum: Vifl lómbuSum
rtgnum hliflifl, en grennlulegir
ung11ngsaoldátar i einkennisbún-
ingum austur þýsku lögreglunn-
ar (sem rryndar er ekkert ann-
•■A en fullvopnaflur og vel út-
Uunn her) gutu til okkar aug-
unum. tortryggnialegir á avip, en
|m rkki óvingjamlrgir. Ekki var
Matthías Jóhannessen rit-
ar um örlög Willi GöttlingiS !
Ilng farin
..þýzku" koi
rtASOGN
AI.PtBUM
WILLI C
venjulegur
var stórvifl
Wllll GötUtng ag ksaa hana Myi
Ruaaar tóka Willl raklaaraa af II
arSlfl frrlslshrtJa og páaUrvettar
afl en grunsamlegir „imperialist-
ar". sem bezt v*ri afl hafa nán-
ar gvtur á. ef ekki *tti afl hljót-
ast verra af.
HCGLEIDINUAR A
BLÓÐVOI.Lt'M BKRI.fNAR
Ekki vvit ég, hvafl samferfia-
menn minir hugsuflu, þegnr vifl
grngum hirgum ng hikandi skrrf-
um eftir Unter den Linden. —
Vafalaust hefur þeim þé verifl
tiflhugsafl til júnibyltingarinnar,
ein* og mér. ekki sizt þeirra at-
burfla. er gerflust vifl þetta uma
hlifl hálfum mánufli áflur, erl
ndln var trkln f
fl. Peaai alþvSamaéar hrfar •
þyaka þjátarlnnar
júnigötu skammt frá markalin-
unni. Af þvi varfl afi visu rkki
og kom vestur-þýzka lögrrglun i i
vrg fyrir það. Snrru verhamrnn-
irnir, srm skiptu tugþúsundum, i
þá vifl, þrómmuAu til Postdamrr-
platz, srm einnig rr á morkum <
hernum*sv*dunna. brcnndu bar |
gcysistór vörugeymsluhús, svo afi I
þau eru nú rústir einar, og héldu ■
s.Aan til stjómarbygginga komm- i
únistastjómarinnar, heimtuðu :
frelal og nýjar þingkosningar um ■
allt þýzkaland. Einnig minntumst I
vifl þess vafalaust öll, er rúss-11
neskir skrifldregar óku á verka-
mjnnim á hrn«um aömu slóflum. I
Vininitudagur II. Júll 1953
MORCVHBLABIB
Samv
Ofl
mðrfc
Saoriji
foriw
SL mAni
Keykjavik s
fulltrúa vii
þar ýmit u
vinnu Nor
Mbi alL •
veilendjN.ui
hefur v«-iiA
vt-itrmÍHsjn
árm 193»
þrirra siAa:
I Berltaar hrfur verlfl «vo gifarlect aodanfarns
I afl setja á fét asargar brsflablrgfla-Oéttakmfllr. Mya
máaafll afl bargaraljara
Vitlil vifl i
i flóttamann i Beriín:
Glæpor hans — hafði vonvirt
Stalin. — Skólabróðir kærði
Effir Maffhías Jóhannessen
Brrláa S. Juli
' ITT af þvi, acm vckur mcslu
ihygli fiiAamanna, cr koma lil
I linui. cru hinar murgu flótta-
,|um! u |
... nu um 45 þus. aiutur-þyzkis u<>| ,M2 var ég , hcrbrrgi minu
"ti. niunna. srm Ir.Ufl hufu .|rarnt einum vina mlBna „„
>lui u boginn undan hmu kkulllbr<rA.a Datt okkur þu ailt
uAu oki kommumsmans, brot.0 , e|nu , hu# að fkj6u te|t.
' b*>T •“ b“k' *r °« y,,r: liyssu a Stulinsmynd. scm þa.
1 hckk á vcggnum' Ekki vissum
við þá uð finn skúlabrsrflrs okk
i kixnmunisli, haffli scð
•lifl ástvini tina og hrimili i
• >n um bctra lif og fullt frclsi.
l..ltuim-nn þeaair cru á ollum

r flcstir un>i-
iH-ir hafa flúifl af ymsu,
tii-Aum. cn eru þó flrstir poli
-kir flottametin, acm anna
vuit áltu handtókur og mi>
'vimingar yfir böffli aér ið
"Iðu gefið upp alla
.<nn.N*mundi lif aus
lil okkai.
HLAl'T IX ARA FANGEL8I
Hins vcgar lingum við afl vita
ann;'' það 5 dngum siflar. þvi að þs
* m» borst okkui biéf frá or.yggislog I
?r cða rrK|unni < hann sýndi mér bréf-
>n uni lA( Jmu efnis. að við yrflum aðj
1 >arn'1 ha-tta nami þá þegar. þar efl við
Ihrfðuin gcr/t sckir um andkomm
úniskan áróður, unmð gcgn hag«
munum Rúsaa i landinu og van-
Kg bef átt þeaa koat afl ná Uli virt .jálfan Stalin Er við feng '
f nokkrum þeaaara flótUmanna. um þcssi bréf. vissum vifl. hvað!
'•-.nn slutta tíma, aem ég hcf dva! koma mundi og flýftum úr skót-
' hér i Bcrlin og mun nú acgja anum afl nvturlagi. Pvi miflnr
•'illega frá aamUli, æm ég átti var félagi minn handtrkinn og
.ð cinn þcirra l fyrradag | frétti ég siflar afl hann heffli ve.-
skólav'ist. — Einnig má gcta þc-s
• il gamans. ncli hunn afrain. «J
flestii kommúnisturnir fia Hi*l-
ersárunum hafa snuiA við þ< i*<i
— Hvað gciir taðir þinn
Au.vlur-Þv zkalandi'*
M brcpður fyiir vonkysis-
rvip i andiiti hans i-m h ið <-n
— Hann cr nú atvmnulau*. i jk
úður sjálfsta-Ajn utvmnun k>tm
s«m nú hctur verifl þjoðnyltur
<-ins og aiil annað auslur J>ur.
KOMMÍMSTAR YFIKSTtTT
— Svu að við snúum okkur jí
uflru. hvafl hafa vcrkamcnn
Ausiur-þvzkulandi hú laun?
— þtn hafu yfirleiti uin 20<
mörk (um 800 ínI kr ) á man-
uði. Hms vegur hafa kon mun-
istuforsprnkkarnir gilurlcg
laun þnir búa sjálfir i starsiu
og finustu husunum. eins og sja
má i Austur-Berlin, þar sem þ»"i
I eiga flestir heima vifl Stalins-
.,ð u ið 1»
vt rkfall
núinuði.
I kuuat
Forsída Morgunblaðsins 19. júní 1953.
Grein Matthíasar Johannessen um örlög Willi Göttlings 22. júlí
1953.
Viðtal Matthíasar Johannessen við ungan flóttamann í Berlín, er
birtist 16. júlí 1953.
jKomm únistastjórnin
hrópuð niður
af þýzkri alþýðu
„Berlínarborg, 16. júní. — í
dag lögðu menn úr byggingar-
iðnaðinum niður vinnu í Aust-
ur-Berlín og héldu til stjórnar-
ráðsins. Báru verkfallsmenn
kröfuspjöld, þar sem m.a. var
farið fram á, að stjórnin félli frá
seinustu tilskipun sinni um mái-
efni byggingariðnaðarins. I
henni er fyrirskipað, að menn
auki afköst sín að tíunda hluta
án þess að laun hækki ... Ráð-
herrunum sást bregða fyrir að
gluggabaki, og er sagt, að skelf-
ing þeirra hafi verið mikil, enda
var þeim ljóst, að þeir máttu sín
einskis gegn ofsa fólksins og ein-
hug. — Gerðu kröfugöngumenn
hróp að þeim. „Þetta er bylting-
in“, „við erum ekki þrælar“ og
„við viljum vera frjálsir" kvað
við frá þeim, og margt annað
hrópuðu þeir einum rnunni."
Morgunbladið, 17. júní 1953.
arar erlendra ríkja voru kallaðir
fyrir rétt. Ráðherrar og leiðtogar
kommúnista voru handteknir og
fyrrverandi sósíaldemókratar
reknir úr Kommúnistaflokknum.
Þungir fangelsisdómar voru við
því að standast ekki kröfur um
framleiðslumagn í landbúnaði, við
broti á tollalögum, svartamark-
aðsbraski, efnahagslegum glæpum
og umfram allt við því að gagn-
rýna forystu Kommúnistaflokks-
ins. Við dauða Jósefs Stalíns í
marsbyrjun 1953 voru t.d. tveir
verkamenn handteknir og dæmdir
til langrar fangavistar fyrir að
hafa misst út úr sér, að þeir von-
uðu að landið þeirra liti betri tíð
þar eð Stalín væri látinn.
Dauði Stalíns jók mjög deilur
innan flokksforystu Kommúnista-
flokksins. Walter Ulbricht aðalrit-
ari flokksins hafði við lát Stalíns
misst bakhjarl sinn. Valdabarátta
var hafin í Moskvu, er leiddi einn-
ig til flokkadrátta meðal þýskra
kommúnista. Sumir meðlimir
stjórnarnefndar Kommúnista-
flokksins voru ekki samþykkir
tryggð Ulbrichts við Moskvu og
reyndu að bola honum frá völdum.
Þeir vildu stemma stigu við
stéttabaráttu, hverfa um tíma frá
umbreytingum i landinu í anda
sósíalisma — og hætta að skipa
verkamönnum fyrir, eins og einn
af andstæðingum Ulbrichts komst
að orði.
Harðneskjuleg stefna flokks og
leiðtoga, auk vaxandi andúðar
íbúa Austur-Þýskalands, fljót-
færnislegra ákvarðana varðandi
þungaiðnað og aðrir efnahagslegir
örðugleikar leiddu til varandi
efnahagskreppu og vöruskorts.
Fjöldi þeirra er flúði til Vestur-
Berlínar og Vestur-Þýskalands
stórjókst. Fjöldi þeirra náði há-
marki í mars 1953, er um 59 þús-
und manns flúðu landið. Komm-
únistaflokkurinn gerði sér ekki
ljósan óróann í landinu eða honum
stóð á sama. Hann gerði ráðstaf-
anir til að stemma stigu við efna-
hagsvandanum, er miðuðu að því
að auka framleiðslu um allt að
35%. Verð á nauðsynjavöru s.s.
kjöti og brauði var um leið hækk-
að. Á þessum tíma fór að bera á
verkföllum. Um miðjan maí 1953
ákvað flokksforysta Kommúnista-
flokksins og þá um leið ríkis-
stjórnin, að auka skyldi afköst
allra greina um a.m.k. 10%. Laun
hækkuðu þó ekki.
í júníbyrjun ákvað Kommún-
istaflokkurinn og ríkisstjórn að
skipt skyldi um stefnu: þungaiðn-
aður skyldi ekki hafa algeran for-
gang, hlífa skyldi þeim einkafyr-
irtækjum sem enn væru til, einka-
framtak í mynd smáfyrirtækja
skyldi verndað með skattfríðind-
um. Stéttabaráttunni gegn sjálfs-
eignarbændum og kirkjunni
skyldi frestað. En verkamenn áttu
enn erfitt uppdráttar út af kröfum
um aukin afköst án launahækk-
ana. Þá settu verðhækkanir einnig
stórt strik í reikninginn. Verka-
menn fengu því í engu hlut sinn
bættan.
Hinn 15. júní 1953 ákváðu
verkamenn á byggingarsvæði við
Stalínsgötu (Stalinallee) i Aust-
ur-Berlín eftir stutt verkföll, að
senda fulltrúa á fund ríkisstjórn-
arinnar næsta dag. Skyldu þeir
krefjast þess, að vinnuálag yrði
minnkað. Forysta Kommúnista-
fiokksins ráðlagði Otto Grotewohl
forsætisráðherra að gefa ekkert
eftir. Honum var tjáð, að sendi-
nefnd verkamannanna myndi
fljótlega glata öryggi sínu og yrði
þá hægtur vandi að semja við þá.
Hinn 16. júní birtist grein í
verkalýðsblaðinu Tribúne, þar
sem sagði, að kröfur um aukin af-
köst verkamanna væru ekki nema
réttlátar. Um 300 byggingar-
verkamenn brugðust við þessum
ummælum með þvi að fara i
kröfugöngu og krefjast endurbóta
á skipan mála. Er á leið, voru mót-
mælendur orðnir 2000 og fjöldi
þeirra nam um 10 þúsundum, er
gangan kom að stjórnarráðinu í
borginni. En Otto Grotewohl for-
sætisráðherra og Walter Ulbricht
aðalritari neituðu að ræða við
verkamennina. Ulbricht kvaðst
ekki komast af fundi og bætti því
við, að það væri svo mikil rigning,
að verkamennirnir myndu brátt
hafa sig heim og mótmælin að
engu verða. Selbmann iðnaðarráð-
herra hafði þó hugrekki til að
ávarpa þátttakendur í göngunni.
Þeir hrópuðu hann hins vegar
niður með kröfum um að fá að
hitta Ulbricht og Grotewohl.
Skömmu síðar ávarpaði Selb-
mann verkamennina á ný og kvað
stjórnina hafa endurskoðað af-
sögn sína og endurbóta væri að
vænta í málum verkalýðsins.
Vinnuálag yrði minnkað. Einn
verkamanna hrópaði að þetta væri
allt aukaatriði. Ríkisstjórnin ætti
að draga réttar ályktanir af mis-
tökum sínum og segja af sér. Þar
eð hvorki Grotewohl né Ulbricht
létu sjá sig, þrömmuðu verkamenn
um Austur-Berlín, hrópandi
„niður með stjórnina", „við viljum
frelsi, réttlæti og brauð“ og „við
viljum frjálsar kosningar". Þá til-
kynntu þeir um hátalara, að alls-
herjarverkfall yrði daginn eftir.
Verkföll skullu á 17. júní 1953 í
öllum iðnaðarmiðstöðvum Aust-
ur-Þýskalands. Verkamenn ræddu
í verksmiðjum sínum um stöðuna
og þær kröfur, er settar höfðu ver-
ið fram. Síðan héldu þeir í kröfu-
göngur, þar sem þeir hvöttu
starfsfólk annarra fyrirtækja og
landsbúa til fylgdar við sig. Þeir
rifu niður áróðursspjöld Komm-
únistaflokksins, lögðu undir sig
opinberar byggingar og flokks-
skrifstofur, auk þess sem pólitísk-
ir fangar voru látnir lausir. En svo
kom að því, að uppreisnin stöðvað-
ist, því enginn vissi hver næsti
Ieikurinn ætti að vera. Skipulag
allt vantaði. Auk þess voru fjar-
skipti innanlands nær engin, því
símar voru óvirkir.
í byrjun allsherjarverkfallsins
17. júní 1953 kröfðust verkamenn
einungis efnahagslegra úrbóta, en
þróunin varð sú, að kröfur urðu
stjórnmálalegs eðlis. Að kvöldi 16.
júní hafði sendinefnd byggingar-
verkamanna frá Austur-Berlín
látið útvarpsstöð í Vestur-Berlín
(RIAS) í té uppkast að kröfugerð
þeirra. Þar sagði, að þeir krefðust
Hafði van virt Stalín
„Berlín 8. júlí. — Ég var á rjáli
um litlar flóttamannabúðir síðia
dags til að skoða aðbúnað flótta-
mannanna, sem þar bjuggu. voru
þeir um 900, allir undir 25 ára
aldri og að því er mér var sagt,
höfðu þeir flestallir flúið af póli-
tískum ástæðum. Er ég hafði lit-
ast um í nokkurn tíma, rakst ég
á ungan ljóshærðan flóttamann
og tók hann tali, sem forvitnum
blaðamanni sæmdi. Var hann
heldur tortryggnislegur í fyrstu,
en er við höfðum rabbað saman
um stund, hvarf tortryggnis-
glampinn úr augum hans og
sagði hann mér harmsögu sína
alla.
Af vissum ástæðum get ég
ekki skýrt frá nafni hans hér, en
hann er 21 árs gamall, stúdent
frá Pommern, einkabarn for-
eldra sinna, sem eru enn í „sæl-
unni“.
— Hverjar voru hinar póli-
tísku ástæður sem knúðu þig til
þess að flýja hingað til Berlínar?
spurði ég.
— Það er saga að segja frá
því, svaraði hann ofurrólega og
brosti við sorgmæddur á svip.
— Fyrir einu ári var ég við
nám í háskóla skammt frá
heimabæ mínum. Lagði ég þar
stund á landafræði. I maímánuði
1952 var ég í herbergi mínu
ásamt einum vina minna og
skólabræðra. Datt okkur þá allt í
einu í hug að skjóta með loft-
byssu á Stalínsmynd, sem þar
hékk á veggnum! Ekki vissum
við þá að einn skólabræðra
okkar, sem er kommúnisti, hafði
séð til okkar.
Hins vegar fengum við að vita
það 5 dögum síðar, því að þá
barst okkur bréf frá öryggislög-
reglunni (hann sýndi mér bréf-
ið), þess efnis, að við yrðum að
hætta námi þá þegar, þar eð við
hefðum gerzt sekir um and-
kommúnískan áróður, unnið
gegn hagsmunum Rússa í land-
inu og vanvirt sjálfan Stalín. Er
við fengum þessi bréf, vissum
við, hvað koma mundi og flýðum
úr skólanum að næturlagi.
Því miður var félagi minn
handtekinn og frétti ég síðar að
hann hefði verið dæmdur í 12
ára fangelsi.
Mér tókst hins vegar að flýja
hina löngu leið með aðstoð góðra
manna og bíð nú þess eins að
hefja nám að nýju í Hamborg.
Þangað flýg ég á morgun."
l r viðUli Matthíasar Johann
essen vid ungan flóttamann í
Berlín, en það hirtist í Morjfun
blaóinu 16. júlí 1953.