Morgunblaðið - 17.06.1983, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1983
30 ár frá upprcisninni í Austur-Kskalandi
Fyrsta
aftakan
„Berlín, 18. júní. — Austur-
þýzka útvarpið las í dag upp til-
kynningu frá rússnesku her-
námsstjórninni þess efnis, að
nokkru eftir hádegi hefði Willi
Göttling, búsettur i Vestur-
Berlín, verið skotinn af rússn-
eskri aftökusveit. Göttling var
handtekinn snemma í morgun,
leiddur fyrir herrétt, dæmdur og
skotinn, allt á sama degi.
Eftir að vestur-þýzkar út-
varpsstöðvar höfðu skýrt frá
frétt þessari, var þýzki fáninn
dreginn hvarvetna í hálfa stöng
í Vestur-Berlín og Vestur-
Þýzkalandi.
í tilkynningu Rússa var sagt
að Willi hefði verið fundinn sek-
ur um áróðursstarfsemi og að
hafa tekið þátt í uppreisnartil-
raun gegn austur-þýzku stjórn-
inni.“
Morgunblaðið, 19. júnf, 1953.
„Á forstofuhurð lítillar
þriggja herbergja íbúðar í hús-
inu nr. 60 við Berliner Strasse,
stendur skýrum stöfum Willi
Göttling. Fyrir rúmum hálfum
mánuði mátti heyra hér
barnshlátur. Nú er hér kyrrð,
enda er frú Göttling farin með
bæði bömin sín til Vestur-
Þýzkalands; er búin að fá nóg af
nábýlinu við hina „þýzku"
kommúnistastjórn og aftöku-
sveitir hennar. Fyrir rúmum
hálfum mánuði bjó hér ánægð,
en fátæk fjölskylda. Nú ríkir hér
þögn sorgar og saknaðar.
Willi Göttling var ofurvenju-
legur Þjóðverji. Líf hans var
stórviðburðalaust, eins og þús-
unda annarra samborgara hans.
Hann hafði verið svo óheppinn
um nokkurt skeið að þurfa að
ganga atvinnulaus, en hafði þó
verið aflögufær vegna ígripa-
vinnu, er hann hafði fengið á
stundum. Varð hann þó að halda
vel á því litla, er hann hafði
handa á milli, enda átti hann
fyrir konu og tveimur ungum
börnum að sjá; auk þess bjuggu
foreldrar hans hjá honum,
gamlir og farnir að heilsu. Hann
var málari að iðn og hafði fengið
loforð hjá stéttarfélagi sínu um
málningarvinnu. Skyidi hann
koma til viðtals hinn 16. júní, og
hafði hann því beðið þess dags
með mikilli eftirvæntingu.
Willi Göttling kom ekki heim.
Enginn vissi, hvað orðið hafði af
honum, engan grunaði, að glæp-
urinn, hinn mikli glæpur, hefði
bitnað á honum ... Loks, loks-
ins kom það eftir langa bið, mik-
inn kvíða, dulda hræðslu. —
Kommúnistaútvarpið tilkynnti
að verkamaðurinn Willi Gött-
ling, sem búsettur væri í Vest-
ur-Berlín, hefði verið sekur
fundinn um að koma óeirðunum
af stað og skipuleggja þær; hefði
hann ennfremur gengið erinda
njósnara í Austur-Berlín. Hefði
hann því hlotið dauðadóm, sem
þegar hefði verið fullnægt.
Er við höfðum verið í Austur-
Berlín nokkra stund, og litazt
þar um, lögðum við aftur af stað
til Brandenborgarhliðsins.
Komumst við þangað óhult, rík-
ari að reynslu og, að ég held,
talsvert þroskaðri. Fórum við
síðan yfir markalínuna, stefnd-
um göngu okkar til Vestur-
Berlínar, héldum fram hjá Sig-
ursúlunni og heim á leið.
WiIIi Göttling ætlaði einnig
heim. — Hann er enn í Auslur-
Berlín."
Úr grein Matthíaiar Johannen-
sen um örlög Willi (.öttling, sem
birtúrt í Morgunblaöinu 22. júlí
1953.
Matthías var staddur í Berlín í
júní 1953 og ritaði frá upprewn-
inni í blaðið.
Flóttamenn frá Austur-Þýskalandi 1953.
þess, að laun yrðu greidd í sam-
ræmi við fyrri vinnutilhögun,
framfærslukostnaður yrði lækk-
aður, kosningar yrðu frjálsar og
leynilegar og mótmælendum yrði
ekki refsað. Hinn 17. júní urðu
kröfurnar viðameiri: fallið yrði
endanlega frá kröfum um 10% af-
kastaaukningu, laun yrðu hækkuð
og vöruverð lækkað. Vænst var
meira vöruframboðs, en einnig
hækkunar ellilífeyris.
En allir erfiðleikar landsmanna
voru álitnir afleiðing stefnu
austur-þýska Kommúnistaflokks-
ins — mistök flokks, ríkisstjórnar
og verkalýðsfélaga. Því var krafist
kosninga innan verkalýðsfélaga og
þess, að flokkurinn hætti afskipt-
um af starfsemi þeirra. Eftir því
sem lengra leið urðu kröfur verka-
manna enn víðtækari. Krafist var
afsagnar ríkisstjórnarinnar,
frjálsra kosninga, sameiningar
Austur- og Vestur-Þýskalands,
sakaruppgjafar pólitískra fanga
og banns við frekari þróun aust-
ur-þýska hersins.
Verkföllin tóku á sig jafnmarg-
ar myndir og borgir Austur-
Þýskalands voru margar. í mörg-
um þeirra þrömmuðu verkamenn
árla dags 17. júní í miðbæinn, þar
sem haldnar voru ræður um
vandann. Boðað var til frekari að-
gerða, en í sumum verksmiðjum
voru haldnir magnaðir fundir, þar
sem verkamenn reyndu að ræða
við forstjóra sína.
Þar sem verkamenn höfðu með
höndum skipulag aðgerða, var séð
til þess, að regla og agi ríktu. Þeir
komu í veg fyrir, að óforsjálir ein-
staklingar ynnu skemmdarverk,
mönnuðu neyðarstöðvar og vernd-
uðu flokksmenn fyrir hótunum.
En uppreisnin 17. júní var ekki
aðeins óskipuleg, heldur vantaði
verkamennina leiðtoga — Lech
Walesa Austur-Þýskalands. Ekki
var þess að vænta, að ræðuhöld og
kröfugerðir yrðu vænleg til árang-
urs. Verkfallsnefndir urðu til, en
fulltrúar þeirra fóru úr einni verk-
smiðju í aðra til að hvetja fólk og
efla andstöðuna gegn Kommún-
istaflokknum og ríkisstjórninni.
Margar hinna stærri verksmiðja
landsins sendu fulltrúa til hinna
smærri í þeim tilgangi, að breiða
út allsherjarverkfallið. Brátt fór
því svo, að stofnaðar voru verk-
fallsnefndir, er stjórnuðu ekki að-
eins aðgerðum í einstökum verk-
smiðjum, heldur varð stjórnsvæði
þeirra stærra. Flestir nefndar-
manna voru verkamenn, en aðrir
þegnar Austur-Þýskalands áttu
fáa fulltrúa. Þó má benda á það,
að engar landshlutanefndir voru
stofnsettar sökum fjarskiptaerfið-
leika. Þegar uppreisnin var barin
niður af her Sovétmanna, urðu
hinar stærri verkfallsnefndir
skjótt óvirkar, en verksmiðju-
nefndir héldu aðgerðum áfram
hinn 18. júní eða jafnvel lengur.
Sumar þeirra áttu meira að segja
í samningum við forstjóra og
stjórnarerindreka.
Allsherjarverkfallið 17. júní
1953 náði til allra iðnaðarmið-
stöðva Austur-Þýskalands, en
mótmæli voru hvað öflugust í
gamalgrónum iðnaðarhéruðum og
borgum, þar sem verkamenn voru
sér meðvitaðir um stjómmál. Auk
Austur-Berlínar má nefna borgir
eins og Leipzig, Halle, Bitterfeld,
Merseburg, Cottbus, Magdeburg
og Brandenburg. Útbreiðsla mót-
mælanna sést á því, að Sovétríkin
lýstu yfir neyðarástandi í 167 af
hinum 217 sveitahéruðum Aust-
ur-Þýskalands.
Walter Ulbricht aðalritari hafði
yfirgefið Austur-Berlín er mót-
mæli hófust þar. Ekið hafði verið
með hann til sovésks herflugvall-
ar, sennilega í sovéskum skrið-
dreka.
Þegar ljóst varð, að ríkisstjórn
Austur-Þýskalands væri um megn
að berja niður uppreisnina i land-
inu er leiddi af allsherjarverkfall-
inu, hikuðu Sovétmenn ekki við að
blanda sér í málið. Ekki varð held-
ur séð, að austur-þýska stjórnin
gæti reitt sig á eigið lögreglulið,
þar sem lögregluþjónar landsins
hreyfðu engum mótmælum enda
þótt verkamenn tækju af þeim
vopnin. Seinni hluta dags 17. júní
lýsti Dibrova hershöfðingi og yfir-
maður sovéska heraflans í Aust-
ur-Þýskalandi yfir neyðarástandi
og setti herlög í gildi. Skriðdrekar
Rauða hersins ruddust inn i allar
þær borgir, þar sem verkföll voru.
Uppreisnarmenn voru handteknir
og 18 þeirra samstundis dæmdir
til dauða af herrétti og skotnir.
Skriðdrekarnir fóru þó hægt í sak-
irnar, er þeir stóðu andspænis
múg manna í miðborgum landsins,
er var þar til að krefjast frelsis
síns. Stöku sinnum var hleypt af
byssum upp í loftið. Án skipulags
og leiðtoga dreifðist fjöldinn. Upp-
reisn verkamanna Austur-Þýska-
lands hafði verið barin niður af
Rauða hernum.
Allsherjarverkfallinu hafði
aldrei verið beint gegn sovéska
hernámsliðinu. Þess vegna höfðu
Sovétmenn eins lítið vopnaskak í
frammi og þeim fannst mögulegt,
jafnvel eftir að þeir höfðu tekið
ákvörðun um að berja niður upp-
reisnina í Austur-Þýskalandi. Þeir
einbeittu sér að þeim borgum, þar
sem verkföll voru og létu hermenn
Rauða hersins ná öllum mikilvæg-
um mannvirkjum á sitt vald, s.s.
höfnum. Þá létu þeir skriðdreka
taka sér stöðu í nánd við mótmæl-
endur. Þar sem fólk réðst á
bryndrekana, einkum 1 Austur-
Berlín, skutu Sovétmenn jafnvel
ekki á fólksfjöldann. Þetta virðist
vera ástæða þess, að tala fallinna
er fremur lág. Opinberar tölur frá
Austur-Þýskalandi segja 19 mót-
mælendur, 2 áhorfendur og 4 her-
menn hafa látist, en 378 manns
slasast. Vestrænar heimildir segja
hins vegar, að fórnarlömb upp-
reisnarinnar hafi verið miklum
mun fleiri, enda var fjöldi mót-
mælenda fluttur á sjúkrahús í
Vestur-Berlín og dó þar.
En Rússar og austur-þýskir
kommúnistar náðu markmiðum
sínum með beitingu nýtísku
þungavopna og ofurefli liðs gegn
vopnlausum verkalýð Austur-
Þýskalands. Þessir hernaðarlegu
yfirburðir réðu einnig úrslitum,
þegar ungverska byltingin var
kæfð í blóði, innrásin var gerð í
Tékkóslóvakíu og herlög sett í
Póllandi. í öllum þessum löndum
stjórna kommúnistar í skjóli
Rauða hersins.
Austur-þýzka kommúnistastjórnin vard ad gjalti,
er þúsundir Berlínarbúar sýndu henni í tvo heima
„Berlín, 18. júní. — Vopnlaus
verkalýður Austur-Berlínar
gerði dagana 16. og 17. júní upp-
reisnartilraun gegn ofbeldis-
stjórn kommúnista í Austur-
Þýzkalandi. Rússneskar storm-
sveitir, sem fluttar voru í skyndi
til borgarinnar úr nágrenninu og
búnar voru þungum skriðdrek-
um, bældu uppreisnina vægðar-
laust niður. Rússneska hernáms-
stjórnin hefur lýst yfir herlögum
í borginni og handtökur þeirra,
sem þátt tóku í uppreisninni eru
hafnar. Eru hinir handteknu
leiddir fyrir herrétt og er talið
að fyrstu aftökurnar hafi þegar
farið fram. Mótmælaaldan hefur
breiðst út til annarra borga
Austur-Þýzkalands. — Atburður
þessi er einstæður. Sú staðreynd
að vopnlausir verkamenn Berlín-
ar skuli voga að sýna mótþróa
sinn gegn lögregluríki kommún-
ista sýnir ljósar en nokkur ann-
ar atburður örvilnan þeirra yfir
versnandi lífskjörum og kúgun
undir handarjaðri kommúnism-
ans.“
Morjjunblaðiú, 19. júní 1953.
Fundur orkuráðherra
Norðurlanda:
Orkugjafar í
staö benzíns
mikilvægt sam-
starfsverkefni
ORKURÁÐHERRAR Norðurlanda
héldu fund í Stokkhólmi miöviku-
daginn 8. júní sl. um ýmis samstarfs-
verkefni í orkumálum. Fundinn
sátu: Sverrir Hermannsson iðnaöar-
ráöherra, Knud Enggaard orkuráð-
herra Danmerkur, Birgitta Dahl
orkuráðherra Svíþjóöar. Fulltrúi
Finna var Erkki Vaara deildarstjóri
og fulltrúi Norðmanna Gunnar Vatt-
en deildarstjóri.
Ráðherrarnir greindu frá stöðu
mála hver í sinu landi og ræddu
stöðuna á alþjóðavettvangi. Norð-
urlönd veita nú um 900 millj. d.kr.
af opinberu fé til orkurannsókna.
Til þess að nýta þetta fé sem best
og forðast tvíverknað hefur sam-
vinna þjóðanna verið aukin á
þessu sviði, m. a. hafa rannsókna-
verkefnin verið tölvuskráð og
þannig tiltæk þeim innan Norður-
landa sem á þurfa að halda, sam-
kvæmt því sem segir í fréttatil-
kynningu frá iðnaðarráðuneytinu.
Þá var greint frá ýmsum rann-
sóknaverkefnum sem lögð verður
áhersla á á næstunni svo sem
vindorku, varmadælur, brennslu-
tækni o. fl. Einnig var lögð áhersla
á að miðla reynslu þeirri sem
áunnist hefur í orkusparnaði í iðn-
aði á milli Norðurlanda.
Lögð var fram skýrsla um orku-
gjafa í stað bensíns og töldu ráð-
herrarnir að í þessu samstarfs-
verkefni væri mjög mikilvægt að
samhæfa þróunarstarfið. Sérstök
nefnd mun fylgja þróuninni á
þessu sviði. Loks ræddu ráðherr-
arnir skýrslu um forsendur sam-
vinnu um sameiginlegan innflutn-
ing kola til Norðurlanda.
Lauk doktorsprófi
í verkfræði
ÁRNI Ragnarsson, vélaverkfræð-
ingur, lauk doktorsprófi frá tækni-
háskólanum í Þrándheimi í sept-
ember sl. Doktorsverkefni hans er
á sviði tæknilegrar varmafræði, og
fjallar um tilraunir og fræðilega
útreikninga í sambandi við varma-
streymi. Ritgerðin er skrifuð á
norsku og nefnist: Egenkonveksj-
on í lukket rom með indre varme-
kilder.En experimentell og teoret-
isk numerisk undersökelse.
Árni Ragnarsson er fæddur á
Akureyri 9. júlí 1952. Hann lauk
stúdentsprófi frá Menntaskól-
anum á Ákureyri 1972 og prófi í
vélaverkfræði frá Háskóla ís-
lands 1976. Hann hefur síðan
stundað framhaldsnám og rann-
sóknir við NTH i Þrándheimi.
Kona Árna er Edda Ásrún Guð-
mundsdóttir og eiga þau tvö
börn.