Morgunblaðið - 17.06.1983, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. JÚNl 1983
27
Þorlákur Sveinsson
Sandhól — Minning
Fæddur 2. október 1899
Dáinn 13. júní 1983
Þá er enn einn hinna mestu
manna aldamótakynslóðarinnar
fallinn í valinn. Þorlákur Sveins-
son bóndi, Sandhól, er ekki lengur
meðal okkar. Þeim fækkar nú
óðum þessum ósérhlífnu körlum
og konum, sem börðust áfram í
kyrrþey af ótrúlegri þrautseigju
við frumstæð skilyrði á fyrri
helmingi þessarar aldar, þeir sem
lögðu grundvöllinn að þeirri vel-
megun og sjálfstæði, sem við
búum við í dag, kynslóðin sem
hafði það kjörorð að leiðarljósi að
gefast aldrei upp, vera sér og sín-
um nóg og vera ekki upp á aðra
komin.
Þorlákur Sveinsson bóndi á
Sandhól var einn þessara manna.
Hann var af traustum skaftfellsk-
um ættum kominn, eins og eftir-
lifandi kona hans, Ragnheiður
Runólfsdóttir, oft kennd við Hólm
í Landbroti. Þorlákur var einn
bræðra í stórum systkinahópi. Ég
sem þetta skrifa er ekki ættfróður
maður og mun því ekki reyna að
fara nánar út í þá hluti. Og reynd-
ar er mér hans lífssaga ekki það
vel kunn, að ég vilji þar um fjalla.
Heldur er það maðurinn sjálfur,
sem mér er svo ljúft að minnast.
En oft hefi ég þó til þess hugsað,
að það hljóti að hafa verið glæsi-
legt brúðarpar sem gekk uppað
altari 17. júlí 1927 til að vera gefin
saman: Hann hár og spengilegt
glæsimenni, bjartur yfirlitum og
sviphreinn, hún öll fíngerðari,
dökkhærð og lagleg, og úr augum
hennar og svip hefur þá áreiðan-
lega geislað sú ástúð og hlýja sem
ávallt hefur einkennt svip hennar,
einnig nú í ellinni.
Þegar ég kynntist þeim hjónum
voru þau enn á besta aldri, sem
kallað er, en þó búin að ganga í
gegn um ýmsa reynslu lífsins,
sjálfsagt margt ánægjulegt en
einnig þungbært. Þá voru börnin
fjögur, það elsta á áttunda ári, það
yngsta á fyrsta ári, en á eftir
tveim börnum höfðu þau orðið að
sjá. Það mun hafa verið þeim mik-
il raun. Ég er í litlum vafa um, að
bæði hafa þau sótt styrk í trú á
forsjón Guðs. Þau flíkuðu ekki trú
sinni en lifðu með henni, sem svo
sjálfsögðum hlut, að þar þurfti
ekki orðum um fara, en verk og
athafnir töluðu sínu máli. En allt
var svo eðlilegt og óþvingað í þess-
um efnum og átti áreiðanlega sinn
þátt í að skapa fagurt mannlíf á
Sandhól þrátt fyrir harða lífsbar-
áttu.
Þorlákur var góður húsbóndi og
er mér kunnugt um, að kaupafólk
það, sem var þar þau sumar sem
ég var á Sandhól, þótti mjög gott
að vinna með honum. Það var oft
unnið mikið og iengi, t.d. þegar
verið var að bjarga heyjum. En á
hinn bóginn fékk fólk að hvílast
vel þegar illa viðraði. Það vann því
fúst og óbeðið lengi þegar á þurfti
að halda. Já, það var oft unnið
mikið og ósérhlífni húsbændanna
með eindæmum að ég hygg. En
þrátt fyrir harða lífsbaráttu leyfi
ég mér að álykta að þau hjón hafi
verið hamingjusöm, m.a. vegna
þeirrar lífsfyllingar sem það veitir
að sjá árangur erfiðisins og börnin
vaxa og verða að nýtum og góðum
mönnum. Þau hjón voru með af-
brigðum samhent, svo samhent að
mér er ógerningur að skrifa um
annað þeirra án þess að hins sé
getið. Það fór jafnvel ekki framhjá
barnsauganu sú eðlislæga virðing
og tillitssemi, sem þau auðsýndu
hvort öðru. Að loknum löngum
vinnudegi, þegar börnin voru sofn-
uð og ró komin í bæinn, tylltu þau
sér stundum á eldhúsbekkinn áður
en gengið var til náða og ræddu
hljóðlátlega um verk dagsins eða
þess næsta eða eitthvað annað. En
það er ekki það sem rætt var um,
sem ég minnist, heldur þeirrar til-
finningar friðsemdar og öryggis
sem streymdu til mín á þessum
stuttu kvöld „fundum". Það er
hægt að sýna umhyggju á ýmsan
hátt í amstri dagisns. Ég minnist
þess t.d. að það kom ósjaldan
fyrir, þegar Þorlákur var að bar-
dúsa eitthvað útivið og ég að að-
stoða hann, að skyndilega biður
hann mig að skreppa heim í bæ og
vita hvort ég geti ekki létt eitt-
hvað undir með henni Heiðu. Um-
hyggja hans fyrir henni mun ávalt
hafa verið ofarlega í huga hans og
ef mér skjátlast ekki, allt til hins
síðasta.
Sumrin mín urðu fjögur á
Sandhól. Þetta var mitt heimili í
þess orðs bestu merkingu, á með-
an ég dvaldi þar. Ég var einn af
þeim og meðhöndlaður sem slíkur,
en ekki sem einhver utanaðkom-
andi. Það stafaði hlýhug og góð-
vilja frá þeim hjónum, sem
barnssálin hefur meðtekið og ég
met mikils nú, þótt ég hafi ekki
gert mér ljósa grein fyrir því þar
og þá. Og einhvernveginn var það
svo, að ég lagði mig fram við að
gera mitt besta, þótt ekki væri
verið að reka á eftir manni. Sjálf-
sagt hefi ég oft á þessum árum
gert ýmislegt, svo sem strákum er
lagið, sem húsbændum var ekki að
skapi, en snuprum var lítið beitt,
a.m.k. minnist ég þess ekki. Þó er
mér ofarlega í huga eitt atvik.
Gestir sátu í eldhúsinu yfir kaffi-
bollum og ræddu við húsbændur.
Við krakkarnir vorum eitthvað að
ærslast og hlupum út og inn, án
þess að loka bæjardyrum. Skyndi-
lega segir Þorlákur allsnöggt:
„Væni minn, viltu ekki taka hurð-
ina af hjörðum?" Mig rak í roga-
stans því aldrei hafði húsbóndinn
beðið mig að gera verk, sem ég
ekki réð við. En þetta treysti ég
mér ekki til að gera og stundi því
upp. Þá heyrðist innan frá eldavél
eitt orð frá Heiðu með undrun og
ávítu í áherslu: „Þorlákur". Og
meira þurfti ekki til. Þá skildi ég
hvað við var átt og skammaðist
mín niður í tær, og Þorlákur varð
miður sín og gerði grín og gott úr
öllu saman. Þegar ég hugsa um
þetta litla atvik seinna, þá er það
einkum tvennt, sem mér finnst
lýsa þeim hjónum betur en mörg
orð. í fyrsta lagi var ég svo
óviðbúinn snupru úr þeirri átt, að
ég skildi hana ekki, þegar hún var
sögð, og svo hitt, hvað þeim þótti
leitt að hafa sært mig, þótt svo
+
Alúöarþakkír fyrir auösýnda samúö viö andlát og útför
ÁSGEIRS GfSLASONAR
•klpstjóra,
Þingholtsbraut 50, Kópavogi.
Hildur Frlmann,
börn, tangdabörn, barnabörn
og systkini.
LEGSTEINAR
MOSAIK H.F.
Hamarshöfða 4 — Sími 81960
sannanlega hafi ég til þess unnið.
Já, það er margs að minnast frá
þessum sumrum mínum á Sand-
hól, ánægjulegar minningar eink-
um í starfi með þessu góða og
hjartahlýja fólki. Það var ekki
bara þreyta, heldur sælutilfinning
sem gagntók mann að kvöldi, eftir
að hafa komið góðum heyfeng í
hlöðu eftir langan og strangan
vinnudag. Þannig fann ég til og
ætli tilfinning bóndans hafi ekki
verið svipuð? Þótt bóndinn ætti að
vísu allt sitt undir því, hvernig til-
tókst með heyskapinn, þá er ég
sannfærður um, að afkoman var
ekki það eina sem var í huga Þor-
láks, heldur einnig umhyggjan
fyrir skepnunum, því honum þótti
greinilega vænt um dýrin, sem
slík og sem bónda, kannske of
vænt um þau. Ég gæti nefnt þessu
mörg dæmi, en það verður ekki
gert hér og nú. En það fór ekki
fram hjá mér, að í þau fáu skipti,
sem ég var vitni að því, að lóga
þurfti dýri heima við, að það var
honum óljúft verk að vinna.
Þegar ég kom fyrst að Sandhól,
var þar ekki annað húsa, en gamla
þinghúsið sem inpréttað hafði ver-
ið til íbúðar og skúrbygging aust-
an við það, sem var þá fjósið. Hóll-
inn sjálfur var svo til einn melur,
nema smá flöt, sem ræktuð hafði
verið í hallanum framan við bæj-
ardyrnar. En túnin í Bakka-
holtsparti sem nú tilheyrðu
Sandhól, voru ekki stór. Það þurfti
að hafa fleiri spjót úti til að fram-
fleyta fjölskyldunni. Þannig var
Þorlákur símstöðvarstjóri um
langt árabil. Það starf var rækt af
hendi af mikilli samviskusemi.
Það brást aldrei, hvernig sem á
stóð, að ekki væri verið við simann
á símatíma. Þá fékkst hann einnig
við refarækt, en hún lagðist af hjá
honum sem fleirum á stríðsárun-
um. Það var einnig í mörg horn að
líta, þótt maður skyldi halda, að
starf bóndans hafi verið ærið á
meðan allt var slegið með orfi og
ljá. Á ótrúlega skömmum tíma var
búið að gera allan hólinn að frjó-
sömu túni og byggja myndarlega
hlöðu og gripahús austan við bæ-
inn. Sandhóll var orðinn að hinu
reisulegasta býli. En mörg hafa
verið handtökin og ótaidar vinnu-
stundirnar þangað til að þessum
áfanga var náð. Þrældómurinn og
ósérhlífnin var mikil, enda margir
af þessari kynslóð útslitnir menn
um aldur fram, og fór Þorlákur
ekki varhluta af því, þótt vinnu
við búið sinnti hann svo til svo
lengi sem stætt var. En andleg
heilsa var óskert til hins sfðasta.
Mig furðaði á hve vel hann fylgd-
ist með og tók lifandi þátt í um-
ræðum um það, sem var að gerast
í þjóðlífinu.
Sagt er að eplið falli ekki langt
frá eikinni. Sú hefur og raunin
orðið með börn þeirra Þorláks og
Ragnheiðar. Það hafa m.a. ég og
mínir fengið að sannreyna. Er mér
kunnugt um að þau og þeirra börn
hafa auðsýnt gömlu hjónunum
sérstaka umhyggju, en börn þeirra
eru Rósa, húsfrú og símamær í
Reykjavík. Hennar maður er
Þorsteinn Kolbeins bifreiðastjóri.
Sveinn, framkvæmdastjóri á
Hvolsvelli. Hans kona er Gyða
Þorsteinsson. Eyrún Rannveig,
húsfreyja, Krossi. Her.nar maður
er Lúðvík Haraldsson, bóndi. Páll,
einhleypur, em búið hefur alla tíð
með foreldrum sínum og staðið
fyrir búrekstrinum um árabil. Nú
er harmur í huga er mikill öðl-
ingsmaður er brott kvaddur. Megi
það vera þeim sem syrgja nokkur
huggun gegn harmi að sá sem
syrgður er var vammlaus og góður
maður, sem öllum sem til þekkja
hlýtur að vera ljúft að eiga minn-
ingar um. En sárast hlýtur fráfall
Þorláks að vera fyrir eftirlifandi
konu hans Ragnheiði, svo samhent
sem þau hjón voru, því þar fór
einn hugur og ein hönd þar sem
þau voru. Ég get aðeins beðið Guð
að gefa henni styrk og huggun í
minningunni um einstætt val-
menni og kærleiksríkan lífsföru-
naut.
Jakob Magnússon
Útför hans fer fram frá Kot-
strandarkirkju á morgun, laug-
ardag.
I
Minning:
Bjarndís Jóhanna
Nikulásdóttir
Fædd 14. mars 1921
Dáin 9. júní 1983
í dag fer fram útför frænku
minnar, Jóhönnu Nikulásdóttur,
eða Hönnu í Árgerði, eins og við
kölluðum hana oftar. Mig langar
til að minnast hennar með nokkr-
um orðum.
Jóhanna var fædd að Hemlu í
Landeyjum 14. mars 1921. For-
eldrar hennar voru hjónin ólöf
Bjarnadóttir og Nikulás Ivarsson.
Þau bjuggu um skeið á Eyrar-
bakka og fluttu síðan til Vest-
mannaeyja. Þaðan flytjast þau
upp á fastalandið, eftir að bömin
eru orðin fullorðin. Jóhanna var
næstelst fjögurra systkina.
Hún kvæntist Elíasi Kristins-
syni 18. september 1943. Fyrstu
búskaparárin bjuggu þau á
Stokkseyri, en fluttust 1945 til
Selfoss í Árgerði (Árveg 4), og
bjuggu þar þangað til Elías lést,
langt um aldur fram, þann 16. ág-
úst 1970. Einn son eignuðust þau
Jóhanna og Elías, ólaf Nikulás,
verkfræðing, giftan Jóhönnu Ey-
þórsdóttur, og búa þau ásamt
þremur börnum sínum í Reykja-
vík.
Þegar Ólafur var um fermingu
(1955) tóku Hanna og Elli að sér
tvær fósturdætur. Það eru tví-
burasysturnar Jóhanna Elín og
Þórdís Ingibjörg. Þær búa á
Eyrarbakka. Jóhanna er gift
Bjarnfinni Sverrissyni og eiga þau
tvö börn. Þórdís er gift Jóni Ei-
ríkssyni og eiga þau tvö börn. Þór-
dís og Jóhanna reyndust Hönnu
frænku ætíð sem bestu dætur,
m.a. þegar hún varð ekkja og ekki
síst í hennar erfiðu veikindum.
Jóhanna Nikulásdóttir vann um
langt árabil hjá Kaupfélagi Ár-
nesinga. Fyrst við sauma á
saumastofu sem Kaupfélagið rak.
Síðar við verslunarstörf eða allt
til hún neyddist til að láta undan
þeim sjúkdómi sem varð henni að
aldurtila. Hún var alla tíð virkur
félagi í Verslunarmannafélagi
Árnessýslu og gegndi trúnaðar-
störfum fyrir félag sitt.
Þótt veikindin væru erfið og
langvinn kom þó svo að hún fékk
að komast út af sjúkrahúsinu um
tveggja mánaða skeið. En jafnvel
þegar við vorum sem bjartsýnast-
ar, áttum við ekki von á að það
gæti reynst til frambúðar. Sú varð
líka raunin á og að kveldi fimmtu-
dagsins 9. júní var hún öll.
Við hjónin áttum þess kost að
fara í ferðalag til Júgóslavíu
haustið 1978, samferða Hönnu
frænku. Þá má segja að við frænk-
urnar kynntumst fyrst vel. Þá sá
maður að undir svolítið hrjúfu yf-
irborðinu sló hjarta úr gulli. Hún
var líka glöð í góðra vina hópi. Og
alltaf velkomin þegar afmæli,
skírn eða ferming áttu sér stað í
fjölskyldunni.
Ég sendi Ólafi, Þórdísi og Jó-
hönnu, svo og fjölskyldum þeirra
innilegar samúðarkveðjur. Bið al-
góðan guð að blessa minningu
Bjarndísar Jóhönnu og veita henni
góða heimkomu handan við móð-
una miklu.
Sirrý
Marie de Belder
Minningarorö
Systir Marie de Belder, kölluð
systir Ernelia, lést í Belgíu 13.
júní sl., 81 árs að aldri. Hún var
fædd í Belgíu 1. febrúar 1902. Kom
til íslands 27. júní 1935 og starfaði
hér í Stykkishólmi við sjúkrahúsið
og sleitulaust til ársins 1952, en þá
fór hún til Zaire. Ekki dvaldi hún
þar nema í tæp 3 ár, en þá lá leiðin
aftur til Stykkishólms, þar hafði
hún eignast góða vini og þann
starfsgrundvöll sem gaf lífi henn-
ar mikla birtu. Hún starfaði þá
frá 1955 til 1975 sem hjúkrunar-
kona á sjúkrahúsinu, en vegna
veikinda systur sinnar sneri hún
aftur til Belgíu árið 1975 og sfðan
átti hún heima þar til æviloka.
Þeir sem kynntust systur Ern-
elíu munu ekki gleyma henni. Frá-
bæra þjónustu, alúðlegheit og allt
hið góða sem eina konu getur
prýtt, hafði hún til að bera. Þeir
voru orðnir margir sjúklingarnir
um dagana sem hún hafði styrkt
og hjálpað, brosað til og veitt þeim
sólskin á erfiðum tímum. Þá skal
því ekki gleymt hversu góður
borgari hún var hér í Hólminum,
eins og þær Fransiskussystur all-
ar. Það var mikil guðs gjöf Hólm-
inum að eignast slíkar fórnfúsar
systur og borgara. Því minnast nú
Hólmarar hinnar látnu systur
með virðingu og sérstakri þökk.
Ég og mitt heimili fengum að
kynnast mannkostum hennar og
fyrir það er þakkað í dag. Við
ræddum margt saman og oft sótti
ég til hennar traust.
Hennar verður minnst með því
að minningarguðsþjónusta verður
í kapellu St. Fransiskussystra,
laugardaginn 18. þessa mánaðar.
Þökk fyrir góð kynni og gleði-
stundir á góðum dögum.
Arni Helgason.