Morgunblaðið - 21.06.1983, Blaðsíða 28

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. JÚNÍ 1983
Jón E. Ragnarsson
upp á svið eftir þetta, bæði til að
skemmta öðrum með leik eða til
að flytja mál sitt og annarra.
Raunar grunar mig, að Jón hafi
um stund velt því fyrir sér að
helga Thalíu krafta sína, en leik-
listaráhugi hans var mikill. Átt-
um við oftar en einu sinni góðar
stundir saman á sviði og ekki síð-
ur á bak við sviðið í Iðnó og must-
erinu Þjóðleikhúsinu í skólaleikj-
um og sem statistar til að drýgja
tekjurnar. Listaeðlið var Jóni í
blóð borið og var hann vel vígur á
flestar greinar listagyðjunnar.
Tónlist var honum hugleikin og
bókmenntaþekking góð, enda mað-
ur fróðleiksfús og skarpgreindur.
Nýttist honum sá áhugi og þekk-
ing vel í námi og einkum starfi.
Menntaveginn tróðum við oftast
nokkurn veginn samstiga, úr
Grænuborg í Austurbæjarskóla —
úr menntaskóla I lagadeild Há-
skólans og síðar áttum við samleið
í lögmannsstörfum. En þó verða
jafnan drýgstir í minningunni
leikir okkar saman, brek í
bernsku, á unglingsárum og full-
orðinsárum. I turninum á Frakka-
stíg 12 réði höfðinginn Jón ríki
sínu á skólaárum við tónlist,
djúphugsaðar orðræður og aðra
gleði, sem oft fluttist út um borg
og bý, og vildi þá stundum gefa á
bátinn.
Jón var orðlagður fyrir fyndni
og skemmtilegheit. Fylgdi honum
jafnan líf og fjör. Ég mun sakna
þess, að eiga ekki frekari fundi
með Jóni og fá að njóta frásagna
hans um menn og málefni, né fá
að skiptast við hann á sögum um
skemmtileg réttarhöld og skrýtna
dómara. — Jón gat verið býsna
hæðinn og orðhvatur við menn.
Neytti hann þess gjarnan við rétt-
arhöld og í störfum sínum sem
lögmaður og fannst þá stundum
ýmsum nóg um. En þetta var Jóni
aðeins vopn í baráttunni fyrir
skjólstæðinginn. Einn höfuðkost-
ur Jóns sem lögmanns var einmitt
sá, að hann beitti því sem hann
átti til og fundið gat til að gæta
hagsmuna skjólstæðings síns.
Skipti þá engu, hvort fyrir urðu
„hinir virðulegu dómarar", „hátt-
virtir andstæðingar" úr lög-
mannsstétt eliegar einkennisbúin
yfirvöld. Jón vissi sem var, að ein-
att á skjólstæðingurinn sér aðeins
eina hlíf, þar sem er lögmaður
hans. En fjarri Jóni var að líta á
ágreininginn sem persónuleg
hjaðningavíg, og að loknum mála-
ferlum var lífsins gleðiþráður tek-
inn upp á ný. Og þrátt fyrir hár-
fínar og meitlaðar athugasemdir
um menn og málefni, var Jón um-
talsgóður maður og tók iðulega
upp hanzkann fyrir aðra, sem hon-
um þótti á hallað. Hann var og
öfundlaus maður og trygglyndur.
Jón átti sér orðið mjög gott
bókasafn um þjóðfélagsmál og þó
einkum lögfræðileg efni. Áhugi
hans og þekking á þeim málum
var bæði djúptæk og víðfeðma.
Það, ásamt orðsnilld hans og með-
fæddum gáfum, gerði að verkum,
að Jón eignaðist traust margra,
sem fólu honum gæzlu hagsmuna
sinna, utan réttar sem innan.
Hann rak fram á hinztu stund
trausta lögmannsskrifstofu í
Reykjavík. Voru honum jafnframt
falin mörg trúnaðar- og forystu-
störf á lífsleiðinni. Vissulega varð
sú leiðin alltof skömm. En eftir
lifir minningin um góðan dreng,
sem gerði lífið skemmtilegra og
litríkara.
Og nú, þegar Jón vinur minn
flytur mál sitt fyrir þeim dómara,
sem æðri er öllum mannanna
hæstaréttum, veit ég að honum
mælist vel sem endranær og skýzt
hvergi í orðsnilldinni. En ég veit
einnig, að hann getur þar leitt
margt vitnið, og ekki aðeins mig,
til að bera vætti um að hann lagði
sitt á vogarskálarnar um ævina til
að skilja við heiminn betri en þeg-
ar hann sá hann fyrst á aðfanga-
dag jóla árið 1936.
Og nú er að lokum þökkuð af
heilum huga samfylgdin og Guð
beðinn að blessa minningu góðs
drengs.
Jón Einar Jakobsson
Jón E. Ragnarsson hæstarétt-
arlögmaður er látinn. Hann varð
aðeins 46 ára gamall.
Þrátt fyrir að Jón E. Ragnars-
son næði ekki háum aldri, var
hann orðinn einn af þekktustu
hæstaréttarlögmönnum landsins.
Hann setti svip á samtíma sinn
vegna lögmannsstarfanna og svo
ekkert síður vegna þátttöku sinn-
ar í ýmsu félagsstarfi og opinber-
um málum. Hann var afbragðs
góður ræðumaður. Þar kunni hann
vel að nýta sér frábæra kímnigáfu
sína sem tæki til að ná til áheyr-
enda og til að leggja áherzlu á mál
sitt. Bezt naut hann sín í hvers
kyns kappræðum. Þótti mönnum
þá betra að vera með honum en á
móti. Eru mér minnisstæðir
nokkrir slíkir fundir, þar sem Jón
fór á kostum.
Mestan hluta starfsævi sinnar
starfaði Jón sem lögmaður. í því
starfi naut hann hæfileika sinna.
Hann var einarður baráttumaður
fyrir þeim málstað, sem honum
hafði verið trúað fyrir. Jafnvel
stundum svo öðrum þótti nóg um.
En Jón vissi sem var, að hann átti
aðeins einn húsbónda í þeim mál-
um, sem hann tók að sér —
skjólstæðing sinn. Jón var mjög
hugmyndaríkur sem málflutn-
ingsmaður. Hann sá stundum
hliðar á málunum, sem aðrir
höfðu ekki komið auga á og áttu
því erfitt með að fást við.
Jón E. Ragnarsson var einn af
starfsömustu og beztu félags-
mönnum í Lögmannafélagi Is-
lands. Gegndi hann ýmsum trún-
aðarstörfum fyrir félagið. Hann
átti sæti í stjórn þess 1977 til 1979
og var síðan formaður kjaranefnd-
ar félagsins árin 1979 til 1981.
Ýmsum öðrum tilfallandi verkefn-
um sinnti hann fyrir félagið og
minnist ég þess ekki, að Jón hafi
nokkurn tíma synjað verkefni,
sem stjórnin bað hann um að
sinna. Jón mætti yfirleitt alltaf á
fundi félagsins og lét þá jafnan til
sín taka. Er víst, að lögmanna-
fundir verða mun bragðdaufari
nú, þegar Jóns nýtur ekki lengur
við.
Hug sinn til Lögmannafélagsins
sýndi Jón svo eftirminnilega nú
þegar erfðaskrá hans var opnuð.
Kom þá í ljós að hann hafði arf-
leitt félagið að öllum lögfræðibók-
um sínum. Er þetta stórkostlegt
framlag, vegna þess að Jón hafði
lagt stund á söfnun bóka, ekki sízt
á fræðasviði sínu, lögfræðinni.
Mun safni Jóns verða valinn við-
eigandi staður í húsakynnum fé-
lagsins og verður þar tiltækt
starfsbræðrum hans, lögmönnum,
í samræmi við óskir hans.
Jón E., eins og hann var jafnan
kallaður meðal vina sinna, var á
margan hátt sérstakur maður.
Hann gleymist ekki. Samt er erfitt
að lýsa Jóni. E.t.v. er það vegna
þess að persónuleiki hans var svo
margþættur. Þó var kannski einn
þáttur í Jóni sterkari en aðrir, en
þar á ég við hina óþreytandi kímni
hans. Fáa menn hefi ég hitt, sem
eiga jafnauðvelt með að koma
auga á hinar spaugilegu hliðar til-
verunnar og Jón átti. Slíkur eigin-
leiki er verðmætur. Og Jón kunni
að nota hann. Hann gat sagt hina
ómerkilegustu smásögu þannig að
hún varð ógleymanleg. Ef menn
reyndu svo að endursegja söguna
var allur safi úr henni.
Með Jóni er genginn einn af eft-
irminnilegri mönnum sem ég hefi
kynnzt. Eg flyt honum kveðju
mína persónulega og Lögmannafé-
lags fsiands. Aðstandendum votta
ég samúð.
Jón Steinar Gunnlaugsson,
formaður Lögmanna-
félags íslands.
Jón E. Ragnarsson bróðir minn
var ekkert meðalmenni, enginn
venjulegur maður, sem auðveld-
lega er hægt að gleyma. Nonni var
ekki heldur einn af þeim sem hafði
sömu skoðun á hlutunum og flest-
ir aðrir. Það var heldur ekki auð-
velt að sannfæra hann um ýmis
mál, þvi að það lá beinast við að
það væri hans að sannfæra aðra.
Nonni var óvenju frjór við að gefa
mönnum ráð og virtist kunna skil
á mörgu. Nonni bróðir kom jafnan
hispurslaust að kjarna máls.
Hann hafði þann eiginleika að
horfa á hlutina með kímni og
mannlegum hætti.
Það var fyrst í stað ekki auðvelt
að vera „litli bróðir" Jóns E. Ragn-
arssonar. Þegar árin liðu reyndist
sú „þraut" ávallt létttari. Á seinni
árum lágu leiðir okkar tíðar sam-
an og skynjaði ég þá hversu djúpt
og einlægt hann bar minn hag og
minna vina fyrir brjósti. Hann var
mér til leiðbeiningar í öllum mín-
um skuldbindingum oggaf mér oft
holl og góð ráð.
Ég var ekki undir það búinn að
kveðja bróður minn svo snögglega.
Ég hélt ég ætti eftir að njóta hans
lengi enn. En eigi má sköpum
renna.
Góður guð varðveiti bróður
minn. Kristinn Ragnarsson
Því hefði ég seint trúað að ég
ætti eftir að fylgja vini mínum og
bekkjarbróður, Jóni E. Ragnars-
syni, til grafar á besta aldri. Jón
var ævinlega svó mikið lifandi að
fráleitt var að láta sér detta annað
í hug en að hann yrði allra karla
elstur. Og jafnvel þótt í ljós væri
komið síðustu misserin að hann
átti við hættulegan sjúkdóm að
stríða komu endalokin á óvart.
Einhvern veginn var ógerlegt að
hugsa til Jóns og dauðans í sömu
andránni.
Jón E. Ragnarsson er mér einna
eftirminnilegastur skólafélaga
minna í menntaskóla. Þar kemur
ekki aðeins það til, að við vorum
sessunautar og hjálpuðumst að við
latínustíla, heldur fyrst og fremst
hitt að hann var þegar á þeim ár-
um orðinn óvenjulitrík og eftir-
tektarverð persóna. Hann var að
vísu ekki mikið fyrir mann að sjá í
þá daga, lágvaxinn og grannur og
minnti meira á fermingardreng en
menntaskólaungling, en hann ólg-
aði af lífi, lífskrafti og lífsþorsta.
Hann var flestum öðrum mælsk-
ari og mikil stjarna á málfundum;
hann skrifaði í skólablaðið og orti
jafnvel ljóð; hann fékkst við leik-
list og var áhugasamur um tónlist;
í stuttu máli, hann kom við sögu á
flestum sviðum, og alls staðar var
hann í forystu.
En Jón var ekki aðeins mikill
félagsmálagarpur í skóla. Hann
hélt því áfram alla ævi að taka
mikinn þátt í félagslegu starfi, og
átti sæti í stjórnum fleiri félaga
og samtaka en ég kann að nefna.
Og flestum öðrum eiginleikum
sínum frá skólaárunum hélt hann
einnig alla ævi. Þar á meðal var
gamansemin, hæfileikinn til að
sjá jafnvel alvarlegustu hluti í
skoplegu ljósi. Og þrátt fyrir
sjúkleika síðustu misserin tókst
honum að halda gleði sinni og
lífsfjöri. Skömmu eftir að hann
kom heim frá hættulegum upp-
skurði erlendis á síðasta ári hitti
ég hann í góðra vina hópi, og þá
skemmti hann mönnum með for-
kostulegum sögum af sjúkrahús-
vistinni og lífsreynslu sinni þar.
Og þá var Jón í essinu sínu, því
hann kunni flestum mönnum bet-
ur að segja sögur. Fáir atburðir
voru svo ómerkilegir og hvers-
dagslegir að Jóni tækist ekki að
gera þá áhugaverða og skemmti-
lega, þegar hann sagði frá þeim.
Að vísu varð samband sögunnar
við tilefnið stundum bláþráðótt,
því að eins og allir góðir sögumenn
leyfði Jón sögunni yfirleitt að taka
völdin og fara sínu fram, lúta sín-
um eigin lögmálum. Annars hefði
heldur ekki orðið nein saga.
Kynni mín og Jóns voru mest og
nánust á námsárunum, og þá átt-
um við stundum mikið saman að
sælda. Ég minnist margra
ánægjulegra stunda frá þeim ár-
um í turnherberginu á Frakka-
stígnum, þar sem Jón ólst upp.
Þar var oft margt um manninn og
glatt á hjalla og húsbóndinn þá
ævinlega hrókur alls fagnaðar.
Síðan fækkaði samfundum okkar,
þó að við vissum ævinlega hvor af
öðrum, en á allra síðustu árum tók
fundum okkar að bera saman á ný
oftar en verið hafði um skeið. Og
þá sá ég að árin höfðu ekki breytt
Jóni í neinu sem máli skipti. Hann
ólgaði enn af lífi, lífskrafti og lífs-
þorsta. Og hann neitaði sér ekki
um að lifa lífinu til fulls, eins og
mörgum hættir til þegar æskuárin
eru að baki. Og einmitt vegna þess
hversu mikið lifandi Jón var er
erfitt að skilja að þessu lífi skuli
allt í einu vera lokið.
Jón E. Ragnarsson var maður
sem setti svip á umhverfi sitt og
samtíð. Það er sjónarsviptir þegar
hann fellur frá. Heimur okkar sem
þekktum Jón verður ekki sá sami
og áður, sérstakiega verður hann
ekki eins skemmtilegur.
Kristján Bersi Ólafsson.
Svona er þetta nú, hálf starfs-
ævin hefði átt að vera framundan
en einn bjartan og sólríkan vordag
þá er þessu lokið. Ekki verða fleiri
snjallar ræður haldnar hvorki á
dómþingi né í mannfagnaði. Ekki
fleiri kímilegar sögur sagðar í
glöðum hópi, leiftrandi hugarflugs
og yfirburða litríkrar kímnigáfu
nýtur ekki lengur við í samræðu.
Hin ritglaða hönd hefur lagt frá
sér pennann.
Jón E. Ragnarsson var maður
orku og átaka í önn dagsins og
maður hinnar frjóu lífsnautnar á
hvíldar- og gleðistundum. Hann
lifði hratt og hann lifði sjálfum
sér og öðrum til gagns og skemmt-
unar. Hæfileikar hans voru með
þeim hætti að fullyrða má að einu
hefði gilt á hvaða sviði þjóðlífsins
hann hefði haslað sér völl, hvar-
vetna hefði hann orðið I fremstu
röð. Um það ber vitni ferill hans á
þeim tveim sviðum þar sem hann
lét einkum að sér kveða, þ.e. á fé-
lags- og þjóðmálasviðinu annars
vegar og iögmannssviðinu hins
vegar.
Um það leyti sem Jón hóf nám I
lagadeild gekk hann að verki við
að afla sér forustuhlutverks í hópi
stúdenta, jafnframt því að hasla
sér völl innan síns stjórnmála-
flokks, enda kom í ljós að ekki stóð
á því að til hans væri leitað. Til
undirbúnings og í þessu skyni
sótti hann námskeið m.a. í Þýska-
landi, Svíþjóð og Bandaríkjunum
til þess að bæta tungumálakunn-
áttu sína sem góð var fyrir en varð
með ágætum. Með náminu stund-
aði hann almenna blaðamennsku
til þess að auka ritleikni sína og
geta sér orð. Hann ritstýrði æsku-
lýðssíðu Morgunblaðsins um skeið
og einnig Vöku, „málgagni lýðræð-
issinnaðra stúdenta", og lagði þá
gjarna megnið af efninu til sjálf-
ur. Laganemar völdu hann til þess
að ritstýra hinu ágæta fræðilega
tímariti sínu Úlfljóti, sem hann
ritaði allnokkuð í bæði meðan
hann var ritstjóri og síðar, jafnt
um lögfræðileg og sagnfræðileg
efni, en Jón var sagnfróður vel og
lagið að gera hvert efni skemmti-
legt. Þar kom að árið 1962 var Jón
kjörinn formaður Stúdentaráðs og
varð þar með fyrirsvarsmaður
stúdenta bæði á hagsmuna- og fé-
lagsmálasviði. Gegndi hann þeirri
trúnaðarstöðu í eitt ár svo sem
venja er, en hið næsta ár var hann
fulltrúi stúdenta I háskólaráði.
Löngum meðan hann var í háskóla
var hann valinn til utanferða á
vegum stúdenta, bæði almennt og
á vegum laganema sérstaklega,
enda vel til slíks fyrirsvars fallinn
sakir góðrar málakunnáttu og
samræðuleikni, svo og vegna þess
að hann varð með tímanum nán-
ast sérfræðingur í málefnum al-
þjóðasamtaka stúdenta og æsku-
lýðs. Hann átti fyrir íslands hönd
sæti í stjórnum slíkra samtaka.
Á vettvangi flokks síns sat Jón
löngum í stjórn Heimdallar og síð-
ar SUS, þar sem hann var varafor-
maður í stjórnartíð Birgis ísleifs
árin 1967-1969. Haustið 1969 dró
til þeirra úrslita, að á þingi SUS,
sem þá var haldið á Blönduósi,
stóð formannskjör milli Jóns og
annars góðkunns lögfræðings, sem
nú er þingmaður Reykvíkinga. Var
kosningin mjög jöfn en Jón beið þó
lægri hlut með fáeinum atkvæð-
um. Mér er sagt, að þar kunni að
hafa valdið, að Jón hafi varið,
skeleggar en sumum þingfulltrú-
um gott þótti, Viðreisnarstjórn-
ina, sem þá var komin að fótum
fram. Með þessum úrslitum sner-
ist hin hverfula stríðslukka, hinn
nýi formaður sigldi fljótlega inná
Alþingi en Sjálfstæðisflokkurinn
bar ekki gæfu til að fela Jóni þau
störf sem best hefði sómt og vert
hefði verið.
Þar sem viðunandi stjórnmála-
frami var ekki innan seilingar að
svo stöddu, losaði Jón sig nú við
öll tímafrek störf á vegum flokks
síns, kvæntist, stofnaði eigin
lögmannsskrifstofu og sneri sér af
alefli að málflutningsstörfum.
Hann hafði lokið lögfræðiprófi
með hárri I. einkunn árið 1966, og
meðan hann var fulltrúi borgar-
stjórans í Reykjavík árin
1966—1969 hafði hann flutt sín
prófmál til þess að öðlast lög-
mannsréttindi. Lögmannsstörfin
urðu nú hans ævistarf. Þar nýtt-
ust honum prýðilega meðfæddir
hæfileikar, ágæt lögfræðikunn-
átta, óvenjugóð almenn húmanísk
menntun, svo og sú félagsmála- og
stjórnmálareynsla sem hann hafði
aflað sér. Ekki spillti að Jón
reyndist hafa betri möguleika til
að afla sér skjólstæðinga en títt er
um nýliða í lögmennsku, enda var
hann þá þegar orðinn þjóðkunnur
maður og í miklu áliti og þekkti
persónulega ótrúlegan fjölda
fólks. Málin sópuðust því að hon-
um og var svo alla tíð. Það gat
ekki hjá því farið að lögmannsstíll
Jóns yrði all frábrugðinn mál-
flutningsháttum flestra annarra
lögmanna. Hann gat aldrei stillt
sig um að stunda málflutninginn
sem íþrótt, virtist líta á hvert mál
sem kappleik eða sjónarspil þar
sem á öllu riði að leggja sig fram
til hins ýtrasta, heyja orustuna
með stíl og glæsibrag og sigra,
væru þess nokkur tök. Væru sigur-
líkurnar í lágmarki var stefnt að
drengilegum varnarsigri. Víst er
um það, að dómurum þótti íburð-
urinn stundur nokkuð úr hófi
fram. Aðferðirnar við vitni and-
stæðingsins vildu stundum verða
þannig að dómarinn teldi ástæðu
til að skakka leikinn. Þolrif lög-
manns gagnaðila hafa sjálfsagt
oft verið nokkuð mikið reynd. En
þótt Jón væri meistari I að gera
einföld mál flókin, oft til lítils
fagnaðar eða verksparnaðar fyrir
dómara, þá var honum engu síður
lagin sú list að stuðla að því að
gera flókin mál svo einföld og skýr
sem verða mátti. Byggðist það á
glöggskyggni hans á því hver væri
kjarni hvers máls og fundvísi hans
á þær málsástæður og lagarök er
úrslitaþýðingu höfðu, ásamt því
að hann lagði sig oft vel fram um
að upplýsa mál teldi hann sér það
henta og mikla vinnu I að undir-
búa sig fyrir málflutning með
lestri fræðirita og dóma. Það hef-
ur verið sagt með réttu að mál
vinnist aldrei á góðum málflutn-
ingi, en lögmenn geti tapað málum
vegna lélegs málflutnings. Þetta
viðhorf var þó Jóni víðs fjarri.
Mér er nær að halda að fyrir hafi
komið að hann ynni mál sem fæst-
ir aðrir hefðu unnið og varla tapað
málum sem margir aðrir hefðu
unnið. Og þótt Jón yljaði stundum
andstæðingum sínum undir ugg-
um og mörg vinnustund dómara
færi í að greiða úr flækjum sem
hann hafði undið upp var Jón
maður vinsæll bæði meðal lög-
manna og dómara. Það gerði bæði
stíllinn yfir íþrótt hans og þær
stundir er hann létti geð manna
utan veggja réttarsalarins. Sinn
þátt mun það hafa átt í sérkenn-
um á málflutningi Jóns, að menn
sem áttu torsótt mál að sækja eða
erfið að verja, en voru sjálfir trú-
aðir á málstað sinn, leituðu gjarna
til hans, stundum eftir að þeir
höfðu gengið bónleiðir til annarra
lögmanna. Jón sá þá gjarna leið
þar sem öðrum höfðu virst sundin
lokuð. Skarpskyggni hans, bjart-
sýni og baráttugleði stuðlaði
þannig að því að fleiri en ella
fengu dómstólaprófun á sín mál
og þar með þá réttarvernd sem
löggjöf vor og ólögfestar starf-
skyldur lögmanna gera ráð fyrir.
Hann hélt merkinu hátt til síðasta
dags. Vitandi um óverjandi eftir-
för mannsins með ljáinn gekk
hann út um dyr sjúkrahússins
fáum dögum fyrir andlát sitt og
tvo síðustu daga ævi sinnar stóð
hann fyrir Hæstarétti og flutti
harðsótt og flókin mál. Að loknum
hinum síðasta málflutningi hélt
hann beint heimleiðis, settist í stól
sinn og var allur.
Már Pétursson,
héraðsdómari í Hafnarfirði.